ساخت سیاسی برآمده از اقتصاد رانتی و نظم نهادی موجود، اقتصاددانانی را ستایش میکند و بر صدر مینشاند که یا توجیه گر این نظم مسلط و برآمده از آن اقتصاد رانتی و مناسبات کجکارکرد و ریشهدار باشند، یا همواره برای مسائل دشوار، پیچیده و چندلایه اقتصاد ایران، پاسخهای آسان و قابل هضم برای سیاستمداران بستهبندی و ارائه کنند و فرشاد مومنی هیچگاه از این دسته اقتصاددانان نبوده است. زنهار دادن به پرهیز از ساده انگاری و سادهسازی و ابتذال در گزارشنویسی و برنامهریزی مومنی را نامحبوب و نامطلوب آنها کرده است. طرفه آنکه، اندیشمندی چنین، که توسعه را در صنعتگرایی ملی و یادگیری تاریخی و جغرافیایی جستجو میکند، با کجاندیشی و کج فهمی «دولتگرا» توصیف میشود، و آنها که همه نام و نانشان در چند دهه اخیر از ستایش دولتمردان بوده است، بهعنوان «بازارگرا» نام گرفتهاند.
گروه اقتصادی: در همایش بزرگداشت دکتر فرشاد مومنی، استاد برجسته اقتصاد و از چهرههای ماندگار اندیشه توسعه در ایران، دکتر حجت میرزایی، استاد دانشگاه، با نگاهی تحلیلی به ابعاد گوناگون شخصیت و کنشگری مومنی پرداخت و با اشاره به همراهیهای علمی و میدانی خود با دکتر مومنی در طول سالیان، او را نماد عزت، شرافت و آزادگی در عرصه علم اقتصاد دانست؛ اقتصاددانی که نه تنها از منظر دانشی و نظری، بلکه به واسطه صداقت در عمل، اخلاق حرفه ای، و پایبندی بیچون و چرا به استقلال فکری، جایگاهی منحصر به فرد در میان اندیشمندان معاصر دارد.
میرزایی در سخنان خود، مومنی را استراتژیستی توسعهگرا و دغدغهمند توصیف کرد که با تمرکز بیوقفه بر مطالعات توسعه و تحلیل اقتصاد ایران، از جایگاه یک اقتصاددان و روشنفکر منتقد، همواره صدای متفاوت و مستقلی در نقد برنامهها، سیاستها و ساختارهای رسمی اقتصادی بوده است. او تاکید کرد که استاد مومنی، در برابر ساده سازیهای رایج و توجیه گریهای مرسوم، ایستاد و صداقت علمی و مسئولیت اجتماعی را بر هر نوع منفعت شخصی و مصلحت سیاسی ترجیح داد و در برابر جذابیت قدرت و منفعت، راه اخلاق، نقد مشفقانه و استقلال علمی را برگزید.
به گزارش جماران، در هشتصد و پنجاه و ششمین شب از شبهای بخارا که به بزرگداشت دکتر فرشاد مومنی، اقتصاددان برجسته اختصاص یافت، در مراسم نکوداشتی که با همکاری مجله بخارا و دانشگاه علامه طباطبایی، با عنوان «شب فرشاد مومنی» برگزار شد، دکتر حجت میرزایی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و مدیرعامل صندوق بازنشستگی کشوری، در سخنانی به ویژگی های شخصیتی، علمی و کنشگری این اقتصاددان برجسته پرداخت و گفت: بیتردید استادان و سروران بسیاری در این جمع حضور دارند که برای سخن گفتن درباره دکتر مومنی شایسته تر از من هستند. شاید تفاوت من با دیگر گرامیان در این باشد که در سالهای گذشته، افتخار همراهی با ایشان را در سطوح مختلف داشتم و در محضر یا در کنارشان بودم؛ چه به عنوان دانشجوی مستقیم و غیرمستقیم، چه در قالب همکار نزدیک دانشگاهی در گروه توسعه از دهه ۸۰، و چه در رویدادهای مشترکی که برخی از آنها به رویدادهای پردامنه ملی تبدیل شدند.
شبی که هر دو کتک خوردیم و ساعتها محبوس شدیم
میرزایی با اشاره به برخی از این تجربهها افزود: در کنار ایشان، در نمایشگاه کالاهای وارداتی غیرضروری در سطح ۷۴، همایشهای نیم قرن برنامه ریزی توسعه و یا سفرهای دانشگاهی و حضور در نشستهای دانشجویی بسیاری شرکت داشتم. از جمله رویدادهایی که به یاد دارم، همایش نکوداشت سید جمالالدین اسدآبادی بود که با حضور گروه فشار به هم خورد و دکتر مومنی حوصله مند، سه ساعت در یک شب با آنها به محاجه پرداخت و به نتیجه نرسید. یا شبی که در تالار اندیشه اصفهان، هر دو کتک خوردیم و ساعتها محبوس شدیم و بعد با کمک دوستان اصفهانی، به جای امنی پناه بردیم.
