پایگاه خبری جماران: رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی با اشاره به اینکه ظرفیت «دیپلماسی فرهنگی» در این سازمان مغفول مانده است، گفت: ما در حوزه نسخه‌های خطی، جایگاه قابل توجهی در جهان داریم. در حال حاضر، کتابخانه ملی دارای ۴۱ هزار نسخه خطی است که عدد قابل‌توجهی محسوب می‌شود در مقایسه با بسیاری از کتابخانه‌های جهان. علاوه بر آن، کتابخانه‌هایی مانند کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی نجفی، مجلس و دانشگاه تهران نیز تعداد زیادی نسخه خطی در اختیار دارند. با این‌حال، در زمینه چاپ، شاهد آن هستیم که کشورهای دیگر معمولاً حجم کتاب‌های چاپی‌شان بیشتر از ما است. کتاب‌های معتبر در کتابخانه‌های معتبر جهان بیشتر از ما است و این موضوع، مسئولیت ما را بیشتر می‌کند.
مشروح گفت و گوی خبرنگار جماران با دکتر غلامرضا امیرخانی که به مناسبت ایام برگزاری سی و هشتمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران انجام شد، در پی می آید:
شما اولین مدیری هستید که از درون سازمان اسناد و کتابخانه‌ها به این مسئولیت منصوب شدید. ارزیابی شما از این موضوع چیست؟
از وقتی که در اختیار بنده گذاشته‌اید سپاسگزارم تا به سؤالات پاسخ دهم و نکاتی را درباره‌ی سازمان اسناد و کتابخانه ملی مطرح کنم. به هر حال، اتفاق عجیبی رخ نداده است. در سطح جهانی نیز رویه‌ای مرسوم است که در بسیاری از سازمان‌ها، به‌ویژه سازمان‌های تخصصی و کمتر سیاسی، سعی می‌شود از نیروهای داخلی و متخصصان همان سازمان استفاده شود در اینجا نیز با توجه به لطفی که هیئت محترم دولت و به‌ویژه شخص رئیس‌جمهور داشتند، این مسئولیت به بنده محول شد. علی‌رغم اینکه همه‌ی افرادی که در سال‌های گذشته، چه از نزدیک و چه از دور، در این حوزه فعالیت داشته‌اند، به نوبه‌ی خود زحماتی کشیده‌اند و اقدامات خوبی انجام داده‌اند، در مجموع سازمان اسناد و کتابخانه ملی یک سازمان بالنده و پویا بوده است در طول این سال‌ها، و به‌ویژه در دوره‌ی جمهوری اسلامی و در این سی سال اخیر.
در این سال‌ها، اتفاقات بزرگی در کتابخانه ملی رخ داده است. شاید بتوان گفت سه رخداد بزرگ وجود داشته است: اول، مسئله‌ی تشکیلات و ساختار است که از سال ۱۳۶۹ کتابخانه ملی به یک سازمان مستقل تبدیل شده است؛ یعنی از یک اداره‌کل زیرمجموعه‌ی وزارت علوم، به سازمانی مستقل از سوی رئیس‌جمهور ارتقاء یافته است. دوم، در سال ۱۳۸۱، ادغام سازمان اسناد ملی با کتابخانه ملی و تأسیس سازمان جدیدی تحت عنوان «سازمان کتابخانه ملی». و به‌نظر بنده، نکته‌ی مهم سوم، افتتاح ساختمان جدید کتابخانه ملی در سال ۱۳۸۳ است. این سازمان از یک ساختمان بسیار کوچک در مرکز تهران، به ساختمانی با زیربنای ۹۷ هزار مترمربع ارتقاء یافته است. این خود نمونه‌ای از اقدامات بزرگ انجام‌شده در نظام مقدس جمهوری اسلامی است و بیانگر اهتمام این نظام به مسئله‌ی فرهنگ می‌باشد.
