اروپا برای یافتن جایگزینی برای گاز روسیه وقت کافی ندارد

به گزارش جماران به نقل از سى ان ان تنها 24 ساعت پس از اینکه اوکراین جریان گاز طبیعی از سراسر قلمرو خود به اروپا را کاهش داد و مداخله نیروهای روسیه را مقصر دانست، گازپروم عرضه از طریق خط لوله یامال-اروپا که از سراسر لهستان عبور می کرد را به حالت تعلیق درآورد و ارسال گاز به یک توزیع کننده در آلمان را متوقف کرد.

در حالی که حجم‌های تحت‌تأثیر کوچک هستند، در مجموع تنها چند درصد از کل مصرف گاز اروپا را به خود اختصاص می‌دهند، هر ضربه به منابع، آسیب‌پذیری منطقه و نیاز فوری اتحادیه اروپا به رهایی از ذخایر عظیم انرژی روسیه را نشان می‌دهد.

سیمون تاگلیاپیترا، کارشناس ارشد اندیشکده بروگل، به سی‌ان‌ان بیزینس گفت: «حالا ما شروع به مشاهده این مسائل مختلف می‌کنیم، این نشان می‌دهد که چرا اروپا نباید عرضه گاز را بدیهی تلقی کند.» «دولت‌ها باید اکنون طوری عمل کنند که گویی آنها در وضعیت اضطراری قرار دارند.»

به گزارش خبرگزاری دولتی ریانووستی، روسیه روز چهارشنبه 31 شرکت خارجی را تحریم کرد. گازپروم آلمانیا و یوروپول گاز، اپراتور بخش لهستانی خط لوله یامال-اروپا، در این لیست بودند.

دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین روز پنجشنبه گفت: هیچ رابطه ای با این شرکت ها وجود نخواهد داشت، آنها به سادگی ممنوع هستند.

روبرت هابک، وزیر اقتصاد آلمان - که کشورش یکی از خریداران عمده گاز روسیه است - گفت که روسیه دیگر شرکت های تابعه گازپروم آلمانیا را تامین نمی کند، اما منابع جایگزین تضمین شده است.

بر اساس داده‌های بورس بین قاره‌ای، قیمت‌های آتی گاز طبیعی هلند، معیار اروپایی، در صبح پنج‌شنبه برای مدت کوتاهی 14 درصد افزایش یافت، اما پس از آن دوباره کاهش یافت.

این تحولات نشان از جسارت فزاینده روسیه برای ایجاد اختلال در صادرات انرژی خود به اروپا دارد.

ماه گذشته، مسکو شیرهای لهستان و بلغارستان را بست و به وعده رئیس جمهور ولادیمیر پوتین مبنی بر توقف جریان گاز به کشورهای «غیردوست» که از پرداخت قبوض به روبل خودداری می‌کنند، عمل کرد و نه یورو یا دلار که در قراردادهایشان ذکر شده است.

روسیه حدود 45 درصد از کل واردات گاز اروپا را در سال 2021 به خود اختصاص داده است. اتحادیه اروپا پیشنهاد می کند تا پایان سال مصرف گاز روسیه را تا 66 درصد کاهش دهد، اما هنوز برنامه دقیقی در مورد چگونگی دستیابی به آن ارائه نکرده است.

اوکراین شیرها را می بندد

حتی در حالی که جنگ بیش از دو ماه است که ادامه دارد، گاز روسیه همچنان به سمت غرب جریان می‌یابد که بیشتر آن از طریق خطوط لوله در اوکراین است. اما اواخر روز سه‌شنبه، اپراتور سیستم انتقال گاز اوکراین گفت که انتقال گاز از طریق نقطه ترانزیت سوخرانیوکا را که روزانه 32.6 میلیون مترمکعب پردازش می‌کند، متوقف کرده است. این حدود یک سوم گاز روسیه است که از اوکراین به اروپا می رسد.

اپراتور اوکراینی "مداخله نیروهای اشغالگر" را در اعلام توقف این مسیر مقصر دانست. این سازمان نیروهای روسیه را به دستکاری در نقطه ترانزیت و تخلیه گاز متهم کرد. در نتیجه، اپراتور گفت که "ثبات و ایمنی کل حمل و نقل گاز اوکراین" به خطر افتاده است و مجبور شد جریان گاز را متوقف کند. مشخص نبود چه زمانی جریان گاز از طریق سوخرانیوکا از سر گرفته می شود.

