"علی قنبری"استاد دانشگاه تربیت مدرس، عضو سابق شورای پول و اعتبار و نماینده دو دوره مجلس شورای اسلامی است.او گذشته از آنکه اقتصاد ایران را می شناسد، با اندیشه های امام خمینی(س) هم به خوبی آشنا است.قنبری با توصیف آنچه که امام از توسعه در نظر داشتند، می گوید که خواسته های امام هم اکنون محقق نشده اند.با قنبری در دفترش در دانشگاه تربیت مدرس به گفت و گو نشستیم.
حضرت امام در جلد سوم صحیفه امام،ص 368می فرمایند،"مدت پانزده سال است که من در اعلامیه ها و بیانیه هایم خطاب به مردم ایران مصرا خواستار رشد و توسعه اقتصادی و اجتمایی مملکت بوده ام." می خواهم بپرسم به نظر شما توسعه اقتصادی و اجتمایی در اندیشه های امام چه جایگاهی داشت ؟
من فکر می کنم امام یک نمای روشن و کامل از آینده کشور در جهت رشد و پیشرفت داشتند. سندی که امروز به عنوان "سند چشم انداز 20ساله " مطرح است و در مجمع تشخیص مصلحت نظام هزاران ساعت مورد بررسی قرار گرفت و با تصویب رهبری ابلاغ شد، در واقع نمادی از تصورات امام است.چرا که در این سند تمام ابعاد مورد نیازبرای توسعه،از اقتصادی وفرهنگی گرفته تا سیاسی،علمی و فناوری به خوبی دیده شده است.من فکر می کنم اگرامروز بخواهیم دیدگاه های امام را تصویر کنیم،آن دیدگاه ها سند چشم انداز 1404 ایران است.
تا اینجا سندی تنظیم شده که نیل به سوی اندیشه های امام دارد. به نظر شما ما در رسیدن به آن اهداف چقدر موفق بوده ایم؟
چشم انداز 1404 می توانست یک تحول عظیم در کشور ما از منظر توسعه ایجاد کند . برنامه چهارم در سال 1384 به عنوان برش اول این سند مطرح شد. قرار بود ما در چهاربرنامه به این اهداف برسیم. برای مثال قرار بود که تا پایان برنامه چهارم توسعه، رشد اقتصادی متوسط هشت در صد داشته باشیم. قدرت منطقه ای اول باشیم و بیکاری تا حدود زیادی کنترل شده باشد.اما متاسفانه ازاین برنامه فاصله گرفتیم و نتوانستیم برش اول چشم انداز را با موفقیت به مقصد برسانیم. این مطلب در یک پژوهش تحقیقاتی توسط مرکز پژوهش های علمی هم بیان شده است. البته باید شاخص هایی در زمینه های سیاسی، اقتصادی و اجتمایی ارائه داد که چه اهدافی وجود داشته و ما چقدر به این اهداف رسیدیم. در حال حاضر به گفته برخی آمارها 50 درصد آن ها محقق شده. ولی این رقم بسیار خوشبینانه است و برخی این رقم را 30 یا حتی 20 درصد عنوان می کنند.لازمه ی بهبود این روند، کار دانشگاهی به همراه سایر ارگان های مسئول آمار گیری و آمار دهی و نیز مجمع تشخیص مصلحت نظام است که زیاد هم دشوار نیست.
یکی دیگر از موضوعاتی که در توسعه بر روی آن تاکید شده ، حضور ایران در بازارهای جهانی است که حضرت امام هم در صحیفه امام ،ج 21،ص 178 در اینباره فرمودند:"ایران اسلامی از نظر اقتصادی به صورتی رشد نماید که بازارهای جهان را از آن خود کند." سوال اینجاست که در این بخش جایگاه ما چگونه است؟
باید این موضوع را در روابط سیاسی بین المللی و روابط دیپلماتیک جستجو کرد. بر اساس همان شاخص های برنامه چهارم باید بگویم که متاسفانه در مورد حضور ایران در بازارهای بین المللی خیلی خوب عمل نشده است. شاهد آن هم چهار بیانیه تحریمی است که در سال های برنامه چهارم، ایران با آن مواجه شد. در نتیجه این سیاست های بین المللی خصمانه، ایران از حضوردربازارهای جهانی فاصله گرفته است و به اشتباه روی کشورهای محدودی که خیلی جایگاه والایی در عرصه بین المللی ندارند، تمرکز شده است. دراین مورد هم باید گفت بنا به دلایلی عملکرد ما در عرصه جهانی با دیدگاه امام فاصله دارد.