اولویت‌های برنامه‌ی شما چیست، آقای دکتر؟
ان‌شاءالله اقداماتی در زمینه‌ی افزایش منابع، تسهیل دسترسی به منابع، حفاظت و نگهداری، و بسیاری از امور دیگر وجود دارد. ولی اولویت اصلی ما، همان‌گونه که در ابتدا عرض کردم، مشخصاً دو حوزه است که در آن‌ها اندکی عقب هستیم و نیاز به فعالیت بیشتری داریم.
یکی، بحث دیپلماسی فرهنگی است که ظرفیت آن در سازمان ما مغفول مانده است. با رویکردی که دولت چهاردهم و دولت وفاق دارد، وظیفه‌ی سنگین‌تری بر عهده‌ی ما نهاده شده است. سازمان فرهنگی‌ای که به‌دور از مسائل سیاسی و در سطح جهانی به‌عنوان یک نهاد فرهنگی شناخته می‌شود و معتبر است، سازمان اسناد وکتابخانه ملی می‌تواند نقش مهمی ایفا کرده و به‌عنوان یک بازوی فرهنگی نظام فعال و مؤثر باشد.
مورد دوم، بحث نظام اداری کشور و بحث حافظه‌ی اداری کشور است؛ یعنی اسناد سازمان‌ها، مؤسسات، وزارتخانهها و همچنین موضوع اتوماسیون‌های اداری است. از آن‌جایی‌که سال‌هاست تولید اسناد کاغذی بسیار کاهش یافته و اسناد و مکاتبات اداری به‌صورت الکترونیکی تولید می‌شوند، این موارد وضعیت یکنواخت و هماهنگی ندارند. سازمان اسناد و کتابخانه ملی وظیفه دارد در زمینه‌ی ساماندهی این اتوماسیون‌های اداری، تعیین تکلیف وضعیت نگهداری آن‌ها، حفظ و صیانتشان در سازمان اسناد ملی، اقدامات مؤثری انجام دهد.
در خصوص تعداد اسناد، بنده مطالعات کاملی نداشته‌ام، اما مایلم نکاتی مطرح شود تا مخاطبان نیز با ساختار تشکیلاتی سازمان بیشتر آشنا شوند، تعداد کتابخانه‌های کشور و اقداماتی که سازمان انجام می‌دهد نیز مهم است. سازمان اسناد و کتابخانه ملی عمدتاً در تهران متمرکز است. یک ساختمان ۱۶ طبقه در بزرگراه حقانی وجود دارد. در مقابل آن، در همان منطقه‌ی تپه‌های عباس‌آباد، ساختمان کتابخانه ملی قرار دارد که با زیربنای ۹۷ هزار مترمربع احداث شده است. این سازمان دارای ۱۳ شعبه استانی در استان‌هایی مانند فارس، سیستان و بلوچستان، یزد، کرمان، اصفهان، بوشهر، مازندران، گیلان، قزوین، خراسان، آذربایجان شرقی، همدان، و قم می‌باشد. فکر می‌کنم همه را نام بردم.
مجموعه‌ی منابع موجود در سازمان بالغ بر ۴ میلیون جلد کتاب و حدود ۵ میلیون نسخه نشریه (اعم از مجله و روزنامه) است. یک رقم دقیقی برای تعداد اسناد وجود ندارد، اما برآورد ما بین ۵۰۰ تا ۷۰۰ میلیون برگ سند است. البته در بسیاری از کشورهای بزرگ، میزان اسناد را به متر اندازه می‌گیرند؛ مثلاً می‌گویند چند کیلومتر سند در آرشیو دولتی روسیه یا انگلستان موجود است. در مورد ما معمولاً تخمین‌ها بر اساس برگ سند بیان می‌شود.
علاوه بر این سه رقم اصلی، منابع دیگری نیز در دسترس است که بسیاری از آن‌ها دیجیتال هستند، به‌صورت فایل یا محموله‌های دیگر. تعداد قابل توجهی عکس در کتابخانه ملی وجود دارد، همچنین پوستر، پایان‌نامه، نقشه، و برخی منابع دیگر مانند میکروفیلم و میکروفیش که در گذشته کاربرد بیشتری داشتند.