تأثیر گسترده تر تا کنون محدود بوده است. در حالی که اوکراین در مجموع حدود 30 درصد از گاز روسیه را به اروپا منتقل می کند، طبق گزارش سرویس های اطلاعاتی مستقل کالا، خط لوله آسیب دیده تنها 2.3 درصد از کل عرضه گاز اروپا را تشکیل می دهد.

تام مارزک مانسر، رئیس بخش تجزیه و تحلیل گاز در ICIS گفت که واکنش متوسط بازار تا حد زیادی به لطف سطح ذخیره سازی گاز سالم، آب و هوای معتدل و حجم بی سابقه واردات گاز طبیعی مایع به اروپا در ماه گذشته بود.

بازار واقعاً در حال حاضر با توجه به همه چیز، عرضه بسیار خوبی دارد."

اما این تعطیلی چشم انداز ناراحت کننده اختلالات بیشتر در عرضه گاز اروپا را با ادامه درگیری ها افزایش می دهد. عواقب آن می‌تواند بازارها را متزلزل کند و قیمت‌های انرژی را که از قبل افزایش یافته است، حتی بالاتر ببرد.

تغییر جهت جریان گاز

کاترینا فیلیپنکو، تحلیلگر اصلی تامین گاز جهانی در وود مکنزی، گفت که قطعی سوخرانیوکا 16 میلیون متر مکعب در روز کمبود ایجاد می کند. اما او به سی‌ان‌ان بیزینس گفت: «ظرفیت فیزیکی کافی برای جبران کامل این اختلال وجود دارد.

اپراتور گاز اوکراین گفت که می تواند حجم گاز را در یک نقطه ترانزیتی دیگر به نام Sudzha افزایش دهد که در غرب در منطقه تحت کنترل دولت اوکراین قرار دارد.

اما گازپروم از رزرو جریان های اضافی در این مسیر جایگزین خودداری کرده است و می گوید که این "از نظر فنی غیرممکن است".

 با این حال، فیلیپنکو گفت که تأثیر آن اندک خواهد بود و اروپا همچنان باید به اهداف ذخیره سازی گاز خود برای اواخر امسال دست یابد.

طبق داده‌های شرکت زیرساخت گاز اروپا، تأسیسات ذخیره‌سازی گاز اتحادیه اروپا حدود 37 درصد پر است. این تقریباً برای زمان سال عادی است، اما یک راه دور از هدف 80 درصدی که بلوک برای نوامبر تعیین کرده است.

خاموش شدن بیشتر؟

با این حال، تحلیلگران می گویند که با این همه جنگ، تعطیلی بیشتر مسیرهای ترانزیتی کلیدی را نمی توان رد کرد.

تاگلیاپیترا در بروگل گفت که تنش ها ممکن است در هفته آینده بیشتر شود، زمانی که شرکت های انرژی اروپایی بیشتری قرار است پرداخت گاز به روسیه را بپردازند.

وی افزود: ما همچنان منتظر کمیسیون اتحادیه اروپا هستیم تا بگوید پرداخت به روبل نقض تحریم ها است یا خیر. بنابراین طی دو هفته آینده شاهد وقوع وقفه‌های احتمالی خواهیم بود، نمی‌توانیم عرضه گاز را بدیهی فرض کنیم.»

کاوشال رامش، تحلیلگر گاز و LNG در ریستاد انرژی، به سی‌ان‌ان بیزینس گفت که اتحادیه اروپا باید یک اتحاد خریدار ایجاد کند که در آن کشورها به طور مشترک محموله‌های گاز را از همه تامین‌کنندگان، «در اسرع وقت» تهیه کنند تا از رقابت کشورها جلوگیری شود. همان عرضه گاز و افزایش قیمت ها.

بر اساس یادداشت پژوهشی گروه مشاوره اوراسیا، کشورهای اروپای مرکزی و شرقی مستقیماً تحت تأثیر کاهش جریان گاز روسیه از طریق اوکراین خواهند بود.

آلمان، بزرگترین اقتصاد بلوک، به ویژه به گاز طبیعی روسیه متکی است، اما با تعطیلی اخیر سوخرانیوکا نسبتاً عایق شده است. سوزان اونگراد، سخنگوی وزارت اقتصاد روز چهارشنبه به سی ان ان گفت که بیشتر گاز وارداتی این کشور از روسیه از طریق خط لوله نورد استریم 1 از طریق دریای بالتیک انجام می شود.

شایان ذکر است: واشنگتن پست: کشورهای اروپایی از گزینه جایگزینی مناسبی برخوردار نیستند که بتواند جای گاز طبیعی روسیه را بگیرد و از مشکلات اقتصادی جدی در زمستان سال جاری جلوگیری کند.

