در حالی که کنوانسیونهای ژنو حفاظت از غیرنظامیان را تضمین میکنند، بیمارستانهای زایمان در سودان، غزه، اوکراین، میانمار و جمهوری دموکراتیک کنگو به میدان جنگ تبدیل شدهاند؛ جایی که زنان باردار، نوزادان و کارکنان درمانی هدف مستقیم حملات قرار میگیرند. دادهها و شهادتها نشان میدهد این حملات تصادفی نیستند، بلکه الگویی از «خشونت تولیدمثلی» را شکل میدهند که جان میلیونها زن را در مناطق درگیری تهدید میکند.
به گزارش سرویس بینالملل جماران، گاردین نوشت: در ۲۸ اکتبر، همزمان با آغاز کشتار، سی زن در بیمارستان زایمان سعودی در شهر الفاشر سودان پناه گرفته بودند. برخی از آنها تازه زایمان کرده بودند و برخی دیگر هنوز در حال درد زایمان بودند. عبدو-رابو احمد، تکنسین آزمایشگاه ۲۸ سالهای که آن شب در بیمارستان مشغول به کار بود، یکی از معدود بازماندگان شناختهشده این حمله است. او میگوید: «صدای فریاد زنان و کودکان را میشنیدم. داشتند همه را داخل بیمارستان میکشتند. هرکدام از ما که توانستیم، فرار کردیم.»
در یکی از هولناکترین رخدادهای جنگ داخلی دو ساله این کشور شمال آفریقا، نیروهای مسلح «نیروهای پشتیبانی سریع» (RSF) که با ارتش سودان در حال نبرد هستند، به بیمارستان یورش بردند و بنا بر گزارشها بیش از ۴۶۰ بیمار و همراهان آنها را کشتند.گروههای حقوق بشری این رویداد را «جنایتی غیرقابل توصیف» خواندهاند و آن را یکی از بدترین نمونههای اخیر فروپاشی حفاظت از صدها میلیون غیرنظامی گرفتار در مناطق درگیری در اوکراین، غزه، میانمار، جمهوری دموکراتیک کنگو و سودان میدانند.
با وجود آنکه تمام قدرتهای بزرگ جهان از امضاکنندگان کنوانسیونهای ژنو هستند و متعهد به حفاظت از غیرنظامیان در برابر طرفهای درگیر شدهاند، سال گذشته شاهد ثبت رکوردی بیسابقه از حملات به نظامهای درمانی بودهایم. زنان در حال زایمان، بهویژه به دلیل نیاز حیاتی به دسترسی به خدمات درمانی محلی، در معرض بیشترین آسیب قرار دارند.
بر اساس تحقیقات روزنامه گاردین و دادههای گردآوریشده توسط سازمان غیردولتی Insecurity Insight، طی سه سال گذشته نزدیک به ۳۰۰ حمله یا اختلال علیه مراکز مراقبتهای زایمانی، کارکنان درمانی و زنان باردار ثبت شده است. از این میان، دستکم ۱۱۹ مورد شامل حملات مستقیم به بیمارستانها و بخشهای زایمان بوده است. بیشتر این حملات در اوکراین، غزه و سودان رخ دادهاند؛ مناطقی که در آنها صدها هزار زن باردار در میانه جنگ گرفتار شدهاند.
زنان کشته شدهاند، از دسترسی به مراقبتهای پزشکی محروم ماندهاند یا مجبور شدهاند در شرایط ناایمن زایمان کنند. دادهها همچنین نشان میدهد دستکم ۶۸ ماما، متخصص زنان و زایمان و متخصص بیماریهای زنان کشته شدهاند، ۱۵ نفر ربوده شده و ۱۰۱ نفر بازداشت شدهاند؛ گاه درست در زمانی که مشغول کمک به زایمان بودهاند.
سیما باهوس، مدیر اجرایی نهاد UN Women، میگوید: «اینها پیامدهای طبیعی جنگ نیستند. آنها الگوی خشونت تولیدمثلی را تشکیل میدهند.»
به گفته او، این حملات علاوه بر کشتار زنان و نیروهای متخصص، مراکز مراقبتهای مادر و نوزاد را نابود کرده و توان کشورها برای بازتولید جمعیت را تهدید میکند.
این آمارها به احتمال زیاد کمتر از واقعیت هستند، چرا که تنها شامل رویدادهایی میشوند که در رسانههای محلی، ملی و بینالمللی و پایگاههای داده آنلاین گزارش شدهاند. در بسیاری از مناطق درگیری، ارتباطات و جریان اطلاعات بهشدت محدود است.
سال گذشته گزارش شد که نیمی از زنانی که در دوران بارداری یا زایمان جان باختهاند، در مناطق درگیری زندگی میکردهاند. سیما باهوس تأکید میکند: «اینها پیامدهای طبیعی جنگ نیستند. آنها الگوی خشونت تولیدمثلی را تشکیل میدهند.»
در غزه، یک کمیسیون سازمان ملل تأثیر این وضعیت بر حق سلامت باروری را یکی از دلایل اعلام نسلکشی در اقدامات اسرائیل دانسته است. حتی پس از آتشبس اکتبر، پزشکان غزه میگویند زنان و کودکان همچنان به دلیل کمبود دارو و تجهیزات، بر اثر مراقبت ناکافی جان میبازند. یکی از مقامهای یک نهاد سازمان ملل اعلام کرده گزارشهایی دریافت کرده است که نشان میدهد زنانی در غزه ناچار شدهاند کنار جادهها و میان آوارها زایمان کنند، زیرا دسترسی به بیمارستان نداشتهاند.
