تکاپوی لهستان برای میزبانی از تسلیحات هسته‌ای ناتو

به گزارش جماران؛ به نقل از موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک (IISS)، در 30 ژوئن 2023، نخست وزیر لهستان؛ ماتئوس موراویسکی با اشاره به استقرار گزارش شده تسلیحات هسته‌ای روسیه در منطقه کالینینگراد و بلاروس، علاقه لهستان به میزبانی سلاح‌های هسته‌ای تحت سیاست اشتراک هسته‌ای ناتو را اعلام کرد. بلافاصله پس از آن، رییس دفتر امنیت ملی لهستان؛ ژاک سیویرا، گفت: «لهستان علاقه‌مند است هواپیمای F-35A Lightning II خود را که قرار است در سال 2024-2025 مستقر شود، برای حمل بمب‌های هسته‌ای سقوط آزاد (B61)، آماده کند.»

لهستان به دنبال نقش فعال‌تر در ماموریت اشتراک هسته‌ای ناتو است. این امر می‌تواند به روش‌های مختلف از جمله: میزبانی از سلاح‌های هسته‌ای B61 در قلمرو خود، تایید هواپیماهای F-35A برای حمل سلاح‌های هسته‌ای و یا ایفای نقش مهم‌تر در تصمیم‌گیری در مورد دکترین هسته‌ای ناتو، رخ دهد.

تصمیم روسیه در ژوئن 2022 برای استقرار تعداد نامشخصی از سامانه‌های موشک بالستیک کوتاه برد و کلاهک‌های هسته‌ای در بلاروس احتمالا تلاشی برای نشان دادن عزم و وادار کردن ناتو به تضعیف حمایت خود از اوکراین بود. نزدیکی تسلیحات هسته‌ای روسیه به لهستان به پیگیری طولانی‌مدت این کشور برای نقش فعال‌تر در مکانیسم اشتراک هسته‌ای ناتو فوریت می‌بخشد.

در سال 2014، توماش ساتکوفسکی؛ معاون وزیر دفاع وقت لهستان، برای اولین بار تمایل لهستان را برای تبدیل شدن به کشور میزبان پس از حمله روسیه به اوکراین در اوایل همان سال اعلام کرد. اگرچه وزارت دفاع ملی لهستان متعاقبا علاقه به پیوستن به این برنامه را رد کرد، گفتگو در پس زمینه بحث داخلی آلمان در مورد نقش خود در مکانیسم اشتراک هسته‌ای ادامه یافت. ایالات متحده که تسلیحاتی را که لهستان به دنبال میزبانی آن است در اختیار دارد، تا کنون هرگونه مذاکره رسمی در مورد این موضوع را رد کرده است.

اعلام موراویسکی؛ نخست وزیر لهستان مبنی بر علاقه لهستان به اشتراک‌گذاری هسته‌ای در خلال یک افزایش قابل توجه نظامی متعارف که در واکنش به تهاجم روسیه به اوکراین در سال 2022 آغاز شد، رخ داد. از آن زمان، ورشو از تقویت موضع بازدارندگی ناتو حمایت کرده و با گفتگو با روسیه مخالف است.

در آوریل 2023، وزیر امور خارجه لهستان؛ زبیگنیو راو گفت: «دولت از خاتمه قانون تاسیس ناتو-روسیه، سندی در سال 1997 که بیان می‌کرد ناتو هیچ قصد، هیچ برنامه و دلیلی برای استقرار سلاح‌های هسته‌ای در قلمرو اعضای جدید ندارد، حمایت می‌کند و اکنون این موضوع لهستان را با توجه به این‌که در سال 1999 به اتحاد ملحق شده است، شامل می‌شود.»

پیگیری آشکار لهستان برای به اشتراک‌گذاری هسته ای طنین سیاسی در داخل کشور دارد، به ویژه پس از ادعای استقرار تسلیحات هسته‌ای روسیه در بلاروس، حزب حاکم (قانون و عدالت) که با نام PiS نیز شناخته می شود در میانه مبارزات انتخاباتی مجدد در آستانه انتخابات پارلمانی در ماه آتی (اکتبر) است و معتقد است این ابتکار باعث افزایش محبوبیت آن خواهد شد.