به گزارش روزنامه واشنگتن پست، در قالب هر سناریوی پیش رو، ۱۸ ماه آینده برای اروپا زمان هولناکی خواهد بود، زیرا اثرات قیمت های بالا در سراسر جهان دیده می شود و دولت ها درصدد تامین برق کارخانه ها، گرم کردن منازل مسکونی و فعال نگه داشتن نیروگاه های برق هستند.

اروپا برای گاز روسیه، جایگزین مناسبی ندارد

اگر روسیه عرضه انرژی خود را قطع کند، در کوتاه مدت جایگزینی کافی برای جلوگیری از مشکلات اقتصادی بزرگ در زمستان پیشرو وجود نخواهد داشت.

واشنگتن پست به نقل از «ادوارد چو» محقق امنیت انرژی در مرکز مطالعات راهبردی و بین الملی نوشت: این یک بازی بسیار خطرناک است که در حال انجام شدن است.

وی افزود: نمی دانم این بازی قرار است چطور تمام شود. اما به نظر می رسد در شرایطی بسیار بد برای اروپای غربی و روسیه به پایان می رسد.

به گفته وی، بعید است حجم فعلی عرضه گاز جهانی به این زودی ها تغییر شدیدی داشته باشد.

در این نوشتار آمده است که آلمان به عنوان موتور اقتصادی اروپا در حال حاضر از آمادگی خاص برخوردار نیست.

قبل از آغاز عملیات نظامی  روسیه در اوکراین، آلمان تقریبا نیمی از گاز طبیعی اش را از روسیه دریافت می کرد. آلمان این حجم را به ۳۵ درصد کاهش داد، اما در جایگاه خوبی نیست که به زودی گاز روسیه را به صفر برساند.

واشنگتن پست همچنین گزارش داد که ایتالیا درصدد انعقاد توافق با شماری از کشورهای آفریقایی است به این امید که از عرضه انرژی روسیه تا بهار ۲۰۲۴ خودداری کند.

این مقاله همچنین حاکی است که سوخت روسیه در مقایسه با سوخت های جایگزین، برای اروپا نسبتا ارزان است.

اروپا به جای خرید نفت و گاز طبیعی از روسیه باید در کوتاه مدت به جایگزین های گران قیمت تری همچون آمریکا که تا هفت سال پیش از تاسیسات صادرات گاز برخوردار نبود، روی آورد.

بعلاوه، بعید است کشورهای اروپایی در کوتاه مدت به واردات گاز خود تنوع بخشند، زیرا یک پروژه سریع که منابع جدید گاز طبیعی را در دسترس قرار می دهد، معمولا دستکم دو تا چهار سال زمان می برد.

در عین حال، سرمایه گذاران ممکن است از پروژه های بزرگ و بلند مدت گاز طبیعی برحذر باشند، زیرا دولت ها و شرکت ها به زودی به دنبال انوع انرژی های سازگار با محیط زیست هستند.

همچنین بهای انرژی تجدیدپذیر در سراسر جهان پس از تقریبا دو دهه کاهش، طی سال گذشته افزایش یافته است.

به گفته کارشناسانی که واشنگتن پست در این مقاله به نظر آنها استناد کرد، کشورهایی که بیشترین تاثیر را از توقف عرضه گاز روسیه متحمل می شوند، آلمان، ایتالیا و مجارستان هستند که تاسیسات ذخیره سازی گازشان به ترتیب ۳۳.۵ درصد، ۳۵ درصد و ۱۹.۴ درصد است.

در چنین شرایطی شاید باید انتظار کاهش رشد اقتصاد جهانی را داشت. صندوق بین المللی پول معتقد است که کشورهای اروپایی می توانند بدون عرضه گاز روسیه، حدود ۶ ماه دوام آورند. پس از آن، مشکلات اقتصادی جدی ممکن است در پیش باشد.

آمریکا جای روسیه

اتحادیه اروپا و آمریکا یک قرارداد بزرگ معامله گاز طبیعی مایع ( LNG) بسته‌اند. اروپا می‌خواهد در واکنش به جنگ اوکراین وابستگی خود به واردات گاز از روسیه را کم کند.

مطابق این قرارداد آمریکا تا پایان سال جاری دست کم ۱۵ میلیارد مترمکعب گاز مایع اضافی برای اتحادیه اروپا تامین خواهد کرد.

هدف بلندمدت آن است که تا سال ۲۰۳۰ حجم کل واردات سالانه گاز اروپا از آمریکا به ۵۰ میلیارد مترمکعب برسد. سال گذشته مجموع صادرات گاز آمریکا به اتحادیه اروپا ۲۲ میلیارد مترمکعب بود.