در مقایسه با استانداردهای جهانی وضعیت اسناد و کتابخانه‌های ایران چگونه است؟
وضعیت چندان مطلوب نیست؛ به‌عنوان‌مثال، کتابخانه‌های بزرگ جهان مانند کتابخانه کنگره آمریکا، کتابخانه بریتانیا یا کتابخانه دولتی مسکو از نظر حجم منابع مکتوب بسیار گسترده‌تر از ما هستند. به نظر می‌رسد از نظر عددی، ما مقداری عقب‌تر هستیم. البته باید توجه داشت که ورود صنعت چاپ به ایران نسبتاً دیرتر اتفاق افتاده است؛ در حالی‌که از اواخر قرن پانزدهم میلادی، چاپ در اروپا اختراع شده، در ایران تقریباً از قرن نوزدهم میلادی وارد شده است و این فاصله زمانی، فاصله کمی نیست.
به همین دلیل است که ما در حوزه نسخه‌های خطی، جایگاه قابل توجهی در جهان داریم. در حال حاضر، کتابخانه ملی دارای ۴۱ هزار نسخه خطی است که عدد قابل‌توجهی محسوب می‌شود در مقایسه با بسیاری از کتابخانه‌های جهان. علاوه بر آن، کتابخانه‌هایی مانند کتابخانه مرعشی، مجلس و دانشگاه تهران نیز تعداد زیادی نسخه خطی در اختیار دارند. با این‌حال، در زمینه چاپ، شاهد آن هستیم که کشورهای دیگر معمولاً حجم کتاب‌های چاپی‌شان بیشتر از ما است. کتاب‌های معتبر در کتابخانه‌های معتبر جهان بیشتر از ما است و این موضوع، مسئولیت ما را بیشتر می‌کند.
همچنین بخشی از این مسئله به گذشته بازمی‌گردد که برخی کتاب‌هایی که باید در گذشته تهیه می‌شدند، احتمالاً به‌طور کامل فراهم نشده‌اند.
نسبت به ایجاد تسهیلات برای دانشجویان وطلاب و استفاده‌کنندگان از کتابخانه‌ها به‌ویژه در ایامی که نمایشگاه‌های کتاب برگزار می‌شود و ضرورت دارد کتابخانه‌ها برای حمایت از تحقیقات دانشجویان، عملکرد مستمر داشته باشند در این زمینه اقداماتی انجام شده است یا خیر؟
کتابخانه ملی در طول سال تنها سه روز تعطیل است و در تمام ایام سال (شامل پنج‌شنبه‌ها و جمعه‌ها) از ساعت ۸ صبح تا ۱۲ شب باز است که در میان کتابخانه‌های ملی جهان، بی‌نظیر است. علاوه بر این، امکانات کتابخانه در سال‌های اخیر گسترش یافته است؛ از جمله در حوزه دسترسی از راه دور و دیجیتالی شدن منابع قدیمی و نفیس، مانند بسیاری از مجلات قدیمی، اسناد، و تقریباً تمامی نسخه‌های خطی که به‌صورت دیجیتال در دسترس هستند. پژوهشگران و محققان می‌توانند با مراجعه به وب‌سایت کتابخانه، برخی منابع را مشاهده کنند یا از طریق روش‌های مختلف مانند ایمیل درخواست خود را ارسال نمایند.
در خصوص بایدها و نبایدهایی که باید در مسیر کاری شما مورد توجه قرار گیرد و مواردی که نباید باشد بفرماید؟
باید گفت، حفظ میراث مکتوب کشور به‌عهده سازمان کتابخانه ملی است؛ چه در قالب اسناد که عمدتاً در ادارات دولتی تولید می‌شوند و مکاتبات را در بر می‌گیرند، و چه در حوزه آفرینش‌های فکری مانند کتاب، مجلات، پایان‌نامه‌ها و منابع مشابه. در این زمینه شاید بخش عمده‌ای از کار انجام شده باشد، اما اکنون باید دید که آیا در حوزه میراث فکری تولیدشده در فضای اینترنت نیز گردآوری مناسبی انجام شده است یا خیر.
