در محافل مطالعاتی راهبردی جهان، از واشنگتن تا پکن، اصطلاحی آرام به واژهنامه قدرت وارد شده: «پنجره سرنوشتساز». ایدهای که میگوید کشورها و بلوکهای سیاسی فقط چند سال محدود – از حوالی ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۵ – فرصت دارند جایگاه خود را در نظم جهانی آینده تثبیت کنند. بعد از بستهشدن این پنجره، حرکت به بالا یا پایین در سلسلهمراتب قدرت سخت، یا حتی غیرممکن میشود.
بخش نخست
در محافل مطالعاتی راهبردی جهان، از واشنگتن تا پکن، اصطلاحی آرام به واژهنامه قدرت وارد شده: «پنجره سرنوشتساز». ایدهای که میگوید کشورها و بلوکهای سیاسی فقط چند سال محدود – از حوالی ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۵ – فرصت دارند جایگاه خود را در نظم جهانی آینده تثبیت کنند. بعد از بستهشدن این پنجره، حرکت به بالا یا پایین در سلسلهمراتب قدرت سخت، یا حتی غیرممکن میشود.
پنجره سرنوشت از کجا آمد؟
این مفهوم یک اختراع فردی نیست، بلکه از دل اندیشکده های مطالعاتی ، گزارشهای امنیتی و تحلیلهای استراتژیک بیرون آمده است.
سازمان اطلاعات ملی آمریکا (DNI) در گزارشهای «روندهای جهانی» هشدار داده بود که یک «بازه بحرانی» در میانه دهه ۲۰۲۰ سرنوشت نظم جهانی را قفل خواهد کرد.
اندیشمندانی چون ایان برمر و آمیتاو اچاریایا، هر یک با زبانی متفاوت، از «سالهای تعیینکننده» و «دوره قفلشدن نظم چندقطبی» سخن گفتهاند.
در شرق، مشاوران ارشد پکن و مسکو، همین بازه را «لحظه تاریخی» یا «دوره نوسازی ملی» مینامند.
رهبران چه میگویند؟
واژه «پنجره سرنوشتساز» شاید در سخنرانیها کمتر شنیده شود، اما مضمونش همهجا هست:
ولادیمیر پوتین جنگ اوکراین را نبردی برای تضمین جایگاه روسیه در قرن ۲۱ میخواند.
شی جینپینگ میگوید این دهه، دهه «تبدیل چین به ابرقدرت تمامعیار» است.
جو بایدن هشدار میدهد که «پنجره شکلدهی به نظم جهانی رو به بستهشدن است».
امانوئل مکرون و نارندرا مودی هم نسخههای بومی همین روایت را ارائه میکنند.
ایران و محور مقاومت در قاب پنجره
برای ایران، این پنجره نه یک اصطلاح دانشگاهی، که واقعیتی ملموس است. سالهای ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ پر از رخدادهایی بوده که معنایشان در همین منطق قابل فهم است:
تثبیت عمق استراتژیک: از غزه تا دریای سرخ، از جنوب لبنان تا دمشق، تهران سعی کرده خطوط نفوذ خود را دستنخورده نگه دارد.
بازدارندگی فعال: حملات مستقیم و غیرمستقیم به اهداف اسرائیلی و غربی، بهویژه در پاسخ به خطوط قرمز عبوری، بخشی از نمایش توان ایران بوده است.
بازی در زمین اقتصاد و فناوری: توسعه پهپادها، موشکهای پیشرفته و صادرات فناوری نظامی به شرکای نوظهور.
روایتسازی در افکار عمومی جهانی: تبدیل غزه به نماد مقاومت و فعالکردن موج اعتراضات جهانی علیه اسرائیل.
بر همین اساس اسرائیل و آمریکا در سال جاری تهاجم گسترده و همه جانبه نظامی ، اقتصادی و سیاسی به ساختارهای ایران در غرب آسیا داشته اند.
ابعاد پنهانتر پنجره
فراتر از توپ و تانک، این پنجره یک نبرد اقتصادی–فناورانه هم هست.
انرژیهای نو، هوش مصنوعی، زنجیره تأمین جهانی، و فناوریهای دوگانه، همگی در همین بازه تعیین کننده هستند.
ایران، با استفاده از روابط با چین و روسیه، تلاش دارد خود را به حلقههای تازه زنجیره اقتصاد جهانی بهره ببرد.
و نباید فراموش کرد: کشورهایی که در این بازی میانه ایستادهاند – از ترکیه تا عربستان – نقش وزنه تعادل را دارند. هر ائتلاف یا توافق با اینها، بخشی از «تثبیت موقعیت» پیش از بستهشدن پنجره است.
خطر حادثه ماشه و جنگ
وقتی فشارها و تحرکات به سقف میرسد، خطر «حادثه تصادفی» که جرقه جنگی بزرگتر را بزند، بالا میرود. از خلیج فارس تا مرزهای لبنان، هر اشتباه محاسباتی میتواند ماهها تلاش دیپلماسی را نابود کند.
در یک جمعبندی باید گفت که در نگاه معتقدان این دیدگاه سال ۲۰۲۵ آخرین ایستگاه بزرگ این پنجره است. برای ایران و محور مقاومت، این یعنی تثبیت قدرت منطقهای و فناوریهای بازدارنده قبل از اینکه قواعد بازی قفل شود. برای مخالفانش، این یعنی آخرین فرصت برای مهار.
پایان این پنجره، نه پایان رقابت، که آغاز دورهای خواهد بود که تغییر مسیر به سختی ممکن است. و شاید به همین دلیل است که منطقه در این دو سال، بیش از همیشه شبیه یک صفحه شطرنج با ساعت شتابزده است؛ هر حرکت، میتواند آخرین شانس باشد.