با توجه به آنچه گفته شد،وآنچه باید باید انجام می شد و نشد، چه راهکارهایی وجود دارد برای اینکه بتوانیم به خواسته هایی که امام در ذهن داشتند و به خاطر آن ها انقلاب کردند، دست پیدا کنیم ؟
من فکر می کنم عملی ترین و نزدیک ترین راه به اندیشه های امام، همان سند چشم انداز 20 ساله است. در واقع این چشم انداز می تواند دستاورد بزرگی برای ما داشته باشد. چون هم باعث وفاق عمومی می شود و هم مصوبه تشخیص مصلحت و تائید رهبری را دارد.اگر ما بخواهیم به دیدگاه های امام عمل کنیم، باید دولت به سند چشم انداز برگردد وانحرافاتی را که در برنامه چهارم داشته مرتفع کند. من فکر می کنم این خیلی دور از دسترس نیست.
با توجه به اینکه در چندساله اخیر، خیلی از کارشناس ها هشدار دادند که دولت در حال دور شدن از برنامه است.چگونه می توان جهت را به مسیر اصلی بازگرداند؟
من فکر می کنم که دستگاه های نظارتی باید قوی تر بر خورد می کردند. در راس آن ها مجلس شورای اسلامی است که باید بتواند مسولین ذیربط را از اشتباهاتشان (که دور افتادن از مسیر چشم انداز 20 ساله است) بر حذر بدارد. دستگاه های نظارتی دیگری مثل دیوان محاسبات که وابسته به مجلس هستند، یا دستگاه هایی مثل سازمان بازرسی کل کشور که وابسته به قوه قضاییه هستند و حتی دستگاه برنامه ریزی وابسته به دولت که سازمان برنامه و بودجه ی سابق یا معاونت نظارت و برنامه ریزی فعلی است، باید این کار را می کردند. اما با از بین رفتن کارایی این نهادها برای کنترل دولت، آن ها باید در نهایت انحرافات را به رهبری گزارش دهند و ایشان اگر تشخیص بدهند که شیب این انحرافات تند است، دستورات لازم را می دهند.
شاید دولت عقیده داشته باشد که مواردی که برای برنامه چهارم در نظر گرفته شده غیر واقع بینانه است، ارزیابی شما از این استدلال چیست؟
ما انسان ها همیشه در صورت عدم موفقیت به دنبال توجیه هستیم.به اعتقاد بنده اگر جایی این مشکل وجود داشت، دولت باید با تصویب لایحه تقاضای اصلاح آن را می کرد.یعنی که لایحه ای برای اصلاح قانون برنامه چهارم توسعه به مجلس می برد و در صورت تصویب، آن ها را اجرایی می کرد. چرا که راه های قانونی پیش رو دارد و باید از آن مسیر پیش رود. دولت به هیچ عنوان نباید قانون را زیرپا بگذارد واگر خلافی کرد،باید پاسخ گو باشد. دولت باید بتواند به نهاد های نظارتی و بالادستی دلیل های موجه ارائه دهد.
درمورد ریشه کن کردن فقر از دیدگاه امام چه نظری دارید؟
من ازاین زاویه نگاه می کنم که امام قصد ریشه کن کردن فقر، ایجاد رفاه، امنیت و آسایش برای مردم داشتند. پس باید به گونه ای عمل می شد که در این وضعیت اقتصادی، یعنی این میزان درآمد سرانه که پایین تر از حد خاورمیانه است، به سر نمی بردیم.چرا که با توجه به در آمد نفت و گاز، ایران باید در آمد سرانه بالاتری داشته باشد. یعنی در شرایط مساعدی هم از نظر دستمزدها و زندگی ایده آل و هم از لحاظ مالی و معنوی قرار می گرفتیم.چرا که دیدگاه امام این بود که باید هر دوبعد زندگی را با هم ارتقاء بخشید واینطور نیست که فقط به موضوعات معنوی توجه کرد. اما متاسفانه مدیریت های نا مناسب در دولت ها به گونه ای بود که ما از آن اندیشه ها و فضای مثبتی که امام فرمودند، فاصله گرفتیم.
حالا که به این مسائل پرداختید به نظر شما بحث عدالت اجتماعی در اندیشه های امام چه جایگاهی داشت؟
عدالت در اسلام نهفته است و اسلام بدون عدالت معنا ندارد. البته باید عدالت را تعریف کرد و نمی شود هر کسی از دیدگاه خودش به آن بپردازد. عبارت زیبایی از حضرت علی هست که ایشان فرمودند: "عدالت از حرکت یک مورچه درشب سیاه ظریف تراست." بحث هایی که در باب عدالت اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی می شود، این ها همه نشان از حساسیت این واژه دارند که اگر بخواهیم در یک عبارت ساده آن را بیان کنیم: عدالت یعنی هر چیز در جای خودش باشد و از نظر امام هم هر ارزش و شایستگی و لیاقتی جایگاه خاص خودش را داشت.
