خبرگزاری ایرنا: در ایران نسل Z حدود یک‌چهارم جمعیت را تشکیل می‌دهند/ نسل Z دین گریز نیست/ گفتمان دینی در این نسل متفاوت است/ «زومرها» تقلید در دینداری را نمی‌پذیرند/ در نسل z باور به خدا کاهش نیافته است/ دینداری در نسل Z در حال دگرگونی است

به گزارش جماران؛ نسل Z میان سنت‌های مذهبی و سبک زندگی دیجیتال، تصویری تازه از دینداری ترسیم کرده است؛ دینداری‌ که بیش از آنکه در مناسک رسمی جلوه کند در تجربه‌های فردی و انتخاب‌های روزمره بازتاب می‌یابد، ایمانی که شاید در ظاهر خود را نشان ندهد اما در درون نهفته باشد و این تضاد، این پرسش را در ذهن‌ها تداعی کند که آیا ایمان، اعتقاد و باورهای مذهبی در این نسل کاهش یافته است؟

نسل Z یا «زومرها»، نسلی است که از کودکی با اینترنت و گوشی‌های هوشمند بزرگ شده و زندگی آنلاین و آفلاین برایشان جدایی‌ناپذیر است. این نسل با سرعت یادگیری بالا، خلاقیت و تمایل به استقلال، نه تنها مصرف‌کننده فناوری بلکه خالق محتوا و نوآور اجتماعی و اقتصادی نیز هست. حساسیت آن‌ها به عدالت اجتماعی، محیط زیست و حقوق بشر باعث شده در شبکه‌های اجتماعی به نیروی محرک بدل شوند و سبک تازه‌ای از ارتباط و فرهنگ را رقم بزنند.

در ایران، زومرها حدود یک‌چهارم جمعیت را تشکیل می‌دهند و با وجود فشارهای اقتصادی، نرخ بالای بیکاری و بحران‌های اجتماعی، همچنان با تاب‌آوری و همبستگی دیجیتال مسیر آینده را می‌سازند. آن‌ها به دنبال کارآفرینی، رضایت در کار و تعادل میان زندگی شخصی و حرفه‌ای هستند و از محیط‌های غیرانعطاف‌پذیر فاصله می‌گیرند. شناخت دقیق این نسل برای مدیران، والدین و سیاست‌گذاران ضروری است چرا که آینده اقتصاد دیجیتال، فرهنگ اجتماعی و حتی ساختار سیاسی کشور تا حد زیادی در دستان همین نسل خواهد بود.

براین اساس پژوهش ایرنا در پرونده‌ای با عنوان «نسل Z، چالش‌ها و تحولات آینده ایران» به بررسی و تحلیل ویژگی‌های این نسل و راهکارهای تعامل با آن‌ها پرداخته است و در قالب مصاحبه، گزارش پژوهشی و داده‌های میدانی مسائل مرتبط به سبک زندگی، رسانه‌ها و اطلاعات، دغدغه‌ها و بحران‌های زیستی، مشارکت اجتماعی و سیاسی، شغل و آینده، روابط انسانی و عاطفی، فرهنگ مصرف و اقتصاد دیجیتال و باورهای دینی این نسل را واکاوی می‌کند. در این راستا تا کنون گزارش‌هایی با عناوین «زومرها تپشی تازه در قلب جامعه ایرانی»، «ضرورت بازنگری برنامه درسی نسل z»، «نسلی که آرام نمی‌گیرد؛ زومرها در تقاطع ترس‌های زیستی و آرزوهای اجتماعی»، «آیا نسل Z زیر بار ساختار سنتی اشتغال می‌رود؟»، «نسل z چه مشاغلی را می‌پسندد؟» در خروجی ایرنا منتشر شده است.

