دانش عمیق برادرمان، دکتر مومنی، حضور در متن اقتصاد ایران و شناخت ریشههای بیماری اقتصاد ایران، چه در عرصه تدریس و چه در پژوهش، نقش مهمی در کارآمدی این موسسه داشت. هر گاه اقتصاد ایران تب می کرد، حقیقتا دکتر مومنی هم تب می کرد و برای درمان بیماری اقتصاد می کوشید. اگر سیاستها ، منطبق با آنچه که به نفع اقتصاد ایران تلقی نمی شد، آغاز گفت و گوهای انتقادی بود. شجاعت دکتر مومنی در نقد سیاستهای ناصواب، پیش از اجرا و یا در حین آن، ویژگی ممتاز اوست و اگر امروز از جناب دکتر فرشاد مومنی بهعنوان یک فرهیخته تجلیل میکنیم، در حقیقت، فرهیختگی را تکریم کردهایم و اگر از شجاعت ایشان در نقد یاد میکنیم، باید گفت که نقادی را سپاس گفتهایم.
گروه اقتصادی: در آیین بزرگداشت دکتر فرشاد مومنی، استاد دانشگاه و اقتصاددان نهادگرا، سخنرانان این مراسم، هفت دهه تلاش علمی، اخلاقی و اجتماعی او را ستودند؛ چهرهای که به گفته دکتر حسن عابدی جعفری، سراسر زندگیاش مصداق پیوند نظریه با عمل، و علم با تعهد اجتماعی بوده است.
عابدی جعفری با اشاره به حضور مومنی در بطن تجربه اجرایی دهه نخست انقلاب گفت: او از جمله نیروهایی بود که صداقت، کارآمدی، حمایت از تولید ملی و سلامت اداری را نه در شعار، که در عمل تجربه کرد و بعدها کوشید آن تجربهها را مستند و منتقل کند و تاسیس موسسه دین و اقتصاد تلاشی بود برای حفاظت از میراث فکری و اخلاقی آن دوران؛ ظرفی برای تداوم گفتمان عدالتمحور در دل تحولات متناقض دهههای بعد. مومنی همواره دغدغهای فراتر از مرزهای دانشگاه داشت: او نه فقط اقتصاد را میفهمید، که با آن زندگی میکرد؛ درد مردم را میشنید و از رنج ساختاری اقتصاد ایران، بیقرار میشد.
دکتر محمدرضا واعظ مهدوی نیز با مرور بخشی از تاریخ انقلاب اسلامی و حضور مومنی در حلقههای اندیشهمحور آن دوران، گفت: او جریان اصیل هدایتگر را از جریانات پوپولیستی، رانتجو و ظاهرساز جدا کرد.عصاره اندیشه دکتر مومنی، مبارزه با نابرابریهای اجتماعی است؛ نابرابریهایی که او آنها را تهدیدی برای تمدن بشر میدانست.
با هر تب اقتصاد، فرشاد مومنی هم تب میکرد
به گزارش جماران، در هشتصد و پنجاه و ششمین شب از شبهای بخارا که به بزرگداشت دکتر فرشاد مومنی، اقتصاددان برجسته اختصاص یافت، در مراسم نکوداشتی که با همکاری مجله بخارا و دانشگاه علامه طباطبایی، با عنوان «شب فرشاد مومنی» برگزار شد، دکتر حسن عابدی جعفری، استاد دانشگاه و وزیر بازرگانی در دوره دفاع مقدس، طی سخنانی ضمن قدردانی از برگزارکنندگان این نشست گفت: سپاس قلبی خود را نسبت به برگزاری این مراسم ابراز میکنم و هفتادسالگی جناب آقای دکتر فرشاد مومنی، برادر عزیزم، را تبریک می گویم. این مناسبت، صرفا جشن تولد نیست، بلکه تجلیل از هفتاد سال عمر پربار علمی، فکری و اجتماعی ایشان نیز به شمار میرود. کسانی که دکتر فرشاد مومنی را از نزدیک میشناسند و با ایشان همزیستی علمی و اجتماعی داشتهاند، گواهی می دهند که هر گاه نام ایشان به میان می آید، نام بزرگان دیگری نیز با نام ایشان همراه می شود؛ شخصیتهایی چون شهید بزرگوار آیتالله دکتر سیدمحمدحسین بهشتی، مرحوم مهندس میرمصطفی عالینسب، و مهندس میرحسین موسوی. نام بزرگان دیگری که در دهه نخست انقلاب و یا دهه پیش از انقلاب با ایشان بودند نیز مطرح می شود.
او ادامه داد: بزرگانی که از آنها نام برده شد، به نوعی نقشهای کلیدی در هدایت دینی، تشکیلاتی و سیاست گذاری اقتصاد ملی و مدیریت کلان و اجرایی کشور ایفا کردند و در سختترین سالهایی که بر کشور ما گذشته است، یعنی در دهه اول انقلاب، آقای مومنی در کنار آنها بوده است. دکتر مومنی در آن دوران از نزدیک با این شخصیتها همکاری داشت و خود نیز همواره با تواضع اذعان کردهاند که بسیار از آنان آموخته و خود را مدیونشان میدانند.
عابدی جعفری دهه نخست انقلاب را فصل نخست زندگی کاری دکتر مومنی توصیف کرد و افزود: کارنامه بسیار درخشان ایشان در آن سالها، همواره بهعنوان نمادی از کارآمدی دولت، پاک زیستی بی نظیر کارگزاران حکومت، حمایت جانانه از تولید ملی، تأمین شرافتمندانه معیشت مردم، حفظ متغیرهای کلان اقتصادی و جذب حداکثر اعتماد عمومی و سرمایه های اجتماعی در تاریخ کشور ثبت خواهد شد.
تاسیس موسسه دین و اقتصاد؛ تلاشی برای حفظ میراث انقلاب در اندیشه و عمل
وی خاطرنشان کرد: با پایان یافتن آن دوره طلایی، فصل تازهای در حیات علمی و اجتماعی برادر عزیزمان، دکتر مومنی آغاز شد؛ فصلی که عمدتا در دانشگاه و در میان همکاران دانشگاهی، اساتید و دانشجویان شکل گرفت و ادامه یافت. بیتردید، نقش دکتر مومنی در ارتقای گفتمان اقتصاد ملی و عدالتمحور، جایگاهی ویژه در فضای علمی کشور دارد.
تاسیس نهادی برای ایستادگی مقابل فراموشی
در ادامه عابدی جعفری به زاویهای کمتر پرداختهشده از حیات علمی و اجتماعی دکتر مومنی پرداخت که به گفته او در جمع دانشگاهیان و نخبگان فکری، مرور آن ضرورتی مضاعف دارد و افزود: با پایان یافتن دهه نخست انقلاب، دغدغه حفظ میراثی که در آن دوره شکل گرفت در میان کسانی که آن دوران را از نزدیک لمس کرده بودند، بهشدت احساس میشد. شاید بیش از همه، این دغدغه در وجود دکتر مومنی جاری بود؛ نگرانی از اینکه چگونه میتوان این میراث ملی و اسلامی از تجربه انقلاب را حفظ کرد، تداوم بخشید و از آن دفاع کرد. این دغدغه بود که دکتر مومنی را بر آن داشت تا نهادی را پایهگذاری کند که بتواند ظرفی برای حفظ و انتقال این اندیشه و تجربه باشد. نشانههایی که از اواخر دهه ۶۰ و به ویژه در دهه ۷۰ شمسی بروز کرد و آشکار شد، این نگرانی را کاملا تایید میکرد.
وزیر بازرگانی دولت دوران جنگ ضمن اشاره به همراهی گروهی از اندیشمندان و یاران نزدیک مومنی با ایشان، افزود: تحت رهبری ایشان و با زحمات فراوان، در همکاری جمعی از دوستان که برخی از آنان در همین محفل حضور دارند، مؤسسهای را بنیان نهادند که هدف آن، حفظ و بسط آن اندیشه و تجربه تاریخی بود. این موسسه با نام «موسسه مطالعات و پژوهشهای دین و اقتصاد» در سال ۱۳۷۸ شکل گرفت و نگرش نهادگرایانه دکتر مومنی از همان زمان در طراحی این مؤسسه آغاز شد و این موسسه نه تنها ظرفی برای اندیشه، بلکه ظرفیتی برای رسالتی عظیم بود.
