کوتاهی در پرداختن به چالش‌های آب می‌تواند پیامدهای جدی بر رفاه مردم و ثبات سیاسی داشته باشد. از همین رو مدیریت مصرف آب و منابع تامین‌کننده آن همواره از مهم‌ترین دغدغه‌های جهان امروز است.
به گزارش جماران؛ اگرچه امروزه بحران انرژی سوژه اصلی جنگ‌ها در جهان است و در حال حاضر هیچ کشوری مستقیما برای منابع آب درگیر جنگ نشده است اما متخصصان هشدار میدهند روزی منابع موجود آب، کفاف مصرف جمعیت جهان را نخواهد داد و جنگ بر سر منابع آن بین کشورها آغاز خواهد شد.
کارشناسان معتقدند تقاضای جهانی برای آب احتمالا در چند دهه آینده با توجه به افزایش جمعیت و تقاضا، روند افزایشی خواهد داشت و این مساله شمار بیشتری از ساکنان مناطق روستایی را به سوی شهرها سوق می‌دهد که این مساله قادر است فشار زیادی بر طبقات متوسط این جوامع برای دستیابی به مواد غذایی و برق وارد کند.
طبق آمار سازمان ملل، میزان مصرف جهانی از این یک درصد آب در طول 50 سال اخیر، سه برابر شده است. هم‌اکنون حدود یک میلیارد نفر دسترسی به آب شرب سالم ندارند و بیش از 5/2 میلیارد نفر دیگر نیز یک ماه در سال با کمبود آن مواجه هستند. در کل حدود 5/2 میلیارد نفر به خاطر آب غیربهداشتی در معرض بیماری‌‌هایی چون وبا و تب هستند، که از این رقم، دو میلیون نفر هرساله به همین دلیل جان خود را از دست میدهند.
کوتاهی در پرداختن به چالش‌های آب می‌تواند پیامدهای جدی بر رفاه مردم و ثبات سیاسی داشته باشد. از همین رو مدیریت مصرف آب و منابع تامین‌کننده آن همواره از مهم‌ترین دغدغه‌های جهان امروز است.
در همین راستا بانک جهانی با اشاره به بحران شدید آب در خاورمیانه به ویژه کشورهای درگیر جنگ اعلام کرد: مهاجمان در سوریه عمدا پمپ‌های آب را خراب و منابع آبی را آلوده می‌کنند. ۱۵ میلیون نفر نیاز ضروری به آب سالم دارند که 4/6 میلیون از آنها کودک هستند.
بانک جهانی در گزارشی درباره بحران آب در خاورمیانه و راهکارهای مقابله با آن نوشت منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا سالانه 21 میلیارد دلار به دلیل ناکافی بودن منابع آب و نیز استفاده از آب غیربهداشتی خسارت می‌بیند.
بانک جهانی همچنین هشدار داد که اقدام بسیار ضروری برای اجتناب از تاثیرات منفی کمبود آب و پایداری رشد در این منطقه باید انجام گیرد.
بانک جهانی در گزارشی که در کنفرانس هفته جهانی آب در استکهلم سوئد ارائه کرد، گفت: مدیریت ضعیف منابع آب و نیز آب غیربهداشتی در اکثر مناطق جهان که با کمبود آب مواجه هستند یک درصد از تولید ناخالص داخلی این کشورها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این درحالی است که کشورهایی که درگیر جنگ هستند دو تا چهار درصد تولید ناخالص داخلی خود را به دلیل کمبود آب از دست میدهند.
این گزارش همچنین اضافه کرد که مرگ و میرها به واسطه آب ناسالم و غیربهداشتی در برخی از این منطقه‌ها به ویژه کشورهایی که درگیر جنگ هستند از میانگین جهانی بسیار بالاتر است.
براساس گزارش بانک جهانی، در حالی که جنگ و درگیری‌های جاری و بحران‌های مهاجرتی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا وجود دارد، ناتوانی در مبارزه با بحران آب در این مناطق تاثیر بسیار جدی در زندگی و رفاه مردم و به ویژه ثبات سیاسی آنها دارد.
همچنین یونیسف (صندوق کودکان ملل متحد) در بیانیه جداگانه‌ای اخیرا اعلام کرد: در یمن که بیش از دو سال است درگیر جنگ هستند شبکه‌های آب در شهرهای بزرگ به شدت آسیب دیده و به دلیل خسارت‌های جنگ در حال فروپاشی است و حدود 15 میلیون نفر از دسترسی به آب سالم و بهداشتی محروم هستند.
یونیسف همچنین اضافه کرد: در سوریه که بیش از هفت سال است درگیر جنگ هستند آب به عنوان «سلاح جنگ» استفاده می‌شود و مهاجمان عمدا پمپ‌های آب را خراب و منابع آبی را آلوده می‌کنند و حدود 15 میلیون نفر نیاز ضروری به آب سالم دارند که در این میان 4/6 میلیون نفر آنها کودک هستند.
براساس گزارش یونیسف در کشورهایی که درگیر جنگ و خشونت یا دچار بی‌ثباتی هستند، روی هم رفته 183 میلیون نفر دسترسی به آب نوشیدنی سالم ندارند.
راهکارهای مبارزه با بحران آب
در گزارش بانک جهانی تاکید شده در حالی که جمعیت شهری خاورمیانه و شمال آفریقا تا سال 2050 تقریبا دو برابر شده و به حدود 400 میلیون نفر می‌رسد، تنها ترکیبی از برنامه و تکنولوژی و نیز ابزارهای مدیریتی آب می‌تواند شرایط بحران آبی را بهبود بخشد.
در این زمینه آندرس جگرزکوگ، متخصص در مدیریت منابع آب در بانک جهانی و یکی از نویسندگان همین گزارش گفت: بازدهی آب در منطقه خاورمیانه کمترین میزان در مقایسه با میانگین جهانی است.
این گزارش تاکید می‌کند کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا از منابع تجدیدناپذیر آب بسیار زیاد استفاده می‌کنند. منابع تجدیدناپذیر آب‌هایی هستند که زیر زمین وجود دارد و در صورتی که از آنها استفاده شود امکان جبران دوباره وجود ندارد.این کارشناس بانک جهانی می‌گوید: استفاده از تکنولوژی و نوآوری‌های جدید بسیار ضروری است اما باز هم کافی نیست. باید درباره تعرفه‌ها و یارانه‌های آب تجدیدنظر شود.
به اعتقاد جگرزکوگ، منطقه خاورمیانه بیشترین بخش از تولید ناخالص کشور (GDP) خود را برای یارانه‌های مصرف عمومی آب صرف می‌کند. چنین سیاستی باعث می‌شود آب در این کشورها بیش از اندازه استفاده شود.
چالش دیگر این است که تنها نیمی از پساب‌ها و فاضلاب‌ها در این مناطق دوباره به محیط برمی‌گردد.
همچنین گانگژه‌چن، مدیر ارشد بانک جهانی در بیانیه‌ای اعلام کرد: در کنار مدیریت مناسب آب می‌توان با استفاده از روش‌های جهانی حجم منابع آب را افزایش داد. این روش‌ها می‌تواند نظیر نمک‌زدایی و بازچرخانی آب باشد.
براساس گزارش بانک جهانی، اصلاح مدیریت آب می‌تواند درآمد قابل ملاحظه‌ای را به کشور برگرداند. دولت‌ها می‌توانند با بهبود ذخایر و ایجاد آبیاری بارانی برای کشاورزان، تولید محصولات کشاورزی را تا هشت درصد و درآمد سالانه کشور را تا 10 میلیارد دلار افزایش دهند.
بانک جهانی تاکید می‌کند کشورهایی مانند ایران، مصر و سوریه که دارای زمین‌های آبیاری زیادی هستند، می‌توانند از طریق مجهز کردن زمین‌های کشاورزی به روش‌های آبیاری مدرن سود بیشتری ببرند.
مردم متهم نیستند
از سوی دیگر باوجود اینکه به عقیده اکثر کارشناسان بین‌المللی در حوزه آب، سیاست‌های غلط بهره‌برداری منابع آبی در خاورمیانه، مردم و کشورهای منطقه را در خطر جدی بحران آب قرار داده اما سیاستگذاران در ایران نقش مردم در ایجاد بحران آب را پررنگ‌تر از عوامل اصلی مانند به‌کار‌گیری تکنولوژی‌های نوین و ابزارهای مدیریتی آب قلمداد می‌کنند.
کارشناسان معتقدند بحرانی که اکنون در حوزه آب پدیدار شده و گرفتار آن شده‌ایم، ناشی از حکمرانی غلط در این 30 سال بوده است و سیاستمداران با خطاهای فاحش ما را به بحران رسانده‌اند و حالا هم انگشت اتهام را به سوی جامعه دراز کرده‌اند.
در همین حال مهم‌ترین خواسته نمایندگان مجلس از گزینه بعدی وزارت نیرو رفع بحران آب با ارائه برنامه قابل اجرا و تبدیل به قانون در این حوزه است.
این وزارتخانه که اکنون با گذشت حدود 10 روز از شروع دولت دوازدهم همچنان بی‌وزیر مانده، لازم است نگاه مدیریتی ویژه‌تری نسبت به سال‌های قبل به بخش آب داشته باشد.
