تا حدی که معیارهای عقلی قبول می کند روایات را قبول کنید. هاله ای از معجزه روایات عاشورا را فرا گرفته است. ما در حد تاریخی باید توجه داشته باشیم که قضاوت های ما با روش های علمی باشد. حتی نسبت به سیره نبوی و اقسام آدم ها، داستان ها صورت تاریخی به خودش گرفته است. ما باید کتاب های تاریخی را اصل قرار دهیم.
مراسم عزاداری شب هشتم ماه محرم خانه اندیشمندان علوم انسانی شب گذشته با سخنرانی حجج اسلام رسول جعفریان و محمدتقی فاضل میبدی برگزار شد.
به گزارش خبرنگار جماران، حجت الاسلام و المسلمین رسول جعفریان در این مراسم با اشاره به منابع تاریخی صدر اسلام و جزئیات این منابع، گفت: فکر نمی کنم تواریخ این دوره با تواریخ بقیه دنیا قابل قیاس باشد. معلوم نیست چه حسی در نسل اول، دوم و سوم مسلمانان بوده که با نگاه علمی، ریزبین و با ذکر جزئیات تاریخ نگاری کرده اند. به ندرت می شود بخشی برای ما مجهول باشد. ما الآن شرح حال 10 هزار نفر را با اسم و مشخصات داریم. این نشان می دهد که حساسیتی در میان بوده است.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران افزود: من معتقدم 10 درصد کاری را هم که باید راجع به منابع تاریخی صدر اسلام انجام می داده ایم، انجام نداده ایم. ما در تاریخ اسلام بسیار ضعیف هستیم. ما به واسطه هواهای فکری و سیاسی، برداشت های خودمان را داریم. ولی مطلقا روش های علمی برای تحقیق و پژوهش نداریم. ما استاد درجه یک تاریخ اسلام در ایران بسیار کم داریم؛ یک عربی دان خوب و کسی که عمری را با منابع قدیم سپری کرده و به خوبی شناخته باشد.
وی با تأکید بر اینکه ما از یک روش پژوهش علمی و شفاف برخوردار نیستیم، تصریح کرد: نه فقط در مورد عاشورا، بلکه در مورد بقیه بخش های تاریخ اسلام هم به همین صورت هست. به هر حال ما یک حس عاطفی نسبت به تاریخ اسلام داریم و بعضی شخصیت ها را دوست داریم و بعضی ها را دوست نمی داریم. به لحاظ مذهبی حساس هستیم که مواضع چه کسی را تأیید و چه کسی را رد کنیم. از لحاظ کلامی هم دشواری هایی داریم که نمی توانیم هر رفتاری را نسبت به هر کسی بپذیریم و برای اینکه حساسیت های ذهنی ما بر هم نخورد، بدی های آدم های خوب و خوبی های آدم های بد را انکار می کنیم. اگر بنا باشد تا این اندازه عواطف را در تاریخ دخیل کنیم، مسلما نمی توانیم شناخت دقیقی داشته باشیم.
جعفریان ادامه داد: میراث تاریخی عاشورا معلول و محصول دوره ای است که علم تاریخ را واقعا به عنوان تاریخ می بینند و می فهمند که تاریخ یک علم است. اما در قرن چهارم و پنجم با این نوع تاریخ نویسی خداحافظی کردیم و کتاب های تاریخی بعد از این دوره قصه ای و هوایی است و سبکش علمی نیست. در واقع علم تاریخ را از دست دادیم. اگر آن گنجینه را نداشتیم امروز خیلی فقیر بودیم.
وی یادآور شد: مسلمانان از این میراث تاریخی غفلت داشته اند و در واقع با تاریخ جدی برخورد نکردیم. اگر بخواهیم شناخت درستی داشته باشیم باید منبع شناسی کنیم. علم منبع شناسی مهم است. سنت حوزه های علمیه در منبع شناسی در حد روایات فقهی است و برای تاریخ، روایات اخلاقاتی و روایات تفسیری نیست. دانشی به نام «سندشناسی عمومی» در بین ما قوی نیست. در میان مراجعی که امروز در قم داریم فقط آیت الله العظمی آقای شبیری زنجانی واقعا خوب سند را می شناسد و آدم ها را تشخیص می دهد؛ سایرین فقط یک سری اسناد رجال حدیث فقهی را می شناسند و بسیاری از چیزهای حتی واضح برای مورخین را توجهی ندارند.
استاد تاریخ دانشگاه تهران با بیان اینکه ما منبع شناس خوب در حوزه تاریخ نداریم، افزود: هر روایتی یک تاریخ شکل گیری دارد؛ که باید با روش علمی استخراج کنیم. اگر کسی می خواهد حرفه ای تاریخ بخواند باید برای هر روایتی تاریخ بزند. این یک کار زبان شناسی بسیار سخت است. چون بسیاری از روایات به خاطر متامع نوشت شده است، باید تاریخ نثرها را بدانیم و برای اینکه بتوانیم اصیل را از غیر اصیل تشخیص دهیم روایت ها را تاریخ گذاری کنیم.
وی با اشاره به تفاوت روایت های تاریخی، تأکید کرد: تا حدی که معیارهای عقلی قبول می کند روایات را قبول کنید. هاله ای از معجزه روایات عاشورا را فرا گرفته است. ما در حد تاریخی باید توجه داشته باشیم که قضاوت های ما با روش های علمی باشد. حتی نسبت به سیره نبوی و اقسام آدم ها، داستان ها صورت تاریخی به خودش گرفته است. ما باید کتاب های تاریخی را اصل قرار دهیم. حواسمان باشد کتاب های داستانی که تاریخ می شوند به هیچ وجه قابل استناد نیستند.
جعفریان ادامه داد: ما در ادبیات عاشورایی بسیاری کلمات را عوض کردیم و به سمتی رفتیم که از سیره پیامبر(ص) یک روش حکومت بسازیم. جلال الدین فارسی سیره نبوی را طوری بیان کرد که انگار هر لحظه دارد انقلاب می شود. بخشی از منابع ما متعلق به زمانی است که تمام کلمات عوض می شود. اگر بررسی کنیم، از هر هزار جمله ای که در این فضا گفته می شود 40 جمله هم نمی ماند.
وی با تأکید بر اینکه باید حواسمان باشد عاشورا ابزار سیاسی نشود، گفت: نباید از تاریخ چنین استفاده ای کنیم. تا قبل از مشروطه مطلقا همه کربلا گریه بود. خیلی از چیزهایی که راجع به عاشورا می گویند دروغ است. بعد از رضا شاه و تأسیس دانشگاه تهران سنت نقادی تاریخی یاد گرفتیم و از زمانی که آقای صالحی نجف آبادی آمد، نقادی جدی شد. باید این را تقویت کنیم تا بتوانیم نگاه شفاف تری نسبت به حادثه عاشورا داشته باشیم.
به گزارش خبرنگار جماران، حجت الاسلام و المسلمین محمدتقی فاضل میبدی نیز در این مراسم در خصوص «آموزه های اخلاقی عاشورا» گفت: آنقدر حاشیه ها زیاد شده که خیلی سخت است حقیقت عاشورا را دریابیم. حکومت های مختلف در تاریخ سعی کرده اند به نفع خودشان از عاشورا بهره بگیرند و پس از صفویان تحریف در این داستان زیاد شده است. بنابر این باید با وسواس این واقعه را درست شناخت.
عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم افزود: یکی از چیزهایی که ما را از واقعیت های تاریخی دور کرده این است که آنها را آسمانی کنیم. ما هرچیزی را که به نام دین، اسلام و ائمه به گوشمان می رسد باید به قرآن و عقل عرضه کنیم. از صدا و سیمای کشور تعجب می کنم که در قرن بیست و یکم در رادیو قم بگوید هرکسی برای امام حسین(ع) گریه کند تمام گناهانش ریخته می شود. من نمی دانم این مسأله از کجا آمده است. آیا قرآن و عقل این را می گوید؟! آقایی که ده ها گناه و ظلم کرده، به حقوق بشر تجاوز کرده و میلیاردها اختلاس کرده، کدام عقلی می گوید اگر گریه کند گناهانش ریخته می شود؟ پس گناهکار و عقوبت چه می شود؟ این همه تحریف، بدعت، خطا و اشتباه، اینجاها است که باید داد و فریان آقایان بلند شود؛ وااسلاما اینجاها است.
وی تأکید کرد: این جریان عاشورا و امام حسین(ع) را هرچه از اوج آسمان ها پایین تر بیاوریم، با عقل به سراغ آن برویم و زمینی نگاه کنیم، بهره بیشتری می گیریم. ولی اگر به اعجاز، خرافات، اسرار و اساطیر ببریم دست ما به آن نمی رسد و از ما فاصله می گیرد و نمی شود از آن بهره گرفت. به هر حال ما معتقدیم که ریشه وحی در آسمان است؛ ولی جنگ های پیامبر(ص) زمینی بوده است. هیچ وقت پیامبر(ص) با اسرار و اسطوره و معجزه سراغ جنگ نمی رفت؛ یک شکست می خورد و یا پیروز می شد. جنگ های عاشورا را هم همین طور بوده است. لذا این نکته را در نظر داشته باشیم که این جریان ها را با عقل نگاه کنیم و ببینیم چه بهره ای می توانیم از آن بگیریم.
فاضل میبدی یادآور شد: بنابر روایت شیعه و سنّی پیامبر(ص) فرموده اند که بعد از من فتنه ای بسیار خطرناک پیش می آید و دو خط به نام اسلام اما در تعارض با هم به وجود می آید. بعد به مسلمانان هشدار می دهد که از میان این دو خط کدام را انتخاب کنید. اولین کاری که شجره ملعونه انجام می دهد این است که در ثروت مردم دست می برد و بین خودشان جا به جا می کنند. یعنی اگر ثروت جامعه بر هم خورد و اموال عمومی از مسیر خود خارج شد، هم بندگان خدا به خواری و ذلت می افتند و هم دین خدا تحریف می شود.
وی ادامه داد: جامعه ای که امام حسین(ع) دارد نمی تواند فقیر داشته باشد و ثروت هم در دست عده ای جا به جا شود. اگر در ثروت مردم دست اندازی شد، پستی و بیچارگی زیاد می شود. جامعه ای که در آن توسعه انسانی از جهت کرامت انسانی نباشد، آدم های آن بیچاره هستند. توسعه یک مفهوم علمی است که الفبای آن از خود انسان آغاز می شود. اگر توسعه انسانی نباشد، پیشرفت هم فایده ای ندارد.
عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم با بیان اینکه نماز، روزه و زیارت همه از فروع و مستحبات است، اظهار داشت: جامعه دینی جامعه ای است که اساس آن تزکیه و تعلیم باشد. اگر این طور شد، خود مردم قائم به عدالت می شوند و پلیس و جریمه لازم نیست. این نکته مهمی در قرآن است که خود مردم به عدالت عمل و از ظلم دوری کنند.
وی در پایان گفت: وقتی به مناسک دین توجه شود ولی به مقاصد دین توجه نشود، آن جامعه بسیار خطرناک می شود. زیارت و عزاداری مناسکی است که ما را به مقاصدی برساند. بسیار تأسف می خورم که یک سرمایه بزرگ تاریخ بشر چرا به دست ما به گونه ای تفسیر و معنا می شود که هیچ عایدی برای امروز ما ندارد.