کاهش وابستگی به واردات گاز از روسیه به معنای آن است که اروپا باید کشورهای دیگری را جایگزین روسیه کند یا به منابع انرژی دیگر روی آورد، خواه سوخت‌های فسیلی مانند زغال‌سنگ، یا نیروگاه‌های هسته‌ای که توسعه آنها در چند کشور اروپایی متوقف شده، یا سرمایه‌گذاری برای رشد چشمگیر انرژی‌های تجدیدپذیر.

امضای این قرارداد در جریان سفر اروپایی سه روزه جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا اعلام شد.

آقای بایدن، که در بروکسل با اورسلا فون‌درلاین دیدار کرده، به خبرنگاران گفت: "پوتین منابع انرژی روسیه را برای فشار به همسایگانش به کار گرفته و با سودهای حاصل از آن ماشین جنگی خود را به پیش می‌راند."

او گفت هرچند در کوتاه‌مدت کاهش واردات گاز از روسیه دشواری‌هایی برای اروپا خواهد داشت، اما مزایای بلندمدت به این هزینه‌ها می‌چربد.

خانم فون درلاین هم گفت: "ما می‌خواهیم منابع تامین انرژی خود را گسترش دهیم و از روسیه به سوی عرضه‌کنندگانی برویم که می‌دانیم دوستان ما و برایمان قابل اتکا هستند."

انرژی اروپا از کجا می‌آید؟

۷۰ درصد انرژی اروپا از سوخت‌های فسیلی تامین می‌شود که بخش بزرگی از آن وارداتی است. کشورهای اتحادیه اروپا در مجموع ۶۰ درصد وابستگی انرژی دارند.

منبع بیش از یک پنجم انرژی مصرفی در اروپا گاز طبیعی است که از این میزان حدود ۴۰ درصد آن گازی است که اروپا از روسیه وارد می‌کند.

به این ترتیب گاز روسیه به تنهایی منبع بیش از ۹ درصد کل انرژی مصرفی اروپا است.

اما گاز تنها واردات انرژی اروپا از روسیه نیست؛ روسیه هم در سوخت جامد و هم در نفت خام بزرگترین صادرکننده انرژی به اتحادیه اروپا است.

۲۶/۹ درصد واردات نفت خام اروپا در سال ۲۰۱۹ از روسیه بوده و ۴۶/۷ درصد واردات زغال سنگ هم از همین کشور بوده است.

اهمیت روسیه در بازار جهانی انرژی به صادرات اروپایی‌اش خلاصه نمی‌شود.

روسیه سومین تولیدکننده بزرگ نفت خام در جهان است و روزانه حدود ۵ میلیون بشکه نفت صادر می‌کند، که تنها نیمی از آن به اروپا می‌رود.

همچنین در سال ۲۰۲۱ روسیه به چین، کره‌جنوبی، ژاپن و دیگر کشورهای آسیا و اقیانوسیه بیش از ۲۳۷ میلیون تن زغال‌سنگ صادر کرد.

چه گزینه‌های دیگری برای اروپا وجود دارد؟

آژانس بین‌المللی انرژی می‌گوید اگر اروپایی‌ها دمای خانه‌شان را به طور متوسط یک درجه پایین بیاورند و تولید کنونی برق از انرژی هسته‌ای و زیست‌سوخت (همچون اتانول) را بالا ببرند، می‌توانند یک پنجم واردات گاز از روسیه را جایگزین کنند.

بر این مبنا اروپا می‌تواند نزدیک یک پنجم دیگر از گاز وارداتی از روسیه را هم با واردات گاز مایع از آمریکا، و منطقه کارائیب و شرق مدیترانه جایگزین کند.

اما هر چند روی کاغذ ظرفیت خالی برای تامین گاز اروپا از منابعی به جز روسیه در جهان وجود دارد، در عمل جایگزینی گازی که از خط لوله‌های روسیه می‌آید موانعی دارد.

زیرساخت‌های لازم برای تهیه و انتقال گاز طبیعی مایع محدود است و توسعه آنها سال‌ها طول می‌کشد.

بنا به برآوردهای بلومبرگ کشورهای اروپایی حتی در حداکثر ظرفیت توانایی جایگزینی فقط نیمی از واردات گاز خط لوله را با گاز مایع دارند. تازه آنها باید خط لوله‌ها و پایانه‌های داخل اروپا را برای این منظور تغییر دهند.

بر این مبنا ۷۰ درصد از محموله‌های گاز مایع جهان به قراردادهای بلندمدت برمی‌گردد. یعنی اروپا می‌تواند مشتری تنها ۳۰ درصد ظرفیت محموله‌های گاز مایع باشد، محموله‌هایی که به خریدارانی فروخته می‌شود که قیمتی بالاتر پیشنهاد کنند.

در شرایط کنونی بازار انرژی جهان این می‌تواند به رقابت مشتریان آسیایی و اروپایی بر سر خرید گاز مایع و حتی بالاتر رفتن قیمت‌ها منجر شود.

بازگشت ایران و ونزوئلا به بازار جهانی انرژی، یا افزایش تولید از طرف دیگر تولیدکنندگان می‌تواند فشارها در بازار را کاهش دهد.

اما قیمت‌های پایین نفت در چند سال گذشته و تحریم‌ها باعث شده‌اند که سرمایه‌گذاری‌ها پایین بیاید و در مجموع کشورهای عضو اوپک ظرفیت خالی چندانی برای افزایش تولید نفت خام ندارند.

اتحادیه اروپا می‌خواهد در بلندمدت و تا سال ۲۰۵۰ خالص انتشار گازهای گلخانه‌ای را به صفر برساند. این یعنی یا باید بر انرژی‌ هسته‌ای سرمایه‌گذاری کند یا انرژی‌های تجدیدپذیر.

هر دوی این گزینه‌ها برای اروپا زمانبر خواهند بود و پیگیری آنها در شرایطی که نیاز فوری برای جایگزینی گاز روسیه وجود دارد دشوار می‌شود، آن هم در شرایطی که قیمت جهانی انرژی بالا رفته است. یک گزینه در دسترس دیگر بازگشت به استفاده بیشتر از زغال‌سنگ است، منبعی که کشورهای اروپایی می‌خواسته‌اند وابستگی به آن را کاهش دهند.

نقش آمریکا در بازار جهانی انرژی چیست؟

آمریکا بزرگترین تولیدکننده نفت خام، بزرگترین تولیدکننده گاز طبیعی، بزرگترین تولیدکننده انرژی هسته‌ای و دومین واردکننده بزرگ نفت خام و دومین مصرف‌کننده بزرگ انرژی در جهان پس از چین است.

اما این بازیگر بزرگ بازار انرژی فضای اندکی برای مانور دارد.

رشد قیمت‌ها و تقاضای بالا برای نفت خام به این معنی است که افزایش تولید نفت و گاز شیل یکی از معدود گزینه‌های جذاب و ممکن در کوتاه‌مدت است.

اما سرمایه‌گذاران از موج قبلی رونق بازار نفت شیل تجربه خوبی ندارند. علاوه بر این دغدغه‌های زیست‌محیطی بسیاری پیرامون تولید نفت شیل وجود دارد.

در نهایت در واکنش به جنگ اوکراین دو خط تحلیلی عمده برای کاهش وابستگی به منابع انرژی روسیه شکل گرفته است: شتاب بخشیدن به سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر، که راه حلی بلندمدت است، و استفاده از منابع جایگزین سوخت‌های فسیلی، که در کوتاه‌مدت در دسترس خواهد بود.

این دو راه حل با یکدیگر سازگار به نظر نمی‌رسند. اما بحرانی فراتر از جنگ اوکراین و فراتر از افزایش تورم هم وجود دارد که حل این تضاد را ضروری می‌کند: بحران تغییر اقلیم و گرمایش زمین.

هزینه حذف گاز روسیه

یک گزارش جدید نشان داد برنامه فعلی اتحادیه اروپا برای حذف وابستگی به گاز روسیه از طریق استفاده از منابع دیگر، حداکثر ۲۱۴ میلیارد دلار بیشتر از برنامه ریزی اولیه هزینه خواهد داشت.

برنامه کمیسیون اروپا با عنوان "توانمندسازی دوباره اتحادیه اروپا"، برای بی نیاز کردن اروپا از سوختهای فسیلی روسیه پیش از سال ۲۰۳۰، شامل متنوع سازی تامین گاز، سرعت بخشیدن به تولید گازهای تجدیدپذیر، افزایش تولید برق از تجدیدپذیرها و استفاده از منابع دیگری بجز گاز در گرمایش و تولید برق است. طبق اعلام کمیسیون اروپا، تمهیدات مذکور، تقاضای اتحادیه اروپا برای گاز روسیه را به میزان دو سوم پیش از پایان سال ۲۰۲۲ کاهش می‌دهد.

بنا بر گزارش اندیشکده اقلیمی "امبر اند گلوبال ویتنس"، برنامه فعلی اتحادیه اروپا برای استفاده از گاز، به دلیل قیمت بالای گاز، ممکن است ۲۶۴ میلیارد دلار (۲۵۰ میلیارد یورو) به هزینه انرژی اتحادیه اروپا در سال ۲۰۳۰ اضافه کند. این برنامه تنها هزینه را به میزان ۴۹ میلیارد دلار (۴۷ میلیارد یورو) کاهش می دهد که همچنان ۲۱۴ میلیارد دلار (۲۰۳ میلیارد یورو) بالاتر از پیش بینی اولیه کمیسیون خواهد بود. و در حالی که برنامه کمیسیون اروپا کاهش وابستگی به واردات گاز روسیه را هدف گرفته است، اروپا همچنان شدیدا متکی به گاز خواهد بود که این منطقه را در معرض ۳۴ میلیارد یورو افزایش هزینه بر اساس پیش بینی قیمت ۲۰۳۰، یا ۲۰۳ میلیارد یورو افزایش هزینه بر اساس قیمت فعلی گاز، قرار می دهد.

بر اساس گزارش اویل پرایس، انتظار می‌رود کمیسیون اروپا هفته آینده جزییات این برنامه را که تصور می‌رود تجدیدپذیرها در آن نقش برجسته‌ای دارند، اعلام کند و در راستای طرح افزایش استفاده از انرژی تجدیدپذیر برای کاهش وابستگی به انرژی روسیه و سرعت بخشیدن به گذار انرژی، پیشنهاد کند صدور مجوز برای پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر سریع‌تر شود.

تشدید تنش‌ها بین غرب و روسیه بر سر اوکراین، نگرانی‌ها را در مورد تبعات کاهش یا قطع احتمالی جریان گاز روسیه به اروپا چنان افزایش داده که کمیسیون اروپا و ایالات متحده وادار به بررسی گزینه‌های اضطراری برای جایگزینی گاز روسیه شده‌اند.

روسیه از لحاظ تاریخی بزرگترین تامین کننده گاز اتحادیه اروپا بوده است. پس از بروز اختلافات گازی میان روسیه، اوکراین و اروپا در سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۰۹ و به دنبال آن وقوع بحران اوکراین در سال‌های ۲۰۱۴-۲۰۱۳، اتحادیه اروپا به فکر کاهش وابستگی خود به واردات گاز روسیه افتاد.

با وجود تلاش کشورهای عضو اتحادیه اروپا برای کاهش وابستگی به گاز روسیه، این کشور همچنان تامین کننده ۴۰ درصد گاز مصرفی اتحادیه اروپاست. بر همین اساس، اتحادیه اروپا گفتگوها با برخی شرکای خود مانند آذربایجان را آغاز کرده تا بتواند تصویری واقعی از پتانسیل افزایش عرضه گاز در صورت تشدید بحران اوکراین به دست بیاورد.

قطع کامل جریان گاز روسیه چه بر سر اروپا می‌آورد؟

نتایج بررسی تازه اندیشکده بروگل (Bruegel) که در بروکسل مستقر است، نشان می‌دهد که در صورت وقوع بدترین سناریوی ممکن قطع کامل جریان گاز روسیه به اروپا، منابع موجود برای جایگزینی کامل گاز روسیه کافی نخواهد بود و در چنین شرایطی اروپا همزمان با افزایش تلاش برای شناسایی منابع جدید، در کوتاه مدت ناگزیر به اجرای سیاست محدود کردن تقاضای داخلی خواهد شد.

بنابراین این امکان وجود دارد که سطح تولید برخی کارخانه‌ها برای مدتی کاهش یابد و حتی تعدادی از تولیدکنندگان محصولات غیرضروری متوقف شود تا تامین گاز لازم برای تولید برق مورد نیاز واحدهای مسکونی ممکن باشد.

در واقع اگر روسیه عرضه گاز خود را در اوایل فوریه متوقف کند، ذخیره گاز اتحادیه اروپا از ۳۲۰ تراوت ساعت در آوریل ۲۰۲۲ که با فرض ادامه همکاری عادی روسیه و سایر تامین‌کنندگان گاز اروپا و حفظ تقاضا در حدود میانگین دوره ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ محقق می‌شود به سطح ۱۴۰ تراوات ساعت کاهش می‌یابد. اما اگر همزمان با قطع گاز ارسالی روسیه، سردی غیرمترقبه هوا نیز رخ دهد آنگاه ذخیره گاز اتحادیه اروپا با وجود ادامه عرضه سایر تامین‌کنندگان فعلی، در پایان مارس آینده به حدود صفر می‌رسد. پس ظاهرا اتحادیه اروپا در کوتاه‌مدت می‌تواند از بحران اجتماعی و اقتصادی کمبود گاز نجات پیدا کند.

راه‌های نجات اروپا در کوتاه‌مدت چیست؟

اما اگر اتحادیه اروپا نخواهد به هوای معتدل زمستانی امیدوار بماند، چه گزینه‌هایی برای افزایش عرضه گاز دارد؟ زیرساخت‌های موجود اجازه واردات اضافی ۱۷ تراوات ساعت در هفته گاز را از نروژ و شمال آفریقا و امکان انتقال حجم اضافی ال‌ان‌جی (LNG) را می‌دهد که می‌تواند جایگزین واردات فعلی از روسیه به میزان ۱۸ تراوات ساعت در هفته شود. اما فراهم بودن زیرساخت به تنهایی کافی نیست چون که یافتن گاز کافی برای انتقال به اروپا هم لازم است.

با وجود تولید محدود گاز در هلند و دیگر نقاط اتحادیه اروپا، نروژ و الجزایر پیشتر هم اعلام کرده‌اند که تا آنجایی که بتواند عرضه گاز به اتحادیه اروپا را افزایش می‌دهند. واشنگتن در حال مذاکره با قطر برای یافتن راهی برای انتقال گاز این کشور به اتحادیه اروپا است.

قطر یکی از بزرگترین تولیدکنندگان ال‌ان‌جی در جهان است که سه چهارم تولید خود را در کشورهای آسیایی عرضه می‌کند و تنها پنج درصد آن به بازار اروپا می‌رسد.

ولی اندیشکده بروگل در بررسی خود تاکید کرده که به دلیل وجود مازاد اندک در بازار فشرده گاز در عمل تامین کامل کمبود گاز اروپا ممکن نخواهد بود و در صورت قطع صدور گاز روسیه، برخی کشورهای عضو اتحادیه ناچار به اتخاذ تدابیر اضطراری در ماه‌های باقیمانده از زمستان خواهند شد.

اگر عرضه گاز روسیه برای سال‌ها متوقف شود، چه؟

گذراندن نیمی از زمستان بدون واردات روسیه قطعا با دشواری‌هایی ممکن است ولی اداره اقتصاد اروپا برای چندین سال بدون گاز روسیه بسیار چالش‌برانگیز خواهد بود. در حالی که زمان بیشتری برای اقدام وجود دارد، به نظر می‌رسد که گاز بیشتری نیز برای انتقال پیدا خواهد شد.

در سال ۲۰۲۱، صادرات گاز روسیه به اتحادیه اروپا، ۱۵۵۰ تراوات ساعت از طریق خط لوله و حدود ۱۲۰ تراوات ساعت به صورت ال‌ان‌جی بود. این بدان معناست که در صورت توقف کامل صادرات گاز روسیه به اروپا، حدود ۱۷۰۰ تراوات ساعت گاز باید جایگزین شود.

اتحادیه اروپا در خطوط لوله انتقال گاز خود طی سال ۲۰۲۱، ۲۰۰ تراوات ساعت از نروژ، ۴۰۰ تراوات ساعت از شمال آفریقا و ۵۰ تراوات ساعت از آذربایجان و در مجموع ۶۵۰ تراوات ساعت ظرفیت خالی داشت. همچنین پایانه‌های انتقال ال‌ان‌جی به اروپا نیز در سال ۲۰۲۱، نزدیک به ۱۱۰۰ تراوات ساعت ظرفیت خالی داشتند و میدان گازی گرونینگن هلند نیز ظرفیت بهره‌برداری بالاتر را دارد.

اما فعلا ظرفیت اضافی برای افزایش تولید ال‌ان‌جی در جهان بسیار کم است و کشتی‌های حمل آن نیز ظرفیت خالی محدودی برای افزایش عرضه به اروپا دارند. همچنین اروپا باید عرضه‌کنندگان را به لغو قراردادهای بلندمدت با آمریکا و آسیا ترغیب کند. پس با ارائه تقاضای جدید اروپا قیمت‌ها افزایش پیدا خواهد کرد.

بنابراین، اتحادیه اروپا ظرفیت واردات مازاد حدود ۱۸۰۰ تراوات ساعت گاز را از تامین کنندگان جایگزین روسیه دارد. اما این از نظر تئوری درست است ولی در عمل استفاده از این منابع جدید یا بسیار گران تمام می‌شود و یا از نظر سیاسی و اجرایی با دشواری‌های جدی مواجه خواهد شد.

اما اتحادیه اروپا چگونه می‌تواند خود را از وابستگی به انرژی روسیه بی‌نیاز کند؟ در اینجا ما به چهار گامی که اروپا می‌تواند در این مسیر بردارد، می‌پردازیم.

تعامل بیشتر با سایر کشورهای صادرکننده گاز

کلمنت بون وزیر امور اتحادیه اروپا در دولت فرانسه، به فرانس اینتر یادآور می‌شود که کشورهای اروپایی دارای درجات متفاوتی از وابستگی به گاز روسیه هستند، چندین کشور در اروپای مرکزی و شرقی، مانند اتریش یا رومانی، گاهی تا ۱۰۰ درصد به گازی که از روسیه می آید وابسته هستند، یا به عنوان مثال آلمان در موضوع تامین انرژی «وابسته‌تر» از فرانسه است.

اتحادیه اروپا برای تنوع بخشی به واردات گاز خود می تواند از سایر تامین کنندگان گاز بیشتری بخرد. در حال حاضر اتحادیه اروپا ۲۳ درصد گاز مورد نیازش را از نروژ، ۱۲ درصد را از الجزایر، ۶ درصد از ایالات متحده و ۵ درصد را نیز از قطر وارد می‌کند.

اما کار آنقدرها هم ساده نیست به طور مثال تولید گاز نروژ در حداکثر ظرفیت تولید است و الجزایر نیز در ابتدا باید تقاضای داخلی خود را برآورده کند.

تنوع بخشیدن به انواع انرژی

کشورهای اتحادیه اروپا همچنین می توانند سبد واردات انرژی خود را تنوع بیشتری ببخشند به طور مثال می‌توانند به افزایش واردات گاز طبیعی مایع روی بیاورند یا گاز شیل، همینطور می‌تواند به فکر انرژی‌های تجدیدپذیری مانند بیومتان باشد.

مثل مورد قبلی، این مورد نیز چندان ساده و سریع نیست، افزایش واردات گاز مایع از قطر و ایالات متحده می‌تواند در این شرایط گزینه جذابی برای اروپا باشد، اما قبل از هر چیز کشورهای عضو اتحادیه نیاز به داشتن زیرساخت‌هایی برای دریافت و ذخیره سازی گاز مایع دارند و ساخت زیر ساخت‌های تازه کار زمانبری است.

افزایش ذخیره سازی گاز برای زمستان آینده

اتحادیه اروپا برای زمستان امسال مشکلی نخواهد داشت و به قدر کافی ذخایر گازی دارد. اما این ذخایر اکنون ۳۰ درصد ظرفیت ذخایر کشورهای عضو اتحادیه است. کمیسیون اروپا در پی این موضوع است که ذخایر خود را تا اکتبر پیش روی به حداقل ۹۰ درصد برساند.

قیمت گاز در تابستان ارزانتر است و مصرف آن کمتر، کمیسیون می‌خواهد مطمئن شود که با افزایش ذخایر گازی در تابستان، زمستانی که در پیش روست مشکلی برای اعضا پیش نخواهد آمد. در زمستان امسال، بخش زیادی از ذخایر مصرف شد، با توجه به این موضوع و تهدیدهای روسیه مبنی بر قطع گاز، افزایش ذخایر می‌تواند دغدغه کشورهای عضو را کاهش دهد.

بهبود بهره‌ وری در مصرف انرژی

آخرین محور بهره وری در مصرف انرژی است. کمیسیون اتحادیه اروپا می‌گوید: « بهره وری در استفاده از سوخت‌های فسیلی [مانند گاز] در خانه‌ها، ساختمان‌ها، صنعت و تولید برق، موجب کاستن از مصرف گاز می‌شود.»

صوفی مریته، اقتصاددان فرانسوی می‌گوید: «ما نمی خواهیم که خانه یا محل کار خود را با نور شمع روشن کنیم. مسئله تنها بهره‌وری بیشتر در مصرف انرژی است. به عنوان مثال، در خانه‌ها با داشتن شیشه‌های دوجداره و رعایت مواردی از این دست می‌توان دما را در ۲۰ درجه سانتیگراد حفظ کرد.»

برخی از کارشناسان و سیاستمداران نیز خواستار مصرف کمتر هستند. به عنوان مثال، کاهش تنها یک درجه سانتیگراد دما در خانه‌هایی که با گاز گرم می شوند به اروپا اجازه می دهد تا در یک سال ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز صرفه جویی کند. رقمی که تقریباً ۱۰ درصد از واردات روسیه را شامل می‌شود.