فرشاد مومنی، چشم نگران ایران زمین و پرچم دار توسعه و سربلندی این سرزمین است
وی با اشاره به شخصیت علمی دکتر مومنی گفت: دکتر فرشاد مومنی، چشم نگران ایران زمین و پرچم دار توسعه و سربلندی این سرزمین است. او از استادان و اقتصاددانان نسل سوم ایران است که در عرصه اقتصاد، میراثدار استادانی چون دکتر جهانبگلو و دکتر تمدن جهرمی است. در شیوه و مشی کنشگری سیاسی، پرورش یافته شهید بهشتی است و در شکلگیری باورهای عمیق عدالت جویانه، دانش آموخته مکتب محمدرضا حکیمی است.
اگر شرافت و آزادگی، تجسم زبانی و انسانی داشت، فرشاد مومنی نماد بارز آن بود
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه ادامه داد: کلید واژه توصیف شخصیت فرشاد مومنی را در واژگان عزت، شرافت و آزادگی می دانم. اگر شرافت و آزادگی، تجسم زبانی و انسانی داشته باشد، فرشاد مومنی نماد بارز آن است. وی در پنج دهه تلاش و تکاپوی علمی دانشگاهی، و با وجود برخورداری از دانش و شایستگیهای کممانند علمی و پژوهشی در حوزه توسعه و تسلط به روشها و فنون پژوهش، و ارتباطات کمنظیر با مدیران بخش عمومی و خصوصی، بهویژه در سه دهه فعالیت بهعنوان عضو هیات علمی، بسیاری از فعالیتهای پژوهشی متعارف و به زبانی مباح، از جنس قراردادهای پژوهشی و کسب درآمد و پیامدهای آن را بر خود حرام کرد؛ تا مگر به نامی و نانی آلوده نشود و ذرهای بر ارزیابی ذهنی از رویهها و سیاستهای جاری یا صراحت و زبان، تأثیری نگذارد.
مومنی یک کنشگر انتقادی پرتاثیر و یک معلم کمنظیر
میرزایی گفت: بیشک، مومنی مهمترین اقتصاددان انتقادی و نماینده بارز اقتصاد هترودوکس در سه دهه اخیر است؛ هم در نقد برنامهها و سیاستهای رسمی، فارغ از پیادهسازی گرایشهای دولتها، و هم در نقد علمی آن چیزی که در ایران بهعنوان اقتصاد متعارف، یا «ارتودکس» خوانده میشود. این تفکر انتقادی، با تلفیقی از اندیشه نظری و فلسفی، و با فهم عمیق مسائل اقتصادی ایران و آزادگی و صراحت لهجه، از وی یک کنشگر انتقادی پرتأثیر و یک معلم کمنظیر برای آموزش و پرورش دانشجویان اقتصاد ساخته است.
مومنی اقتصاددان محبوب سیاستمداران نشد، چون سادهساز و توجیهگر نبود
اندیشمندی چنین، که توسعه را در صنعتگرایی ملی و یادگیری تاریخی و جغرافیایی جستجو میکند، با کجاندیشی و کج فهمی «دولتگرا» توصیف میشود و آنها که همه نام و نانشان از ستایش دولتمردان بوده، بهعنوان «بازارگرا» نام گرفتهاند!
این اقتصاددان تاکید کرد: به سبب همین ویژگیها، وی نهتنها مورد تقدیر و ستایش و پاداش سیاستمداران قرار نگرفت، بلکه هیچگاه محبوبیتی نزد آنها، در هیچ دولتی نداشته است. ساخت سیاسی برآمده از اقتصاد رانتی و نظم نهادی موجود، اقتصاددانانی را ستایش میکند و بر صدر مینشاند که یا توجیه گر این نظم مسلط و برآمده از آن اقتصاد رانتی و مناسبات کجکارکرد و ریشهدار باشند، یا همواره برای مسائل دشوار، پیچیده و چندلایه اقتصاد ایران، پاسخهای آسان و قابل هضم برای سیاستمداران بستهبندی و ارائه کنند و مومنی هیچگاه از این دسته اقتصاددانان نبوده است. زنهار دادن به پرهیز از ساده انگاری و سادهسازی و ابتذال در گزارشنویسی و برنامهریزی مومنی را نامحبوب و نامطلوب آنها کرده است. طرفه آنکه، اندیشمندی چنین، که توسعه را در صنعتگرایی ملی و یادگیری تاریخی و جغرافیایی جستجو میکند، با کجاندیشی و کج فهمی «دولتگرا» توصیف میشود، و آنها که همه نام و نانشان در چند دهه اخیر از ستایش دولتمردان بوده است، بهعنوان «بازارگرا» نام گرفتهاند.