جنگ روسیه در اوکراین علاقه جدیدی به مسائل بازدارندگی هسته‌ای در میان مردم لهستان ایجاد کرده است، به طوری که یک نظرسنجی در اکتبر 2022 نشان داد که بیش از نیمی از جمعیت این کشور از استقرار بمب گرانشی مجهز به سلاح هسته‌ای B61 در کشور خود حمایت می‌کنند. در مقابل، در سال 2016، تنها یک چهارم پاسخ دهندگان حمایت مشابهی را ابراز کردند.

تصمیم گیری هسته‌ای ناتو

اشتراک هسته‌ای ناتو با استقرار تسلیحات هسته‌ای توسط ایالات متحده در سال 1955 در آلمان غربی و انگلستان آغاز شد. در سال 1957، واشنگتن انبار تسلیحاتی جمع آوری کرد و آموزش اعضای اتحاد را برای نصب، هدف قرار دادن و پرتاب توپخانه هسته‌ای، راکت، موشک و بمب‌های پرتاب شده هوایی در زمان جنگ آغاز کرد. چندین عضو اتحاد در حال حاضر میزبان بمب‌های B61 ایالات متحده در قلمرو خود هستند، این کشورها، هواپیماهایی دارند که می‌توانند آنها را حمل کنند اما باید توسط رییس جمهوری ایالات متحده، نخست وزیر بریتانیا و گروه ویژه برنامه‌ریزی هسته‌ای ناتو مجوز بگیرند.

گروه برنامه‌ریزی هسته‌ای، نهاد سیاست‌گذاریِ مسئولِ تصمیم‌گیری هسته‌ای در ناتو است و ریاست آن بر عهده دبیر کل این سازمان است. این گروه از گروه سطح بالا که ریاست آن بر عهده ایالات متحده است و بر روی موضوعات عملی از جمله برنامه‌ریزی و وضعیت نیرو و مسائل مربوط به امنیت و اثربخشی، مشاوره می‌گیرد که فقط فرانسه در آن شرکت نمی‌کند.

برای لهستان، توافق ناتو در مورد استقرار سلاح‌های هسته‌ای در قلمرو آن مستلزم اجماع گروه سطح بالا است. سپس گروه برنامه‌ریزی هسته‌ای گزارش توصیه را بررسی می‌کند و می‌تواند آن را صریحا یا از طریق رویه «سکوت» تایید کند، که به موجب آن تصمیمات در صورت عدم وجود اعتراض، اتخاذ می‌شوند.

ارزش بازدارندگی

در تعقیب نقش فعال‌تر در اشتراک هسته‌ای، دولت لهستان احتمالا به دنبال تقویت موضع بازدارندگی ناتو و کمک به ایالات متحده برای تایید مجدد تعهد خود به بازدارندگی گسترده است.

اگر لهستان میزبان هواپیماهای دوگانه ناتو باشد، احتمالا از جنگنده‌های F-35A که به زودی مستقر می‌شوند، استفاده می‌کند که می‌توانست برای تحویل نوع ارتقا یافته B61-12 بمب B61 گواهینامه دریافت کند. بنابراین این احتمال وجود دارد که هر گونه استقرار پیشروی  B61 ایالات متحده که برای ناتو تعیین شده باشد، در پایگاه‌های هوایی لهستان که قرار است F-35A ها را در خود جای دهند، مستقر شون.

ناتو ارزش بازدارندگی استقرار تسلیحات هسته‌ای در این مکان‌ها و تبدیل آن‌ها به پایگاه‌های هواپیمای دوگانه را به‌عنوان تابعی از آسیب‌پذیری تسلیحات در برابر حمله، اعتبار استفاده از آن‌ها و توانایی آن‌ها برای حمله به اهدافی در بلاروس و روسیه در نظر می‌گیرد.

از نظر اعتبار، روسیه حمله هسته‌ای ناتو را پیش‌بینی نمی‌کند، بنابراین این واقعیت که پایگاه‌های هوایی لهستان به مرزهای بلاروس و کالینینگراد نزدیک‌تر از پایگاه‌های هوایی آلمان هستند، عامل برجسته‌ای در ارزیابی قدرت نیست. روسیه اما محاسبه می‌کند که ناتو در عوض از تسلیحات هسته‌ای به عنوان بخشی از استراتژی «دفاع پیشرو» خود (که در پاسخ به حمله ارضی علیه یک یا چند عضو اتحاد استفاده می‌شود) یا در صورت شکست در یک نبرد متعارف استفاده خواهد کرد.

