جشن یلدا نه آیینی ضد مذهب است و نه رویدادی سیاسی و جناحی؛ بلکه مراسمی کاملاً فرهنگی، مردمی و خانوادگی است که از عهد باستان در ایران رواج داشته و کارکردهای اجتماعی ارزشمندی دارد. این آیین کهن موجب تحکیم روابط خانوادگی، گسترش دوستیها و ایجاد نشاط و شادمانی در میان زنان، مردان و کودکان ایرانی میشود.
جشن شب یلدا، پس از نوروز، یکی از کهنترین و ماندگارترین آیینهای ایرانی است؛ جشنی خانوادگی که قرنهاست با امید، مهرورزی و همنشینی ایرانیان گره خورده است. در روزگاری که جامعه بیش از هر زمان به نشاط، همدلی و پیوندهای اجتماعی نیاز دارد، یلدا همچنان میتواند نقش مهمی در تقویت روحیه عمومی و تحکیم بنیان خانواده ایفا کند. این آیین دیرپای ایرانی، نه رویدادی سیاسی است و نه مناسکی آیینی، بلکه جلوهای مردمی از فرهنگ، سنت و سبک زندگی ایرانی است که امروز، با ثبت در میراث فرهنگی ناملموس یونسکو، واجد ظرفیتی فراتر از مرزهای ملی نیز شده است. یادداشت پیشرو، با نگاهی تاریخی و اجتماعی، به کارکردهای فرهنگی، خانوادگی و جهانی جشن یلدای ایرانی میپردازد.
1. جشن شب یلدا، پس از نوروز، مهمترین آیین کهن ایرانیان بهشمار میرود؛ شبی که یادآور زیباییهای آفرینش الهی و پیوند انسان با طبیعت است. در این شب دیرپا، خانوادههای ایرانی گرد هم میآیند و با گفتن آرزوهای نیک، تندرستی، شادی و خوشبختی را برای یکدیگر طلب میکنند.
2. هرچند یلدا تنها یک شب از سال را در بر میگیرد، اما قدمت آن به هزاران سال پیش باز میگردد و در تار و پود فرهنگ ایرانی ریشه دوانده است. اقوام گوناگون ایرانی، از دیرباز تاکنون، با شوق و علاقه این آیین را پاس داشتهاند و آن را نسل به نسل منتقل کردهاند.
3. جشن یلدا نه آیینی ضد مذهب است و نه رویدادی سیاسی و جناحی؛ بلکه مراسمی کاملاً فرهنگی، مردمی و خانوادگی است که از عهد باستان در ایران رواج داشته و کارکردهای اجتماعی ارزشمندی دارد. این آیین کهن موجب تحکیم روابط خانوادگی، گسترش دوستیها و ایجاد نشاط و شادمانی در میان زنان، مردان و کودکان ایرانی میشود.
4. ثبت شب یلدای ایرانی در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو، نشاندهنده ظرفیت جهانی این آیین است. شایسته است نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل، با همکاری یونسکو، این جشن را به سبک اصیل ایرانی برای ساکنان آن دیار برگزار کند و با دعوت از رسانهها، جلوهای از فرهنگ ایرانی را به جهانیان معرفی نماید.
5. گرچه آیین شب یلدا در برخی کشورهای دیگر از جمله جمهوری آذربایجان، افغانستان، اقلیم کردستان، تاجیکستان، پاکستان، روسیه، انگلستان، کانادا، بولیوی، پرو و اکوادور نیز به شکلهای گوناگون برگزار میشود، اما یلدای ایرانی ویژگیهایی منحصربهفرد دارد. سفره یلدای ایرانی با هندوانه، انار، آجیل، فال حافظ و دورهمیهای گرم خانوادگی شناخته میشود؛ در حالی که در برخی کشورها، یلدا با دعا و نیایش یا نمادپردازیهای آیینی ویژه همراه است. با این حال، در همه این فرهنگها، نخستین شب بلند زمستان با شادی و امید به دوری از ناخوشیها گرامی داشته میشود.
6. شایسته است هتلها و مراکز اقامتی کشور، در شب یلدا، با اهدای یک قاچ هندوانه و یک نیمه انار سرخ و آبدار به مهمانان خارجی، این آیین کهن ایرانی را بهصورت ملموس به آنان معرفی کنند؛ چرا که این دو میوه سرخ، نماد شادی، شادابی، صلح و دوستی در فرهنگ ایرانی بهشمار میروند.
7. در این میان، جا دارد نهادهای حمایتی، خیّران و سازمانهای مردمنهاد، خانوادههای نیازمند و کمتوان را یاری کنند تا آنان نیز بتوانند برای فرزندان خود شب یلدا را جشن بگیرند. همچنین شایسته است شهرداریها در میدانهای مرکزی شهرها، قاچهای کوچک هندوانه در میان رهگذران توزیع کنند تا شادی این آیین، همگانی شود.
8. در شرایطی که جامعه با دغدغهها و غمهای اجتماعی گوناگون روبهروست، توجه به جشن یلدا و ترویج آن میتواند نقشی مؤثر در تقویت نشاط اجتماعی و سلامت روانی مردم ایفا کند و روحیه عمومی جامعه را ارتقا بخشد.
9. از رسانه ملی انتظار میرود در شبکههای مختلف، به موضوع یلدا توجه بیشتری نشان دهد و با دعوت از تاریخنگاران، جامعهشناسان و کارشناسان فرهنگی، زمینه گفتوگو و تبیین اهمیت این آیین کهن را فراهم آورد.
10. همچنین شایسته است مدارس و دانشگاهها با نگارش مقالات پژوهشی، آیین یلدا را از منظرهای تاریخی، فرهنگی و اجتماعی بررسی کنند و سبکها و شیوههای برگزاری این مراسم را در مناطق مختلف کشور به ثبت برسانند.
11. در پایان، انتظار میرود خبرنگاران رسانهها در گفتوگو با سالمندان شهر و روستا، خاطرات و روایتهای آنان از شب یلدا را ثبت و منتشر کنند؛ چرا که این خاطرهها، بخشی از حافظه فرهنگی ایرانزمین و سرمایهای ارزشمند برای نسلهای آینده است.
