ترکیه از جنگ میان ایران و عراق چه منافعی کسب می کرد؟

به گزارش خبرنگار جی پلاس، سالها از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ و پایان جنگ تحمیلی گذشته است اما همچنان پرسش هایی درباره علت و چرایی جنگ، تعویق پذیرش قطعنامه های بین المللی و... باقی مانده است که در این مجال به مناسبت فرا رسیدن چهلمین سال دفاع مقدس برآنیم تا به برخی از این پرسش ها، پاسخی درخور دهیم. پرسش دیگری که شاید برای بسیاری مطرح باشد این است که ترکیه به عنوان یکی از همسایگان ایران و عراق از تداوم جنگ بین این دو کشور چه منافعی کسب می کرد؟ پاسخ به این پرسش از کتاب پرسشها و پاسخها (جنگ ایران و عراق) داده شده است:

جنگ ایران و عراق دو دستاورد مهم اقتصادی و امنیتی برای ترکیه دا‌شت: 

1ـ منافع اقتصادی: ترکیه بعد از شروع جنگ ایران و عراق با تجدیدنظر در جهت‌گیری‌های اقتصادی خود، یک استراتژی مبتنی بر توسعه صادرات را در پیش گرفت و توانست از جنگ ایران و عراق همچون فرصتی گران‌بها در تحقق اهداف سیاست‌های نوین اقتصادی خود بهره‌برداری کند، به گونه‌ای که برخی محققان، از ترکیه به عنوان برنده اصلی جنگ ایران و عراق یاد می‌کنند. ترکیه با استفاده از این فرصت ضمن تنوع بخشیدن به اقلام صادراتی خود، میزان آن را نیز افزایش داد و عایدات ارزی سرشاری از طرفین متخاصم دریافت کرد و از این طریق اقتصاد متزلزل خود را از گرداب هولناک تورم سه رقمی رهایی بخشید. مقایسه نرخ تورم ترکیه طی مراحل آغازین، میانی و پایانی جنگ، به خوبی بازگو کننده چنین واقعیتی است.

بر اساس آمار منتشره، نرخ تورم در ترکیه در سال 1980 رقمی حدود 108 درصد بوده در حالی که نرخ تورم این کشور در سال 1986 به 31 درصد رسیده است. این موفقیت چشمگیر تا حدود زیادی مرهون رشد درآمدهای صادراتی محسوب می‌شود که به واسطه جنگ ایران و عراق حاصل شده بود. 

بهبود عملکرد صادراتی ترکیه که جنگ ایران و عراق نقش مؤثری در شکل‌گیری آن ایفا کرد به دولت‌مردان آنکارا یاری رساند تا بتوانند در برنامه‌های اصلاحاتی و بهبود اقتصادی خود توفیقاتی بیابند.

از طرف دیگر، به علت گسترش جنگ به خلیج‌فارس و محدودیت کشتی‌رانی از این آبراه مهم، ترکیه همچون پلی بود که دو کشور ایران و عراق را به اروپا و بازار مصرف و تولید آن مرتبط می‌کرد. به علت محدودیت ظرفیت بنادر جنوبی ایران، بخش مهمی از واردات مورد نیاز کشور که از مبدأ کشورهای اروپایی بارگیری می‌شد، از طریق بنادر ترکیه و سپس راه‌های زمینی آن کشور (راه‌آهن و راه شوسه) به مرزهای شمال غربی ایران و از آنجا به مراکز توزیع منتقل می‌شد. همچنین کالاهای ایرانی نیز از راه ترکیه به اروپا صادر می‌شد که این افزایش عایدات ارزی ناشی از ترانزیت کالا را برای ترکیه به همراه داشت.

کشور عراق نیز همچون ایران در صادرات و واردات کالا از طریق خلیج‌فارس دچار مشکل بود و ترکیه توانست این مشکل عراق را مخصوصاً در زمینه صدور نفت این کشور از طریق خط لوله به خوبی حل نماید و همچنین از راه ترانزیت کالای عراق (وارداتی و صادراتی) سود سرشاری را نصیب خود سازد.

2ـ دستاوردهای امنیتی: آغاز و تداوم جنگ ایران و عراق دستاورد امنیتی مهمی برای ترکیه داشت. در واقع دو کشور ایران و عراق دو قدرت نظامی برتر در منطقه بودند که جنگ موجب تضعیف هم‌زمان هر دو کشور شد و به تبع آن آسودگی‌خاطر ترکیه از تهدید امنیتی ناشی از دو همسایه قدرتمند را به دنبال داشت. 

در مجموع ترکیه در جنگ ایران و عراق توانست اقتصاد بحران‌زده خود را سامان داده و تا اندازه‌ای از تهدیدات احتمالی ایران و عراق علیه خود آسوده‌خاطر شود.

برشی از کتاب پرسشها و پاسخها (جنگ ایران و عراق)؛ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ؛ فرهاد درویشی؛ ص ۲۰۳-۲۰۵