حتی دولت محبوب مومنی هم بیش از شش ماه با او دوام نمیآورد
با صراحت و شرافت نقد میکرد، حتی دوستان را
میرزایی اظهارداشت: تردیدی ندارم اگر ترکیبی از سیاستمداران مورد علاقه و محبوب آقای دکتر مومنی در سال ۸۸ قدرت را به دست گرفته بودند، رفاقت آقای مومنی – همچنانکه بهصراحت از ایشان شنیدم – با آن دولت به شش ماه نمیکشید. با آنان نیز راهی جز نقد مشفقانه، با صراحت و شرافت، برنمی گزید؛ همانطور که از زبان خودشان شنیدم که اگر آن دولت هم روی کار می آمد، با مومنی تا شش ماه مدارا میکرد.
مشاور امین سیاستمداران و آموزگار الهامبخش نسل جوان ایران
وی افزود: مومنی همواره یک مشاور امین و یک راهنمای مورد اعتماد برای سیاستمداران و یک آموزگار بینظیر برای جوانان این مرز و بوم، نه تنها در محتوا و مبانی، بلکه در مشی و مرام بوده است. دانشجویان بسیاری را میشناسم که با مشاوره وی – یا بیش از آن – به شوق نشستن در پای درس او، از رشتههای علومپایهای، فنی، یا مهندسی، در مقاطع تکمیلی، مسیر خود را به اقتصاد تغییر دادند و بیش از آن، دانشجویان بسیاری در رشتههای علوم سیاسی، جامعهشناسی، ارتباطات، تاریخ، جغرافیا، که در تلاش مداوم برای گذراندن درسی با مومنی یا پذیرش راهنمایی و مشاوره پایاننامه و رساله خود بوده اند.
از دعوت سیاستمداران سر باز می زند، اما با اشتیاق بیمنت کنار دانشجویان است
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: انکار نمیکنم من هم در سال ۷۲ به شوق اخلاق و مرام آن دو استاد بزرگوار، مومنی و ستاری فر، دانشگاه علامه طباطبایی را انتخاب کردم. وی به همان اندازه یا بیش از آنکه دعوت سیاستمداران و صاحبان قدرت برای حضور در دفترشان را نمیپذیرد، درخواستهای دانشجویی در هر جایی از این سرزمین را با اشتیاق، انگیزه و سبکبالی پاسخ میدهد، و بیهیچ اجر و مزدی، در جمع آنها سخن میگوید.
در میانه هیاهو، به او اعتماد میکردند؛ چون وطندوست، اخلاقی و باایمان بود
میرزایی یادآورشد: در کشاکش هیجانات، اختلافات سیاسی و ایدئولوژیک گروههای دانشجویی دانشکده، به ویژه در دهههای ۷۰ و ۸۰ و اعتراضات سالهای اخیر که گاهی به التهاب و منازعه دانشجویی منجر میشد، او یک داور فیصلهبخش و به تعبیر رایج این روزها یک «وسط باز» مورد وثوق بود، زمانی که کسی از وسطبازی چیزی نمیدانست. این توانایی در ایجاد آرامش و وفاق، ریشه در توافق همگان بر انصاف، باورمندی عمیق، التزام اخلاقی و وطندوستی و آزادگی وی داشته و دارد.
مومنی یک اندیشه راهبردی و استراتژی دارد
وی با بیان اینکه مومنی از چند جهت، یک اقتصاددان متفاوت و مثالزدنی است؛ از آن دست اقتصاددانانی که بعید میدانم دیگر تکثیر و تکرار شوند، گفت: با زبان الکن یک دانشجوی اقتصاد که از موهبت دانشآموزی در دانشگاه و همکاری و بهرهمندی از مشاوره و کمکشان برخوردار بوده است، برخی از مهمترین ویژگیهای اندیشه، شخصیت و اقتصاد وی چنین برمی شمرم: او یک اندیشه راهبردی و استراتژی دارد. نظام سیاستگذاری اقتصادی، به سه سطح اندیشمندان استراتژیست، کارشناسان سیاستساز و متخصص و فن ورزان یا اقتصاددانان مسلط به تکنیکها و فنون اقتصادی نیاز دارد. دکتر فرشاد مومنی، یک استراتژیست توسعهملی و اقتصاد ایران به معنای دقیق کلمه است: چه وقتی آسیبشناسانه و با برخورداری از نگاه راهبردی بلندمدت، بر مبنای شناخت و تحلیل عمیق تاریخی، اجتماعی و جغرافیای اقتصادی، خروج از تله تاریخیِ توسعهنیافتگی و تکینگی امروز اقتصاد ایران را پیشنهاد میدهد؛ چه وقتی در زمان اجرای سیاستهای رهاسازی اقتصادی، که مورد ستایش بسیاری از اقتصاددانان بود – وی آنچه را دیگران در آیینه نمیدیدند، در خشت خام دید، و آثار ویرانگر آن سیاستها را دستکم دو دهه پیشتر از دیگران دریافت، وبه آنها نهیب زد و هشدار داد و ما امروز آثار آن سیاستها را میبینیم و درک میکنیم.