به گفته عابدی جعفری؛ اقدامات مؤسسه، از جمله تأسیس یک انتشارات مستقل، راهاندازی نشریهای با عنوان جامعه و اقتصاد، موسسه نشر نهادگرا، برگزاری سلسله نشستهای هفتگی، انتشار کتابها و مقالات متعدد، و انجام گفتوگوها مصاحبه های متعدد، همه بستری برای حفظ و توسعه آن گفتمان و اندیشه اصیل بود.
او افزود: این مؤسسه از یک سو مؤسسهای دینی بود و از سوی دیگر، دانشی. یعنی تلاش داشت دستگاهی اندیشگی بسازد که همزمان بتواند از مبانی دینی بزرگان و اندیشمندانی چون شهید دکتر بهشتی و مهندس عالینسب بهره گیرد و هم در تعامل با جریانهای علمی که در لبه دانش توسعه روز، در ایران و جهان، حرکت می کردند، قرار داشته باشد تا این دستگاه اندیشگی برساخته شود و بر اساس آن، بتوان این میراث را حفظ کرد و توسعه نهادگرا در ایران را ادامه داد.
عابدی جعفری تاکید کرد: دانش عمیق برادرمان، دکتر مومنی، حضور در متن اقتصاد ایران و شناخت ریشههای بیماری اقتصاد ایران، چه در عرصه تدریس و چه در پژوهش، نقش مهمی در کارآمدی این موسسه داشت. هر گاه اقتصاد ایران تب می کرد، حقیقتا دکتر مومنی هم تب می کرد و برای درمان بیماری اقتصاد می کوشید. برای دکتر مومنی، جنبه های پیش گیرانه از ابتلا به بیماری های اقتصاد مهم بود و همواره نسبت به سیاستگذاریهایی که در این اقتصاد می شد، حساس بودند و توصیه هایی مشفقانه داشتند. گزارشها را مطالعه می کردند، نشست کارشناسی می گذاشتند و نکاتی را گوشزد می کردند.
وی افزود: اگر سیاستها ، منطبق با آنچه که به نفع اقتصاد ایران تلقی نمی شد، آغاز گفت و گوهای انتقادی بود. شجاعت دکتر مومنی در نقد سیاستهای ناصواب، پیش از اجرا و یا در حین آن، ویژگی ممتاز اوست و اگر امروز از جناب دکتر فرشاد مومنی بهعنوان یک فرهیخته تجلیل میکنیم، در حقیقت، فرهیختگی را تکریم کردهایم و اگر از شجاعت ایشان در نقد یاد میکنیم، باید گفت که نقادی را سپاس گفتهایم.
فرشاد مومنی؛ اقتصاددانی با میراث اندیشه بهشتی و ایستادگی ملی عالینسب
میز دکتر مومنی در حزب را بیرون انداختند؛ اما او جریان هدایتگر را از پوپولیسم جدا کرد
به گزارش جماران، در ادامه نشست بزرگداشت دکتر فرشاد مومنی، دکتر محمدرضا واعظ مهدوی، استاد دانشگاه و رئیس انجمن علمی اقتصاد سلامت ایران، با اشاره به زوایای کمتر دیدهشده از تاریخ انقلاب اسلامی، گفت: شهید حسن اجارهدار نقش چشمگیری در سازماندهی نیروها، سازماندهی دانشگاهیان و در حوزههای مختلف ایفا کرد. همین آقای اجارهدار بود که اتصال و ارتباط دکتر مومنی با شهید بهشتی را میسر کردند. حضور در جلسات چهارشنبههای شهید بهشتی پیش از انقلاب، در شکلگیری جریانات و اندیشهمحوری انقلاب اسلامی بسیار تأثیرگذار بود.
وی ادامه داد: وقتی فرایند انقلاب شکل گرفت، نیروهای زیادی به آن پیوستند. حرکت امام به گونهای بود که همه نیروها را حول خود جمع کرد، آقای بهشتی یک معیار بود، اما با این حال بسیاری از نیروهایی که به انقلاب پیوستند، به ایشان حملهمی کردند. حتی بزرگانی که بعدها لباس شهادت پوشیدند و افراد محترمی بودند، نسبت به ایشان موضع داشتند. انتخاب آقای بهشتی به عنوان یک معیار و الگو، یک انتخاب استراتژیک بود و همراه با شخصیت خود شهید بهشتی که هم جاذبه داشت و هم دافعه، کسانی که ایشان را انتخاب میکردند، هم همین ویژگیها را داشتند. آقای مومنی جزء این افراد بود.
واعظ مهدوی افزود: در حزب جمهوری اسلامی، دکتر مومنی مسئول کمیته دانشآموزی بودند. البته در همان حزب، جریانات متنازعی وجود داشتند. ما به خاطر داریم که سران یکی از این جریانات آمدند و میز ایشان را از اتاق شاخه دانشجویی بیرون انداخت. با این حال، نقش جاذبهای دکتر مومنی در نشان دادن جریان حق و باطل، جریان اصیل و جریان هدایتگر، جریان مردمگرا، جریان عمیق، و تفکیک آن از جریانات پوپولیستی، ظاهرساز و سرمایهمحور بسیار مؤثر بود؛ جریانات رانت جویی که نهایتا خود را به هر جریان سیاسی وصل می کنند.
وی با یادآوری اینکه شاید بتوان گفت عصاره اندیشه و تفکر محوری دکتر مومنی، مبارزه با نابرابریهای اجتماعی است، تأکید کرد: او نابرابری را پدیده آسیبزای قرن حاضر میشمارد و با استناد به مطالعات و نتایج سایر متخصصین اقتصادی و اندیشمندان علوم اجتماعی، آن را تهدیدی بزرگ برای تمدن بشری در دوران معاصر برمیشمردند. در آموزههای دینی ما نیز توجه به مسئله نابرابری ها جایگاه ویژهای دارد.
این استاد دانشگاه ضمن اشاره به نقش الگویی مهندس موسوی و مهندس عالینسب در مدیریت اقتصاد در دوران دفاع مقدس گفت: آقای مهندس موسوی یکی از سمبلها و نمونههای مبارزه با نابرابری اجتماعی هستند. مهندس عالینسب که محور تفکر اقتصادی ایشان بود، درد نابرابریهای اجتماعی را درک میکرد. آقای موسوی در همین مکان، پشت همین تریبون گفتند: «افتخار اقتصاد جنگ را به نام من نوشتند، اما من شهادت میدهم که این افتخار برای عالی نسب است و راهنماییهای مهندس عالینسب بود که به من این امکان را داد تا در شرایطی که رژیم عراق ۸۰ میلیارد دلار ذخیره ارزی داشت و ۸۰ تا ۱۰۰ میلیارد دلار هم از کشورهای عربی کمک گرفت و جنگ را با ۶۰ میلیارد دلار بدهی تمام کرد، اقتصاد ایران بتواند جنگ را چنان مدیریت کند که، با وجود خلبان فرانسوی که با هواپیمای سوپراِتاندارد و موشکهای اگزوس دهانه خلیج فارس و تنگه هرمز را بسته بود و ما هیچگونه امکان صادرات و درآمد ارزی در سه سال پایانی جنگ نداشتیم، ولی ما توانستیم روی پای خود بایستیم.
او ادامه داد: دولت آقای موسوی توانست این ذخایر را چنان مدیریت کند که دچار بحران نشویم. از ۷ میلیارد دلار درآمد ، به ۳ میلیارد دلار رسیدیم. مهندس عالینسب گاهی صحبت میکردند و در جواب آنها که می گفتند تامین پنیر به صورت دولتی واجب نیست، میگفتند: شما بچه پولدارها پنیر را با صبحانه تان می خورید، اما برای کارگر پنیر قوت روزانهست؛ نان، پنیر و انگور ناهار کارگر است.