دکتر عدنان رادی، رئیس بخشهای زنان و زایمان در بیمارستان العوده، میگوید: «ما شاهد شلیک مستقیم راکتها و گلولهها به بخشها، اتاقهای عمل و بخشهای زایمان بودهایم.»
سخنگوی ارتش اسرائیل مدعی است که این ارتش بهطور عمدی مراکز مراقبتهای زایمانی را هدف قرار نمیدهد و قصدی برای تأثیرگذاری بر نرخ تولد جمعیت غیرنظامی غزه ندارد.
از آغاز سال ۲۰۲۲، دستکم ۸۰ مرکز زایمانی و نوزادی در اوکراین آسیب دیده یا ویران شدهاند. گاردین از بیمارستانهای زایمانی نزدیک خط مقدم گزارش داده است که در آنها تولد نوزادان به زیرزمینها منتقل شده و فشار روانی شدید باعث بروز عوارض زایمانی شده است. در شهر خرسون در جنوب اوکراین، بیمارستان زایمان از آغاز جنگ تاکنون پنج بار آسیب دیده است. پترو مارنکوفسکی، رئیس بخش زنان و زایمان این بیمارستان، میگوید: «روسیه عمداً ما را هدف قرار میدهد.»
روسیه هدف قرار دادن عمدی غیرنظامیان را رد کرده است.
اولگا بوتنکو، مدیر پزشکی یک مرکز پریناتال در شهر سومی در شمالشرق اوکراین، میگوید: «واقعیت این است که اکنون هر مرکز درمانی ممکن است هدف قرار گیرد. پدافند هوایی تلاش میکند از زیرساختهای حیاتی محافظت کند، اما اگر پهپاد شاهد سرنگون شود، بقایای آن ممکن است روی یک بیمارستان سقوط کند.»
برای بیش از ۶۷۶ میلیون زنی که در فاصله ۵۰ کیلومتری از یک درگیری مرگبار زندگی میکنند، حفاظتی مؤثر یا پیگرد جدی جنایات جنگی علیه کسانی که مراکز زایمانی را هدف قرار میدهند، وجود ندارد.
به گفته پایال شاه، وکیل حقوق بشر در سازمان Physicians for Human Rights، نبود پاسخگویی باعث ایجاد «فرهنگ مصونیت از مجازات» شده است. او میگوید: «حملات به مراقبتهای بهداشتی باروری، مانند بارداری اجباری و عقیمسازی اجباری، میتواند بهعنوان اعمال نسلکشی درک شود؛ چرا که مانع تولد میشود یا بقای یک گروه را از بین میبرد.»
به گفته سازمان جهانی بهداشت، شهر الفاشر مدتها پیش از حمله به بیمارستان زایمان سعودی از دسترسی به کمکهای بشردوستانه قطع شده بود؛ وضعیتی که موجب افزایش شدید سوءتغذیه، بهویژه در میان کودکان و زنان باردار، شده است.
در جمهوری دموکراتیک کنگو، کمبود اطلاعات ناشی از خروج محدود دادهها از مناطق تحت کنترل شورشیان و دسترسی ناپایدار به اینترنت، ثبت حملات را دشوار کرده است. با این حال، در ژانویه، گلولهباران شهر گوما به بخش نوزادان بیمارستان زایمان چَریتی اصابت کرد و مادران، نوزادان و پرستاران جان باختند. گزارشها حاکی از آن است که مراکز درمانی نزدیک با موجی از مجروحان، که بسیاری از آنها زنان و کودکان بودند، مواجه شدند.
در میانمار نیز طی دو سال گذشته و در جریان جنگ داخلی این کشور، مراکز درمانی بمباران شده و دهها ماما و بیمار بازداشت، کشته یا زخمی شدهاند.
کارشناسان پزشکی میگویند بیشتر مرگومیرهای مادری با اقدامات معمول قابل پیشگیری است، اما در شرایط جنگ، نظامهای سلامت فرو میپاشند و بستر لازم برای زایمان ایمن از بین میرود. گروههای حقوق بشری میگویند ترس نیز زنان را از مراکزی که زمانی امن تلقی میشدند، دور کرده و آنها را به زایمان در خانه، بدون کمک تخصصی یا دسترسی به مراقبتهای اورژانسی، سوق میدهد.
مارتن فان در هایدن، وکیل و پژوهشگر مدرسه بهداشت و پزشکی گرمسیری لندن، میگوید: «اگر بیمارستانهای زایمانی بهطور عمدی هدف قرار میگیرند، این نشاندهنده روندی عمیقاً نگرانکننده است؛ استفاده از خشونت علیه بیمارستانها بهعنوان سلاحی برای ایجاد ترس و ازهمپاشیدن بافت اجتماعی که جوامع را کنار هم نگه میدارد.»
او میافزاید: «در جنگ، هیچ حفاظت مطلقی برای بیمارستانها وجود ندارد. طبق کنوانسیونهای ژنو، مراکز درمانی اگر برای اقداماتی که ‘مضر به دشمن’ تلقی شود مورد استفاده قرار گیرند، میتوانند وضعیت حفاظتشده خود را از دست بدهند؛ ادعایی که اکنون به یک دفاع رایج تبدیل شده است.»