قطعاً این بخش، کار بسیار سنگینی است که شاید بخشی از آن انجام شده باشد، اما چیزی به‌عنوان آرشیو وب به معنای واقعی، هنوز تحقق نیافته است. البته بسیاری از کتابخانه‌های جهان نیز به دلیل گستردگی موضوع، نتوانسته‌اند در این زمینه کار کاملی انجام دهند، اما به‌هرحال، این یک چالش پیش‌رو است.
یکی دیگر از بخش‌های مهم میراث ما، نسخه‌های خطی کهن است که بخشی از آن در کشورهای دیگر پراکنده شده‌اند؛ به‌ویژه در کشورهایی مانند هند، آسیای میانه و دیگر مناطق، که دسترسی به آن‌ها و انتقالشان دشوار است. بخشی از این نسخه‌ها نیز در داخل کشور، نزد برخی خانواده‌ها، مجموعه‌داران و کلکسیونرها نگهداری می‌شود. برای این گروه اخیر، کار دشواری نیست؛ تنها نیاز به بودجه دارد. چنانچه بتوانیم از منابع مختلف، از جمله دولت محترم، بودجه‌ای قابل توجه دریافت کنیم، می‌توانیم در گردآوری این آثار نیز تلاش بیشتری کنیم.
تاکنون نیز اقدامات زیادی انجام شده، اما همچنان کافی نیست و نیاز است مجموعه‌هایی شناسایی شوند و برخی نسخه‌ها از مالکانشان توسط کتابخانه ملی خریداری و به مجموعه‌ای منتقل شوند که دارای شرایط استاندارد نگهداری است.
از جمله نکاتی که نباید نادیده گرفت و بسیار مهم است، آن است که کتابخانه ملی به‌صورت اصولی با هرگونه سانسور مخالف است. خوشبختانه ما هیچ منبعی را، صرف‌نظر از موضوع و محتوایش، از فرآیند گردآوری حذف نمی‌کنیم.
حتی کتاب‌هایی که ممکن است محتوایی ضدنظام یا ضددینی داشته باشند نیز از سراسر جهان گردآوری می‌شوند؛ چرا که ما موظف به حفظ و جمع‌آوری و صیانت از فرهنگ ایران، اسلام و مذهب تشیع هستیم. خوشبختانه در این زمینه نیز تا حدودی تحمل‌پذیری وجود دارد.
مسأله‌ای که وجود دارد، این است که متأسفانه در کشور ما، به‌ویژه در شهر تهران، و به‌طور کلی در سطح کشور، با کمبود یا فقدان کتابخانه‌های استاندارد، به‌ویژه کتابخانه‌های عمومی، مواجه هستیم. در همین تهران نیز شاید تنها یک کتابخانه در سطح استاندارد که برای عموم مردم قابل استفاده باشد و واقعاً در دسترس قرار گیرد، وجود ندارد. به همین دلیل، تمام انتظارات به‌سمت کتابخانه ملی سوق پیدا کرده که این صحیح نیست. کتابخانه ملی وظایف خاص خود را دارد و کتابخانه‌های عمومی وظایف متفاوتی دارند.
در حال حاضر، بخش عمده‌ای از بار کتابخانه‌های عمومی، به‌ویژه در تهران، بر دوش کتابخانه ملی قرار دارد و این رویه صحیح نیست. به‌عنوان نمونه، درخواست‌هایی داریم که کتابخانه ملی به‌صورت شبانه‌روزی فعالیت داشته باشد، یعنی از شب تا صبح نیز باز باشد؛ زیرا نیازی وجود دارد که باید پاسخ داده شود. نهادهایی مانند نهاد کتابخانه‌های عمومی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید کتابخانه‌های استانداردی را در نقاط مختلف کشور، از جمله تهران، تأسیس کنند تا مردم بتوانند از آن‌ها بهره‌مند شوند.