نسل زد در مواجهه با دین، بیش از آنکه ادامه‌دهنده الگوهای سنتی باشد، روایت تازه‌ای از دینداری را شکل داده است؛ روایتی که در بستر شبکه‌های اجتماعی، تجربه‌های فردی و انتخاب‌های روزمره بازتاب می‌یابد و نشان می‌دهد ایمان برای این نسل دیگر صرفاً در مناسک رسمی خلاصه نمی‌شود. پرداختن به این موضوع اهمیت دارد زیرا دینداری نسل زد نه‌تنها بخشی از هویت شخصی آنان را می‌سازد، بلکه بر روابط اجتماعی، مشارکت فرهنگی و آینده سیاست‌گذاری‌های آموزشی و فرهنگی جامعه نیز اثرگذار خواهد بود. بسیاری از جوانان این نسل، دینداری دیگر به معنای حضور در مناسک جمعی یا پایبندی به قالب‌های رسمی نیست؛ بلکه بیشتر به شکل تجربه‌های شخصی، معنوی و گاه نمادین در زندگی روزمره دیده می‌شود. نسل زد در تقاطع سنت و مدرنیته قرار دارد. پرداختن به دینداری آنان فرصتی است برای فهم کشمکش‌های هویتی و فرهنگی این نسل، از یک‌سو نیاز به تعلق به سنت‌ها و از سوی دیگر میل به استقلال فردی. الگوهای دینداری نسل زد بر روابط اجتماعی، مشارکت فرهنگی و حتی نگاه آنان به سیاست و آینده جامعه اثرگذار است. شناخت این الگوها برای نهادهای آموزشی و فرهنگی ضروری است این در حالی است که رسانه‌ها معمولاً تصویری کلیشه‌ای از جوانان ارائه می‌دهند. پرداختن به دینداری نسل زد می‌تواند این تصویر را دقیق‌تر و چندلایه‌تر کند. براین اساس در ششمین شماره از این پرونده پژوهشگر ایرنا به این مساله پرداخته و با «محسن عاشوری» جامعه شناس و «احمد رستگار» کارشناس مذهبی به گفت و گو پرداخته است.

نسل Z دین گریز نیست

«محسن عاشوری» جامعه شناس در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا می‌گوید: دینداری را در همه بشریت داشته و داریم و نمی‌توان آن را در افراد محدود کرد، اقتضای فطرت انسان‌ها به گونه ای است که دینداری در وجود بشر نهادینه شده است، در حوزه بحث نسل z نه اینکه دین گریز باشند، دین مدار بوده و از سوی دیگر تفاوت اساسی بین دینداری آن‌ها و نسل‌های گذشته وجود دارد. آن‌ها به تجربه‌های معنوی علاقه‌مند هستند اما نسبت به نسل‌های گذشته شخصیت فطری آن‌ها که در خانواده و مسجد شکل می‌گرفت متفاوت هستند زیرا این نسل در مسیرهای غیر دیگر در دینداری طی می‌کنند در فضایی متفاوت رشد کرده و از سواد سطح بالایی برخورداند، آگاهی های بیشتری دارند با دیتاهای مختلفی روبرود شده‌اند البته در مواردی هم دچار سردرگمی و تردید هم می‌شوند ولی با برنامه‌ریزی و تحولات در نهادهای دینی و ساختارهای اجتماعی می توان بر اساس ذایقه این نسل دین مداری را به آنها آموزش داد.

گفتمان دینی در این نسل متفاوت است

وی ادامه می دهد: آنچه که در حوزه گفتمان دینی می‌توانیم، مطرح کنیم این است که گفتمان دینی برای این نسل تفاوت اساسی دارد و به سختی واقعه‌ای را می‌پذیرند در قالب های منطقی به دنبال موضوعات هستند باید نیروها و کارشناسی مختلفی مسلط بر مباحث دینی بتوانند بر اساس ساختارهای فکری آنها نظام دینی را برای آنها روشن کنند و البته با توجه به اینکه نسل دیجیتالی هستند از بدو تولد در فضای مجازی با فناوری‌های نوین ارتباط برقرار کرده‌اند. در حوزه زیست مجازی نیز بیشتر از زیست حقیقی فعالیت دارند و باید این کارشناسان بتوانند مسایل دینی را با متقضیات سنی آن‌ها ارایه دهند.

این جامعه شناس با بیان اینکه فشارهای اقتصادی، اجتماعی و بیکاری هویت فردی این نسل را دگرگون کرده است، می‌افزاید: نمی‌توانیم بگوییم نسل Z دین گریز است. دین مداری در وجود این نسل وجود دارد اما با رویکرد نسل‌های گذشته متفاوت است. از سوی دیگر دنبال مفاهیم خاص و عینی هستند که می‌خواهند با تمام وجود آن را حس کنند و مانند نسل‌های گذشته مناسک دینی را کمتر تجربه می‌کنند اما معنویت و ایمان در نهاد شخصی به آنها آرامش می‌دهد و دین را به عنوان آرام بخش وجودی‌شان می‌پذیرند.