بخش دوم
تحلیل: تحریریه بینالملل
سالهای ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ در ادبیات راهبردی جهانی به «پنجره سرنوشتساز» مشهور شدهاند؛ بازهای که کشورها فرصت دارند جایگاه خود را در نظم جهانی و منطقهای تثبیت کنند، پیش از آنکه این فرصت بهطور نسبی یا کامل بسته شود. ایران و محور مقاومت در این بازه، همچنان بازیگری فعال و تعیینکننده هستند، اما با چالشها و محدودیتهای جدی روبرو هست
فعالیت اسرائیل و جنگهای محدود، بخشی از رقابت برای تثبیت جایگاه
در این دو سال، اسرائیل حضور خود را در منطقه فعالتر کرده و شعار اسرائیل بزرگتر در چهار چوب همین «پنجره سرنوشت ساز»است:
تحولات ، حملات محدود و هدفمند به سوریه و لبنان
فشار نظامی و اطلاعاتی بر گروههای فلسطینی
افزایش عملیات دریایی و نظارت بر مسیرهای حیاتی در دریای سرخ و خلیج فارس
از منظر تحلیل پنجره سرنوشتساز، این اقدامات تلاش اسرائیل برای کاهش تهدیدهای بالقوه و تثبیت جایگاه امنیتی خود پیش از بسته شدن پنجره است. این اقدامات گرچه شدید به نظر میرسند، اما عمدتاً کنترلشدهاند تا هزینه درگیری مستقیم بالا نرود.
اقتصاد ایران؛ محدودیت اما نه مانع
وضعیت اقتصادی ایران یکی از مهمترین محدودیتها در استفاده از این پنجره است:
تحریمها و رکود اقتصادی توان مالی برای توسعه زیرساختها و فناوریهای نوین را کاهش دادهاند.
مشکلات داخلی مثل تورم، ضعف مدیریت منابع و فساد هم اثرگذار هستند و دامنه نفوذ منطقهای و ظرفیت دیپلماسی ایران را محدود کرده است.
با این حال، ایران توانسته با مدیریت منابع داخلی، توسعه فناوری دفاعی و همکاری با چین و روسیه بخشی از این محدودیتها را جبران کند.
نتیجه: اقتصاد ضعیف ، سرعت و گستره تثبیت جایگاه ایران را کاهش داده است.
نقش متحدان منطقهای و کشورهای میانه
کشورهایی مانند ترکیه، عربستان، قطر و امارات نقش مهمی در تعادل قدرت دارند:
توافقها و میانجیگریهای منطقهای میتوانند موقعیت ایران را تقویت کنند.
اما پیوستن این کشورها به ائتلافهای ضدایران، فشارها را بیشتر و پنجره را تنگتر میکند.
ابعاد فناوری، انرژی و خودکفایی
ایران تلاش کرده با توسعه صنایع دفاعی، انرژی و فناوریهای نوین وابستگی به خارج را کاهش دهد و انعطاف بیشتری برای عمل در پنجره سرنوشت ساز داشته باشد.
پهپادها، موشکها و فناوریهای نوین نظامی، ظرفیت بازدارندگی فعال ایجاد کردهاند.
توسعه انرژی و فناوریهای بومی، ابزار دیپلماسی و اهرم اقتصادی ایران را تقویت میکند.
بعد رسانهای و افکار عمومی جهانی
فعالیت رسانهای ایران و محور مقاومت در بحران غزه، لبنان و سوریه باعث شده تهران قدرت نرم منطقهای و جهانی خود را تا حدودی نشان دهد.
کنترل روایت و تصویر ایران در جهان، بخشی از پنجره سرنوشتساز است که میتواند جایگاه ایران را تثبیت یا تضعیف کند.
خطرات غیرقابل پیشبینی
خطر «حادثه ماشه» نه فقط از دشمنان، بلکه از اشتباهات داخلی یا تصادفات نظامی و دریایی نیز میتواند نشأت بگیرد.
هر اشتباه محاسباتی یا برخورد تصادفی میتواند ماهها دیپلماسی و تلاش برای تثبیت جایگاه را از بین ببرد.
موقعیت ایران در پنجره سرنوشتساز
تحلیل وقایع نشان میدهد که ایران:
1. شبکه نفوذ خود را از عراق تا لبنان و یمن با تمام فشارهای نظامی و سیاسی نسبتاً تثبیت و ریشه دار کرده و گسترش داده است.
2. ظرفیت بازدارندگی فعال ایجاد کرده است.
3. روابط راهبردی با چین و روسیه را برای تثبیت جایگاه جهانی و منطقهای تقویت کرده است.
4. در بخش رسانه و روایتسازی جهانی حضور نسبتاً مؤثر داشته است.
با وجود این، خطرات منطقهای و فشار اقتصادی همچنان محدودیتهای جدی برای ایران ایجاد میکنند.
جمعبندی راهبردی:
پنجره سرنوشتساز ۲۰۲۴–۲۰۲۵ برای ایران هم فرصت طلایی و هم آزمون دشوار بوده است:
فرصت طلایی: تثبیت نفوذ منطقهای و ظرفیت بازدارندگی پیش از بسته شدن پنجره.
آزمون دشوار: مدیریت فشار اقتصادی، تهدیدات اسرائیل، ائتلافهای منطقهای و جهانی، و جلوگیری از حادثه تصادفی که میتواند منطقه را وارد بحران گسترده کند.
ایران هنوز یک بازیگر فعال و تعیینکننده است، اما تثبیت بلندمدت جایگاهش مستلزم ترکیبی از هوشمندی دیپلماتیک، بازدارندگی نظامی، مدیریت اقتصادی و کنترل روایتهای رسانهای است.