زیرا بسیاری از افرادی که به کتابخانه ملی مراجعه می‌کنند، اگرچه منابع ارزشمندی در اختیار دارند، اما عمدتاً به فضای استاندارد مطالعه نیاز دارند که این فضا در سایر جاها تأمین نشده است. در بسیاری مواقع، با وجود تمام سختی‌ها، امکانات پاسخ‌گو نیستند و فضای مطالعه ما مملو از مراجعه‌کننده است. به همین دلیل، ناچار به اعمال محدودیت شده‌ایم؛ یکی از این نبایدها که ناگزیر به آن تن داده‌ایم، این بوده که شرط مدارک تحصیلی را لحاظ کرده‌ایم و تنها دانشجویان مقاطع کارشناسی ارشد به بالا را پذیرش می‌کنیم.
درحالی‌که کتابخانه ملی باید در خدمت تمامی ایرانیان باشد. البته با همین محدودیت نیز تلاش کرده‌ایم شرایط را منطقی‌تر کنیم؛ به این صورت که صرف‌نظر از مدرک تحصیلی، هر فردی که محقق باشد – اعم از مؤلف، مترجم، مصحح و دارای آثار منتشرشده – به عضویت پذیرفته می‌شود، حتی اگر مدرک دانشگاهی نداشته باشد. این‌ها، بخشی از مسائل و بایدها و نبایدهایی است که پیش روی ما قرار دارد.
بسیاری از نهادهای فرهنگی از موازی‌کاری‌ها رنج می‌برند. آیا در حوزه کاری شما نیز با چنین چالشی مواجه هستید؟
کتابخانه‌های بزرگ بسیاری در ایران وجود دارند که مانند ما نسخه‌های خطی را گردآوری کرده‌اند؛ از جمله آستان قدس، کتابخانه آیت‌الله مرعشی، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، و کتابخانه مجلس. این امر در سراسر جهان رایج است و موضوع عجیبی محسوب نمی‌شود و به آن نمی‌توان عنوان «موازی‌کاری» اطلاق کرد. اما در برخی حوزه‌ها که ممکن است نوعی موازی‌کاری محسوب شود، باید از آن‌ها جلوگیری به عمل آید.
به‌عنوان مثال، فرض کنیم مجموعه‌ای از نشریات در همین کتابخانه موجود است و قرار باشد این نشریات خاص دیجیتال‌سازی و اسکن شوند. اگر کتابخانه ما این کار را انجام دهد و کتابخانه‌ای دیگر نیز همان نشریات را دیجیتال‌سازی کند، این موضوع می‌تواند نوعی موازی‌کاری تلقی شود. از سال‌ها پیش ما در فکر ایجاد تشکیلاتی بوده‌ایم که هماهنگی لازم بین این مراکز مختلف کتابخانه‌ای را برقرار کند تا از چنین دوباره‌کاری‌ها و موازی‌کاری‌ها جلوگیری شود.
به هر حال، در برخی حوزه‌های دیگر نیز هم‌پوشانی‌هایی وجود دارد که ممکن است نیازمند شفاف‌سازی باشد. برای مثال، در حوزه میراث فرهنگی، اگر بخواهیم تعریفی ساده ارائه دهیم، آن اشیای باستانی که به اصطلاح «زیرخاکی» هستند - که در اصطلاح رسمی «میراث فرهنگی» نامیده می‌شوند - ارتباطی با ما ندارند. اما آن بخشی از میراث که «میراث مکتوب» محسوب می‌شود، اعم از کتاب و سند، که عمدتاً بر روی کاغذ بوده یا در محمل‌های جدیدتر قرار دارند، نگهداری آن‌ها بر عهده ماست. طبیعی است که در این زمینه‌ها ممکن است هم‌پوشانی‌هایی وجود داشته باشد که می‌توان با برنامه‌ریزی مناسب، از آن‌ها پیشگیری کرد.