در این سناریوها، ناتو احتمالا سلاح‌های هسته‌ای را از پایگاه‌های هوایی نزدیک به خط مقدم حذف می‌کند و آسیب‌پذیری آن‌ها را در برابر حملات هوایی، توپخانه یا مصادره توسط دشمن، کاهش می‌دهد. روسیه ممکن است در ابتدا از حمله به عمق لهستان با نیروهای زمینی خودداری کند، و ترجیح می‌دهد که ابتدا تهدید هسته‌ای ناتو را خنثی کند.

بنابراین، استقرار دائمی تسلیحات هسته‌ای نزدیک‌تر به مرز روسیه، حاکمان کرملین را تشویق می‌کند تا به چنین مکان‌هایی در اوایل درگیری حمله کنند و تلاش کنند آن‌ها را با مهمات متعارف یا هسته‌ای منهدم کرده یا در عملیات پایگاه هوایی، شاید با حملات تسلیحات شیمیایی، اختلال ایجاد کنند.

روسیه برای هدف قرار دادن پایگاه‌های هواپیماهای دوگانه در لهستان، می‌تواند از دریای بالتیک و دریای سیاه یا پایگاه‌های مستقر در قلمرو خود استفاده کند. علاوه بر گزینه های پرتاب از دریا و هوا، می تواند موشک‌های بالستیک کوتاه برد، موشک‌های کروز زمینی و پایگاه چرنیاخوفسک در کالینینگراد، که از آن هر سه پایگاه بالقوه F-35A در لهستان به خوبی در برد قرار دارند، استفاده کند.

چشم انداز پیشِ رو

به نظر می رسد منطق لهستان برای پیوستن به باشگاه اشتراک هسته‌ای، مبنایی سیاسی دارد تا نظامی. اظهارات ورشو در این مورد تاکید می‌کند که تصمیم ناتو برای به اشتراک گذاشتن تسلیحات هسته‌ای، سیگنالی قوی به مسکو ارسال می‌کند و در عین حال به اعضای شرق اتحاد به تعهدات دفاعی خود اطمینان می‌دهد.

در ماه ژوئیه، سیویرا؛ رییس امنیت لهستان اعلام کرد که با کنار گذاشتن اشتراک هسته‌ای و گواهی  F35A، برای نیروهای مسلح لهستان نیز مهم است که مشارکت خود را در برنامه‌ریزی‌های مرتبط با دکترین هسته‌ای ناتو افزایش دهند. این امر به سیاست‌گذاران لهستانی امکان می‌دهد تا به طیف کامل نقش‌های پشتیبانی برای چنین ماموریت‌هایی از جمله شناسایی، دفاع هوایی، سرکوب دفاع هوایی دشمن و ادغام گزینه‌های حمله هسته‌ای و متعارف بپیوندد. ناتو همچنین می‌تواند چندین فرودگاه لهستان را به عنوان پایگاه‌های عملیاتی پراکنده بالقوه تعیین کند، که معمولا میزبان هواپیماهای نظامی برای استفاده در زمان جنگ نیستند.

بیانیه صادر شده در اجلاس اخیر ناتو در ویلنیوس، نگرانی اعضای جناح شرقی در مورد بازدارندگی هسته‌ای را تایید کرد و بیان کرد که ائتلاف توانایی‌های و برنامه‌ریزی برای افزایش انعطاف پذیری و سازگاری هسته‌ای خود را به روز می‌کند. این امکان وجود دارد که ناتو به کشورهای دیگر اجازه دهد تا هواپیماهای با قابلیت دوگانه یا مکان‌های اضافی را به عنوان پایگاه‌های عملیاتی پراکنده تایید کنند، اما بعید است که این موضوع را به طور عمومی اعلام کند. بنابراین ناظران ممکن است متوجه خروج یک یا چند F-35A از یک پایگاه هوایی آلمان در طی یک تمرین و فرود غیر منتظره در پایگاه هوایی یک عضو غیر هسته‌ای باشند ولی نباید تعجب کنند.

در طول نشست‌های دفاعی که در آستانه نشست ناتو در واشنگتن در سال 2024 برگزار می‌شود، ممکن است نکاتی درباره جهت‌گیری و بحث در داخل ائتلاف در مورد اینکه چگونه باید موضع بازدارندگی خود را تقویت کرد، وجود داشته باشد. در همین حال، لهستان ممکن است بحثی را در گروه برنامه‌ریزی هسته‌ای درباره گزینه‌های اضافی با ایالات متحده و لاکهید مارتین برای ایجاد تغییراتی در F-35A‌های خود آغاز کند.