مومنی؛ روزآمدترین و پرخوانترین اقتصاددان ایران در مطالعات توسعه
میرزایی تمرکز بلندمدت و عمیق بر مطالعات توسعه را از دیگر ویژگی های اندیشه، شخصیت و اقتصاد مومنی عنوان کرد و ادامه داد: برخلاف بیشتر اقتصاددانان مشهور ایرانی که دامنهی فعالیتهای مطالعاتی و پژوهشی گسترده و متنوعی دارند، مومنی در چهار دههی اخیر، همه اهتمام و تمرکز خود را بر مطالعات توسعه – نه برای توسعه، نه برای مطالعه، بلکه برای فهم مسئله توسعهنیافتگی ایران و حل آن – در پرتو این مطالعات گذاشته است. با قاطعیت میگویم: وی روزآمدترین اقتصاددان ایرانی و پرخوانترین اقتصاددان ایرانی است؛ که از حیث مطالعه عمیق، آخرین آثار مکتوب جهانی در حوزه مطالعات توسعه را، بهروز و – به تعبیر طلبهها – هفتلایه مطالعه می کند.
تلخ و جانکاه بود که از ایشان شنیدم دستیابی ایرانیان به توسعه آرزویی ناشدنی و نومیدانه است
او تصریح کرد: مومنی هنر کم نظیری در مطالعات بینرشتهای و مطالعات گروهی و همکارانه و بهره مندی از نتایج کاوشهای فنی و تکنیکال اقتصادی دارد. با بازبینی آثار پژوهشی انتشار یافته ایشان، مومنی همواره یک دغدغه و نگرانی مهم را دنبال کرده است: چرا ایران توسعه نیافته است؟ و بسیار تلخ و جانکاه ، چندی پیش از زبان ایشان به تلخی شنیدم که: دستیابی ایرانیان به توسعه ایران را آرزویی ناشدنی و نومیدانه خواند.
در همه عمر علمی خویش اهتمامی جز حل مشکلات این سرزمین نداشته است
عمرش دراز و اندیشه اش پویا باد
این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبیی کنشگر پردغدغه و مسئولیت شناس را سومین خصوصیت مومنی دانست و گفت: با تقسیم بندی اندیشه ورزان به روشنفکر – تکنوکرات، بی درنگ باید مومنی را یک روشنفکر دغدغه کند، آینده نگر و با تمرکز بر مسائل مهم اقتصادی ایران دانست و با تقسیم بندی «گریگوری منکیو»، به «اقتصاددانان دانشمند(نظریه پرداز)» «اقتصاددانان کلان مهندس»، باید مومنی را یک دانشمند نظریه پرداز دانست. بی تردید بحرانهای اقتصادی نیم قرن اخیر به ویژه شوکهای نفتی، فساد سازمان یافته و سیاستگذاری بر مبنای تحلیلهای سطحی و ساده انگارانه و کوتاه مدت دولتها، یک عامل تعیین کننده و انگیزشی مهم در زندگی و زمانه و اندیشه فرشاد مومنی بوده است. به تعبیر کینز «خداوند اقتصاددانان را نه برای آزمون کردن نظریه های زیبا، بلکه برای حل مشکلات عملی و واقعی در جهان فروفرستاده است. مشکلاتی که خداوند برای ما قرار داده است، کوچک نیستند.» مومنی در همه عمر علمی خویش اهتمامی جز حل مشکلات این سرزمین نداشته است. در مطالعات توسعه، کاملا انتقادی و در چارچوب اقتصادی نهادی و در تحلیل اقتصاد ایران، اقتصاد نامتعارف را ناتوان می داند و یک تحلیلگر توامند اقتصاد سیاسی است. عمرشان دراز و اندیشه شان پویا باد.
همچنین بخوانید:
