به گزارش جماران به نقل از جی پلاس؛ ساختمان های محوطه سازمان ثبت احوال کشور در خیابان امام خمینی تهران، یادآور سه دوره مهم تاریخ ایران است: تسنن، ترقی و تحول. تسنن برای قاجار ها و ساختمانی که با گچ بری ها و معماری بی بدیلش آن را در فهرست میراث فرهنگی ایران ثبت کرده است. ترقی برای دوران نوین ایران و عصر رضا خانی که ساختمانش به سیاق ادارات جدید آن زمان است و سرانجام تحول که سهم نظام جوان جمهوری اسلامی و تحولات پسا انقلاب است. اما ورود ما به دوره سنتی ثبت احوال است؛ با این تفاوت که گذر دوران بساط دفاتر و ادارات را به موزه و گنجینه سپرده است.
ساختمانی دو طبقه، با دو سالن مجزا که تا ده سال پیش هم مورد استفاده قرار می گرفته. ماشاءالله میرباقری، مسئول موزه ثبت احوال است که مرا در این بازدید همراهی کرد. در این موزه به طور کلی، اسناد هویت برخی از شخصیت های برجسته ایران، در زمینه های مختلف شناسایی وتفکیک شده و به همراه سیر تحول اسناد هویتی و اداری در طول زمان، به نمایش درآمده است.
نخستین ویترینی که توجه هر کسی را به خود جلب می کند، متعلق به حضرت امام خمینی (س) و مقام معظم رهبری است. نام حضرت امام راحل در نخستین شناسنامه ایشان «روح الدین» ثبت شده است و بعدها به «روح الله» تغییر و ثبت می شود.
در سر برگ تمام شناسنامه هایی که از آغاز تا اواسط دوره رضا شاه ثبت می شده، نام «اداره احصاییه و سجل احوال کل مملکت» نقش بسته است. در برگ اکثر سجل ها، می توان سیر تحول ظاهری افراد را هم مشاهده کرد. به این دلیل که هر چند سال، برای تمدید اعتبار شناسنامه، باید یک قطعه عکس جدید را ضمیمه سجل کنند.
برخی از شهرت های ثبت شده، به سبب شغل پدر بود. همانند مرحوم علامه محمد تقی جعفری که به همین دلیل «شاطر جعفری» نام داشتند.
همچنین در سجل علامه جعفری، تصویری جالب از دوران دبستان ایشان با کلاه پهلوی وجود دارد. به گفته آقای میرباقری بالای هر برگ، اگر نام «ثبت موالید» باشد، نشان از ثبت رسمی فرد است اما اگر«اظهار نامه» درج شده باشد گواهی موقت برای شناسایی شخص می باشد.
نکته مهم، شناسنامه آیت الله العظمی خویی و امام موسی صدر است که سندی برای اثبات ایرانی بودن آنهاست.
همچنین ظاهرا اسم و فامیل آیت الله العظمی مرعشی نجفی، آن طور که در سجل ایشان ثبت شده است، «آقا نجفی مرعشی نیریزی» بوده که روی آن ضربدر خورده و سید شهاب الدین مرعشی نوشته شده است.
در قسمت شهدای انقلاب، نکته جالب در شناسنامه شهید نواب صفوی بود که شغل یکی از شاهدان ثبت، «نوکری» نوشته شده بود و همچنین نام کامل شهید عراقی، که «محمدمهدی حاجی ابراهیمی عراقی» ثبت شده است.
درمیان شهدا از تغییر نام ها و شهرت ها مثل نام «سید حبیب» به جای سید عبدالکریم برای شهید هاشمی نژاد و «فضل الله مهدی زاده» که به برای شهید محلاتی مشهور بود که بگذریم، تصاویر جوانی شهید حاج احمد کاظمی و شهید یوسف کلاهدوز بسیار عجیب و متفاوت است.
اما در سالن مجاور، نخستین سند هویت متعلق است به مرحوم جلال آل احمد با نام ثبت شده «جلال الدین سادات آل احمد». سپس سجل دکتر محمد مصدق با جمله " قانون برای مملکت است نه مملکت برای قانون" توجه ها را به خود جلب می کند.
از اهالی علم هم بزرگانی چون «میرزا محسن خان» هشترودی به چشم می خورد. اما نویسندگان و شاعران هم در این بین بی بهره نبودند و مهدی آذریزدی با شهرت «چرخی خرمشاهی» و سپیده کاشانی و پروین با نام «رخشنده اعتصامی» با تصویری متفاوت و نادیده حضور دارند.
در ویترین خاندان پهلوی، نام شمس پهلوی در شناسنامه اش «خدیجه» ثبت شده است. محمد رضا پهلوی را «محمدرضا خان» ومحل تولدش را درمنزل رضا خان در محله حسن آباد تهران نوشته اند.
اما اولین شناسنامه ای که همزمان با تاسیس آن در تاریخ سوم دی ماه ۱۲۹۷ خورشیدی ثبت شده، به نام «فاطمه ایرانی» و اولین شناسنامه ایرانی ثبت شده در خارج از کشور متعلق است به «عبدالحسین سپنتا»، کارگردان اولین فیلم ناطق فارسی که به سال ۱۳۰۸ خورشیدی مُهر شده است.
در میان اسناد هم سیر تحول شناسنامه ها طی سالیان مختلف وجود دارد. نکته جالب، برگه های امتحانی حساب و جغرافی و انشاء استخدامی در اداره احصاییه است و قانون و شروطی است که در راس آن، خط خوش تاکید شده است.
تعدادی از قرآن هایی که قبل از تشکیل ثبت احوال در آن نام فرزندان را می نوشتند و عقد نامه ها، از جمله عقد نامه میرزا تقی خان امیرکبیر و عزت الدوله خواهر ناصرالدین شاه قاجار هم چشم نواز بود.
همچنین یک شماره از شمارگان نشریه داخلی ثبت احوال در سال ۱۳۳۹ و مجلدات گزارشات آماری جمعیت در طول سالهای مختلف وجود داشت.
راهنمای موزه رسید هایی با عنوان «سوش» را به من نشان داد که مانند ته چک جلد شده بود و بر اساس آن تعداد جمعیت را می سنجیدند که از موقع تاسیس اداره ثبت احوال تا پیروزی انقلاب اسلامی، چیزی حدود ۱۴۹ میلیون نفر تولد در کشور به ثبت رسیده است.
در پایان نیز مسیری را که کشور های توسعه یافته یا در حال توسعه برای مترقی کردن نظام هویتی پیموده اند به عنوان مقصد و سیاست نهایی سازمان در نظر گرفته شده، نمایش داده بودند.
در این ساختمان تصاویری از شناسنامه بزرگان، شهیدان و افراد سرشناسی چون علامه طباطبایی، شهید بهشتی، شهید دستغیب، شهید باهنر، شهید چمران، شهید صیاد شیرازی، شهید همت، شهید تندگویان، دکتر قریب، دکتر معتمدنژاد و… به چشم می خورد.
لازم به ذکر است، تمام اسناد شخصی و هویتی افراد به جهت حفظ آنها، به صورت کپی شده به نمایش درآمده است. سوم دی (پنج شنبه) بخاطر سالروز صدور اولین شناسنامه در ایران، به عنوان روز ثبت احوال نامگذاری شده بود.