بی‌تردید وجود بحران دیرینه آب در کشور با مدیریت چهار ساله قابل حل نیست و لازم است مدیریتی بلندمدت و اساسی برای حل مشکلات آب کشور تدوین شود که رسیدن به این مهم در گرو صدارت وزیری با سابقه فعالیت درخشان در این حوزه است.
از همین رو نمایندگان مجلس دلیل عدم کسب رای اعتماد وزرای پیشنهادی دولت دوازدهم را دغدغه و نگرانی از برنامه‌های وزیر در حوزه آب بیان کردند.
حسینعلی حاجی‌دلیگانی، عضو فراکسیون ولایت در مجلس، بحران آب و دفاع ضعیف را از دلایل رای نیاوردن وزیر پیشنهادی نیرو عنوان کرد و گفت: مساله بحران آب در رای اعتماد وزیر پیشنهادی بعدی نیز تاثیر می‌گذارد.
ابوالفضل ابوترابی دفاع بیطرف از پروژه سد گتوند و تاثیر آن در کم‌آبی منطقه را که مرکز پژوهش‌های مجلس و سازمان بازرسی کل کشور علیه این پروژه مطالبی را منتشر کرده بودند، در مخالفت نمایندگان با وی موثر دانست.
علی‌اکبری، نماینده مردم شیراز هم اعلام کرد که دلایل «نه » مجلس به بیطرف بیشتر متوجه چالش‌های آب بود. با نگاهی به گفته‌های نمایندگان مجلس می‌توان دریافت که مهم‌ترین توقع و انتظار بهارستان‌نشین‌ها از مدیر بعدی که به عنوان وزیر نیروی دولت دوازدهم معرفی می‌شود، برنامه وی در حوزه آب است.
نمایندگان مجلس معتقدند در حالی که با کمبود آب در استان‌های جنوبی و مرکزی کشورمان مواجه هستیم، مهم‌ترین برنامه دولت در وزارت نیرو باید ارائه برنامه عملیاتی در حوزه رفع بحران کمبود آب باشد؛ برنامه‌ای که ظرفیت تبدیل به قانون و اجرا را داشته باشد.
از سویی جهانبخش محبی‌نیا، نایب رییس کمیسیون برنامه و بودجه و اسدالله قره‌خانی، سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی به موضوع بحران و اولویت‌های وزارت نیرو پرداختند.
قره‌خانی مهم‌ترین عامل و موضوع موافقت نمایندگان مجلس با مدیران پیشنهادی برای تصدی وزارت نیرو را برنامه‌های این افراد عنوان کرد و گفت: عوامل مختلفی در به حد نصاب نرسیدن رای اعتماد مجلس به حبیب‌الله بیطرف وجود داشت اما به این معنا نبود که نمایندگان برنامه‌های وی را قابل قبول ندانستند چراکه برنامه‌های وزیر پیشنهادی همان اجرای برنامه ششم توسعه بود.
قره‌خانی درباره اولویت‌های وزارت نیرو در دولت دوازدهم اظهار داشت: یکی از مهم‌ترین و ضروری‌ترین اقدامات مدیریت منابع آب است.
این نماینده مجلس با بیان اینکه باید بپذیریم با بحران آب در کشور مواجه هستیم، ادامه داد: قطعا یکی از عوامل مهاجرت از روستاها و افزایش حاشیه‌نشینی در حومه شهرها موضوع کم‌آبی برخی مناطق است که خود عامل نا‌بسامانی سیستم مدیریت شهری اغلب شهرهای مادر شده است.
سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس با تاکید بر اینکه برخی تنش‌های منطقه‌ای به علت موضوع کم‌آبی و برداشت منابع است، افزود: اگر بر سر برنامه‌ای برای رفع بحران آب به توافق نرسیم، احتمال مواجهه شهرهای بزرگ با بحران آب وجود دارد و تمام کشور را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.
قره‌خانی ادامه داد: تصمیم‌گیری‌ها درباره راه‌اندازی صنایع «آب‌بر» در مناطق کم‌آب منطقی نبوده و بانفوذ برخی افراد، مجوز تاسیس صنایع دارای مصرف بالای آب، صادر شد در حالی که می‌توانستند این کارخانه‌ها و صنایع را در شهرهای ساحلی کشور راه‌اندازی کنند و عامل افزایش اشتغال در این مناطق باشند.
وی با انتقاد از مدیریت منابع آبی در حوزه کشاورزی اظهار داشت: 90 درصد منابع آبی در حوزه کشاورزی مصرف می‌شود و بیشترین هدر‌رفت هم در همین حوزه است چراکه هنوز هم توزیع آب در بخش کشاورزی از طریق شیوه‌های سنتی انجام می‌شود و نتوانسته‌ایم آبیاری بارانی و قطره‌ای را جایگزین روش سنتی غرقابی کنیم، اصلاح تمام این موارد باید در اولویت وزیر نیروی دولت دوازدهم باشد.