محاسبههای دقیق دکتر فرشاد مومنی از آثار سیاستهای نئولیبرالی و هزینههای تحمیلی به اقتصاد ایران
واعظ مهدوی ضمن اشاره به آثار سیاستهای اقتصادی دهههای اخیر و نقش دکتر مومنی در تحلیل آنها اظهارداشت: در زمان جنگ، کشور با سه میلیارد دلار برای کالاهای اساسی، سه میلیارد دلار برای جنگ و ۴۰۰ میلیون دلار برای دارو اداره میشد. حال چگونه است که امروزما با منابع ۶۵ میلیارد دلاری، نمی توانیم کشور را اداره کنیم!؟ اینها مربوط به زمان ناصرالدینشاه نیست که بگوییم گذشته دور است. ما در آن زمان بودجهای ۱۴ میلیارد دلاری به مجلس میبردیم و مجلس آن را بازمیگرداند و میگفت باید آن را به ۱۲ میلیارد دلار کاهش دهید. در همین دولت آقای خاتمی در سال ۱۳۷۷، این مسائل بود. چگونه است که کشوری که زمانی با ۱۲ تا ۱۴ میلیارد دلار اداره میشد، حال با ۶۵ تا ۷۰ میلیارد دلار هم توان اداره ندارد!؟
وی تاکید کرد: دکتر فرشاد مومنی با محاسبه اثرات اقتصادی یکسانسازی نرخ ارز، میزان توزیع دلار در بازار به دلیل این اقدام را 400 میلیارد دلار برآورد کردند. از جمله این آثار، تبدیل مسکن به کالای سرمایهای است؛ سیاستهایی که موجب شدند مسکن از یک نیاز مصرفی به کالایی سوداگرانه و محل حفظ سرمایه بدل شود. امروزه با حدود دو میلیون خانه خالی در کشور، مواجهیم که ارزش این داراییهای بلااستفاده به بیش از ۲۵۰ میلیارد دلار میرسد. همچنین افزایش بار مالی طرحهای عمرانی بر دولت، رقمی معادل ۲۰۰ میلیارد دلار برآورد شده است. با احتساب این موارد، یعنی ۲۵۰ میلیارد دلار مسکن خالی و ۲۰۰ میلیارد دلار افزایش هزینههای عمرانی، مجموعا به عددی نزدیک به ۸۵۰ میلیارد دلار میرسیم که این بار مالی یکسان سازی نرخ ارز در اقتصاد ما در طول حدود 25 سال اخیر بود.
واعظ مهدوی با بیان اینکه تمام این هزینهها حاصل اجرای سیاستهای موسوم به تعدیل ساختاری، نئولیبرالیسم اقتصادی و نسخههای تحمیلی بازارگرایانه است، یادآورشد: آقای مومنی همواره تاکید کردهاند که ساحت اندیشه بازارگرایی حقیقی، از آنچه که به نام بازارگرایی در ایران اجرا می شود، مبرا است و نباید با این سیاستهای رانتمحور که به نام آزادسازی قیمتها و رهاسازی نرخ ارز بر جامعه و اقتصاد ما تحمیل میشوند، یکسان تلقی شود. این سیاستها نهتنها آزادسازی واقعی نیستند، بلکه موجب افزایش نابرابریهای اجتماعی و شکاف طبقاتی شدهاند.
وی در پایان گفت: به همین دلیل، دکتر مومنی مبارزه با این سیاستها را در دستور کار فکری و عملی خود قرار دادند. ایشان به دلیل این ایستادگی، درگیر دافعههایی شدهاند؛ کسانی که نقدهای عالمانه ایشان را برنمیتابند. با این حال، ما امیدواریم روحیه مقاومت و پایداری دکتر مومنی در مسیر مبارزه با نابرابریهای اجتماعی، برای تحقق عدالت اجتماعی و بهبود وضعیت زندگی محرومان و مستضعفان پایدار بماند و به نتایج کارآمدی برای کشور منتهی شود.