بزرگ‌ترین مشکلی که ما در زمینه موازی‌کاری داریم، مربوط به حوزه اسناد است. مراکز دیگری نیز وجود دارند که اقدام به نگهداری اسناد می‌کنند؛ نهادهای دولتی که اسناد را نگهداری می‌نمایند. در حالی‌که این اقدام کاملاً غیرقانونی است. وزارتخانهها، به جز وزارت اطلاعات، حق نگهداری اسناد پس از گذشت چهل سال را ندارند. همه دستگاه‌ها موظف‌اند اسناد خود را پس از ۴۰ سال در اختیار ما قرار دهند.
سازمان اسناد ملی و کارشناسان آن، تعیین و تشخیص می‌دهند که یک سند تا چه اندازه اهمیت دارد و آیا واجد شرایط نگهداری هست یا خیر. اگر سندی واجد شرایط باشد، باید تماماً به آرشیو ملی ایران (سازمان اسناد ملی) منتقل شده، در آنجا نگهداری شود، به‌صورت متمرکز سازمان‌دهی گردد، فهرست‌نویسی شود و اطلاعات آن وارد سیستم و رایانه شود. این اطلاعات در سایت ما قرار می‌گیرد تا پژوهشگران در ایران و سراسر جهان بتوانند با یک جست‌وجوی ساده در وب‌سایت ما، به سند مورد نیاز خود دسترسی پیدا کنند و از این آشفتگی جلوگیری به‌عمل آید.
در این زمینه، ما با مشکلاتی روبه‌رو هستیم. برخی مدیران دولتی از این موضوع آگاهی کافی ندارند و برخی دیگر گمان می‌کنند اسناد قدیمی و ارزشمندی که در اختیار دارند، باید نزد خودشان باقی بماند. این در حالی است که این اقدام کاملاً غیرقانونی است و قانون‌گذار برای چنین مواردی مجازات‌هایی در نظر گرفته است. هیچ سازمان یا مؤسسه دولتی، پس از گذشت چهل سال، حق نگهداری اسناد خود را ندارد. بار دیگر تأکید می‌کنم، متولی کلیه اسناد کشور، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران است.
کیفیت تعامل شما با کتابخانه‌های عمومی و کتابخانه‌های بزرگ چگونه است؟
کتابخانه‌های عمومی تعامل خوبی داریم. به‌هرحال، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی به‌عنوان شخصیت حقوقی، عضو هیئت امنای نهاد کتابخانه‌های عمومی است و ارتباط‌های خوبی با آن نهاد داریم. اکنون نیز، اگر اشتباه نکنم، برای نخستین‌بار دبیرکل نهاد، فردی متخصص در حوزه کتابداری هستند؛ خانم دکتر نظر بلند. به هر حال، در این زمینه تعاملات خوبی آغاز شده است. در خصوص کتابخانه‌های بزرگ نیز، خوشبختانه با تمامی این کتابخانه‌ها ارتباط مناسبی برقرار است. افراد متخصصی در این حوزه فعال هستند. در رابطه با کتابخانه آیت‌الله مرعشی، استاد و سرور ارجمند، جناب آقای سید محمود مرعشی حضور دارند. کتابخانه دانشگاه تهران نیز به همین ترتیب، تحت مدیریت جناب آقای دکتر جعفریان است. درباره کتابخانه آستان قدس رضوی، جناب آقای دکتر حسینی حضور دارند و کتابخانه مجلس شورای اسلامی نیز تحت نظر جناب آقای دکتر معینی‌پور اداره می‌شود. خوشبختانه همگی چهره‌های فرهنگی برجسته‌ای هستند و ارتباط خوبی با آن‌ها داریم.
حدود ۱۰ سال پیش، مجموعه‌ای با عنوان «مکتب» با علامت اختصاری «مجمع کتابخانه‌های بزرگ کشور» با محوریت کتابخانه ملی تأسیس شد. اقدامات بسیار خوبی در این چارچوب صورت گرفت، جلساتی برگزار شد اما به دلایلی که چندان هم پیچیده نیستند، ادامه نیافت. با این حال، این تعامل همچنان وجود دارد و بنده معتقدم در حال حاضر فضای مناسبی برای همکاری ایجاد شده است؛ به‌ویژه اکنون که با کتابخانه مجلس و دانشگاه تهران تعاملات بسیار نزدیکی داریم، همچنین با کتابخانه مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی و دیگر مراکز مشابه. به هر حال، تصور می‌کنم این روند در آینده نیز بهبود یابد، ان‌شاءالله.
یکی از موضوعات مهمی که انتظار می‌رود نهاد زیرمجموعه حضرت‌عالی به آن بپردازد و توجه خاصی داشته باشد، استان قم است. مستحضرید که تا جایی که بنده اطلاع دارم، قم دارای بیش از ۷۰ تا ۷۲ کتابخانه تخصصی است. با وجود این مراکز گسترده فرهنگی، به‌نظر می‌رسد هیچ تشکیلات مشخصی برای اداره این منطقه تعریف نشده است. از این بابت چه اقداماتی صورت گرفته و چه اقداماتی باید انجام شود؟ چه دستگاه‌هایی باید به شما کمک کنند تا این روند شکل بگیرد؟
همان‌طور که عرض کردم، ما دارای ۱۳ شعبه استانی هستیم. شاید جدیدترین شعبه ما در قم تأسیس شده است. البته تأخیر در این تأسیس به‌دلیل این تصور بود که نزدیکی قم به تهران، آن را نیز تحت پوشش قرار می‌دهد. اما با توجه به تعدد مراکز کتابخانه‌ای، حوزه‌های علمیه، مراجع و دیگر نهادها، نیاز به تأسیس شعبه‌ای در قم احساس می‌شد. فکر می‌کنم حدود ۱۰ سال پیش این شعبه تأسیس شد. اما متأسفانه به دلایلی حمایت کافی از آن صورت نگرفت، مکان مناسبی به آن اختصاص نیافت و چند سالی نیز به‌طور کامل تعطیل بود. مجدداً این شعبه راه‌اندازی شد و جناب آقای قبادی که پیش‌تر نیز مسئولیت داشتند، بار دیگر منصوب شدند.
در حال حاضر کارهای زیادی در اینجا وجود دارد. فضای در اختیار ما بسیار محدود است و تعداد نیروها نیز کم می‌باشد. امروز نیز در خدمت استاندار محترم بودیم و مشغول رایزنی برای یافتن مکان و فضای مناسب‌تری برای این مجموعه هستیم تا بتوانیم فعالیت‌های خود را در استان قم ارتقا دهیم. به‌هرحال، شهر قم از نظر کتاب، میراث مکتوب و همچنین نقشی که در تاریخ معاصر ایفا کرده، اهمیت بسیار زیادی دارد. همه این موارد ایجاب می‌کند که سازمان، شعبه‌ای قوی‌تر در این شهر داشته باشد.
بسیار سپاسگزاریم. اگر موضوعی هست که احساس می‌کنید باید بیان می‌شد و ما غفلت کردیم، به‌عنوان حسن‌ختام هر آنچه که مخاطبان ما، اعم از مسئولان، کتابداران و رؤسای کتابخانه‌ها باید بدانند، بفرمایید.
به‌هرحال، کتابخانه ملی، همان‌طور که از نام آن پیداست، متعلق به تمامی مردم ایران است؛ بلکه در اختیار تمامی افراد و پژوهشگرانی است که از سراسر دنیا علاقه‌مند به استفاده از منابع آن هستند. این وجهه ملی و بین‌المللی سازمان ما، کمک می‌کند تا فعالیت‌های خود را آسان‌تر انجام دهیم و مراودات بین‌المللی‌مان تسهیل شود.