نسل Z تقلید در دینداری را نمی‌پذیرد

عاشوری بر ضرورت بازنگری در شیوه ارتباط با این نسل تاکید می‌کند و می‌گوید: نسل z خود ساخته و دیجیتالی است و نیاز او به دین‌مداری در فضای مجازی تنیده شده است، این مشخصات هویت او را دگرگون می کند. این نسل تقلید را در حوزه دینداری نمی‌پذیرد در واقع دینداری در این نسل پدیده‌ای است که نیازمند فهم عمیق‌تر، گفت‌وگوی همدلانه و سیاست‌گذاری‌های دینی متناسب با واقعیت‌های روز جامعه است.

این جامعه شناس تاکید می کند: نسل z نسل بومی دیجیتال، به سختی امور واقعی را می‌پذیرد، او آنچه را می‌پذیرد که بتواند درک کند و در قالب فکری او بگنجد در غیر این‌صورت دلیلی برای پذیرش ندارد اما دین و آموزه‌های دینی هم که عین حق، حقیقت و واقعیت است از قاعده پذیرش گنجایش فکری این نسل بیرون نیست.

در نسل z باور به خدا کاهش نیافته است

«احمد رستگار» کارشناس مذهبی نیز در گفت و گو با پژوهشگر ایرنا می‌گوید: کاهش یا دگرگونی دینداری در نسل z یکی از بحث‌برانگیزترین موضوعات اجتماعی و فرهنگی روز است. در بسیاری از جوامع، به‌ ویژه شهری و دیجیتال‌محور، شکل سنتی دینداری کاهش یافته اما این به‌ معنای از بین رفتن کامل ایمان یا ارزش‌های معنوی نیست، بلکه بیشتر با تغییر الگو و معنا مواجه هستیم. البته دینداری یک مفهوم یک‌بعدی نیست. دینداری می‌تواند شامل اعتقاد قلبی، عمل دینی، هویت مذهبی، اخلاق، یا احساس معنویت باشد. در این نسل بیشتر دینداری نهادی و آیینی کاهش یافته نه لزوماً باور به خدا.

وی ادامه می دهد: نسل z در جهانی متولد شده که اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و دسترسی آزاد به اطلاعات بخشی از زندگی روزمره آن‌ها است. این شرایط باعث شده آنها با روایت‌های متنوع و گاه متعارض از دین روبه‌رو شوند و دیگر یک روایت رسمی یا مرجع واحد را به‌راحتی نپذیرند. همین امر به کاهش اقتدار نهادهای دینی سنتی انجامیده است. وقتی نسل جوان شاهد تناقض میان ارزش‌های اعلام‌شده دینی و عملکرد برخی مدعیان دین باشد، اعتمادش آسیب می‌بیند. برای این نسل صداقت عملی بسیار مهم‌تر از شعار است.

دینداری در نسل Z در حال دگرگونی است

رستگار تصریح می کند: نسل z بیش از نسل‌های پیشین بر تجربه شخصی، انتخاب فردی و هویت تأکید دارد. آن‌ها تمایل دارند معنویت را خودشان کشف کنند نه اینکه صرفا آن را به‌صورت ارثی یا دستوری بپذیرند. این رویکرد لزوما ضد دین نیست، اما با دین سنتی فاصله دارد. ناامنی شغلی، بحران‌های زیست‌محیطی، آینده نامطمئن باعث شده بسیاری از جوانان درگیر بقا و سلامت روان باشند. در چنین فضایی، اگر دین نتواند پاسخی همدلانه و عملی به این دغدغه‌ها بدهد، به حاشیه رانده می‌شود.

این کارشناس مذهبی ادامه می دهد: نسل Z به‌شدت نسبت به عدالت، برابری، کرامت انسانی و حقوق فردی حساس است. اگر دین یا تفسیرهای رایج از آن در تضاد با این ارزش‌ها دیده شود، جوانان نه‌تنها جذب نمی‌شوند بلکه ممکن است موضع انتقادی بگیرند. آنها به مفاهیمی مانند معنا، آرامش درونی، دعا به شکل شخصی، اخلاق انسانی و ارتباط عمیق با جهان علاقه‌مند هستند و دینداری در نسل Z بیش از آنکه نابود شده باشد، در حال دگرگونی است. این نسل معنویت را می‌جوید، اما به شیوه خود. دینداری در فهم عمیق، همدلی این نسل نهفته است.

جمع‌بندی

نسل Z درک و تجربه‌ای متفاوت از دینداری دارد که آن را از نسل‌های پیشین متمایز می‌کند. دینداری در این نسل نه به معنای گریز از ایمان، بلکه به شکل دگرگونی در شیوه‌های بروز و تجربه‌ی معنویت دیده می‌شود. این نسل در فضای دیجیتال رشد کرده و بیش از آنکه مناسک سنتی یا نهادهای رسمی دینی برایشان تعیین‌کننده باشد، به تجربه‌های شخصی، انتخاب فردی و معنویت درونی توجه دارند. آن‌ها به دنبال فهم منطقی و همخوانی آموزه‌ها با ساختار فکری خود هستند و پذیرششان وابسته به صداقت و شفافیت عملی است، نه صرفاً شعار یا تقلید.

دینداری در نسل Z را باید به‌عنوان یک تحول نسلی دید، نه کاهش یا حذف ایمان. این نسل در جهانی دیجیتال و پر از روایت‌های متنوع رشد کرده و به همین دلیل دیگر الگوهای سنتی دینداری برایشان کارآمد نیست. آن‌ها به جای تقلید یا تکیه بر نهادهای رسمی، به دنبال تجربه‌های شخصی و معنویت درونی‌اند؛ چیزی که بتواند با عقلانیت، صداقت و دغدغه‌های روزمره‌شان هماهنگ باشد. فشارهای اقتصادی، بحران‌های اجتماعی و آینده‌ی نامطمئن باعث شده نیازشان به معنویت بیشتر در قالب آرامش، عدالت‌خواهی و کرامت انسانی تعریف شود. در واقع، دینداری برایشان یک انتخاب فردی و آگاهانه است که باید با ارزش‌های عدالت، برابری و صداقت همسو باشد. اگر دین نتواند پاسخ عملی و همدلانه به این نیازها بدهد، به حاشیه رانده می‌شود؛ اما اگر بتواند با زبان روز، در فضای دیجیتال و با رویکردی همدلانه عرضه شود، همچنان جایگاه مهمی در زندگی این نسل خواهد داشت. بنابراین، دینداری نسل Z نه پایان ایمان، بلکه آغاز شکلی نوین از معنویت است که بر تجربه‌ی شخصی، عقلانیت و ارزش‌های انسانی تکیه دارد.

بازنگری در زبان و شیوه‌ بیان آموزه‌های این نسل ضروری است براین اساس باید مفاهیم دینی با زبانی ساده، منطقی و همدلانه ارائه شود زبانی که با ذهنیت پرسشگر و عقلانی این نسل سازگار باشد همچنین لازم است از فضای دیجیتال به‌عنوان بستر اصلی ارتباط با این نسل استفاده شود زیرا نسل Z در زیست مجازی زندگی می‌کند، بنابراین انتقال مفاهیم دینی باید از طریق شبکه‌های اجتماعی، پلتفرم‌های آنلاین و محتوای چندرسانه‌ای جذاب صورت گیرد.

لازم است در ارتباط با این نسل از صداقت عملی و همخوانی گفتار و رفتاربرخوردار باشیم چرا که این نسل به شدت نسبت به تناقض حساس است اگر آموزه‌های دینی با رفتار واقعی همراه نباشند، اعتمادشان از بین می‌رود. تمرکز بر معنویت شخصی و تجربه‌ فردی از ویژگی‌های این نسل است براین اساس ویژگی باید به جای تأکید صرف بر مناسک آیینی، باید فرصت تجربه‌ معنوی فردی فراهم شود مثل دعاهای شخصی، فعالیت‌های اخلاقی و ارتباط معنوی با طبیعت و جهان. از سوی دیگر دغدغه‌های واقعی روزمره این نسل شامل بحران‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی است باید دین بتواند راه‌حل‌های عملی و همدلانه برای این مسائل ارائه دهد تا کارکرد اجتماعی و آرام‌بخش خود را نشان دهد. برای این نسل ارزش‌های اخلاقی مانند رعایت عدالت، برابری و کرامت انسانی بسیار حائز اهمیت است بنابراین هرگونه سیاست‌گذاری یا آموزش دینی باید با این ارزش‌ها همسو باشد. باید با این نسل به گفت‌وگوی دوطرفه و همدلانه نشست به جای آموزش دستوری یا چکشی، باید فضایی برای پرسش، نقد و گفت‌وگو فراهم شود تا نسل Z احساس کند درک و شنیده می‌شود. در نهایت دینداری برای نسل Z باید از قالب سنتی و تقلیدی خارج شود و در قالبی دیجیتال، عقلانی، صادقانه و همدلانه عرضه شود تنها در این صورت است که می‌توان با نیازها و ارزش‌های این نسل پیوند خورد.