اکنون ارتباطات خوبی با کشورهای مختلف جهان در حال شکل‌گیری است. به‌تازگی میزبان تعداد زیادی از نمایندگان کشورهای اروپایی بوده‌ایم. برنامه‌ای برای معرفی فرهنگ کشور پرتغال برگزار شد. در روزهای آینده نیز برنامه‌ای با کشور نروژ خواهیم داشت و برنامه‌ای مشترک فرهنگی با آن کشور در دستور کار است. همچنین برنامه‌ای با کشور روسیه در آینده نزدیک داریم. در ایام نمایشگاه بین‌المللی کتاب نیز برنامه‌ای فرهنگی برای کشور یمن تدارک دیده‌ایم. بسیاری از مهمانان خارجی نمایشگاه، در هفته آینده، یک شب را مهمان کتابخانه ملی خواهند بود.
همان‌طور که عرض کردم، مراودات بین‌المللی ما با کشور ازبکستان نیز بسیار خوب است. چند هیئت ازبکستان به‌دلیل نقش محوری آن کشور، در تمدن ماوراءالنهر و اشتراکات فرهنگی با ایران، عازم کتابخانه ملی خواهند بود. این کشور جزو اولویت‌های ما است. با کشورهای عربی نیز ارتباطات خوبی برقرار است.
امیدواریم سازمان اسناد و کتابخانه ملی بتواند با توجه به ماهیت نظام مقدس جمهوری اسلامی، که به‌نظر بنده، در وهله اول، یک انقلاب فرهنگی بوده و بنیان‌گذار آن نیز شخصیت علمی، فرهنگی، مؤلف، عارف، فیلسوف، فقیه و مرجع عالی‌قدری بوده است، شأن و ماهیت فرهنگی و علمی این نظام را به منصه ظهور برساند.
فراموش کردم از مسائل مالی و اعتبارات سؤال کنم. ممکن است مسئولان این گفتگو را بشنوند. همچنین درباره تعداد نیروهایی که در آنجا مشغول به کار هستند نیز صحبت‌هایی شنیده‌ام که تعدادشان بیش از هزار نفر است.
ما در تهران و ۱۳ شعبه استانی، مجموعاً حدود ۱۱۸۰ نفر پرسنل داریم. شاید در مسائل جاری، با عنایتی که دولت محترم چهاردهم داشته، کمتر با مشکل مواجه باشیم، اما در پروژه‌های بلندمدت خود، مانند دیجیتال‌سازی، استفاده از هوش مصنوعی، احداث ساختمان‌های مورد نیاز در استان‌ها و به‌ویژه در حوزه جمع‌آوری منابعی چون نسخه‌های خطی که نیاز به بودجه‌های قابل توجه دارند، با مشکلاتی روبه‌رو هستیم که آن‌ها نیز ان‌شاءالله با حمایت دولت‌مردان حل خواهد شد.
شنیده‌ام که تعداد کارکنان خانم بسیار بیشتر از آقایان است درست است؟
بله، آمار دقیقی در اختیار ندارم، اما گمان می‌کنم در بخش‌های تخصصی، بیش از ۶۰، بلکه ۶۵ درصد از کارکنان خانم هستند؛ چه در حوزه آرشیو و چه در حوزه کتابخانه. این موضوع مایه افتخار ماست. در جمع مدیران سازمان نیز، تعداد قابل توجهی از مدیران خانم حضور دارند.
دلیل اینکه بانوان بیشتر در این حوزه فعالیت می‌کنند، چیست؟
در سطح جهانی، معمولاً بخش عمده‌ای از کتابداران را بانوان تشکیل می‌دهند و این موضوع چندان عجیب نیست. البته در کل نظام اداری کشور نیز، نسبت به سال‌های گذشته، حضور بانوان افزایش یافته است. در دانشگاه‌ها نیز، که زمانی تعداد خانم‌ها بسیار کمتر بود، اکنون در بسیاری از موارد تعداد بانوان بیشتر است. این روند عمومی است. اما همان‌طور که اشاره شد، در حوزه کتابخانه‌ها نیز، از گذشته، کتابداران عمدتاً از میان بانوان بوده‌اند.
