چرا امنیت غذایی اولویت اصلی چین است؟

به گزارش جماران؛ به نقل از اندیشکده دیپلمات، در کنفرانس مرکزی اخیر کار روستایی در پکن که در 18 و 19 دسامبر و توسط رییس جمهوری چین؛ شی‌جین‌پینگ برگزار شد، چالش‌ها و وضعیت فعلی «سه روستا» (کشاورزی، مناطق روستایی و کشاورزان) مورد بحث قرار گرفت.

این امر در بحبوحه اهمیت فزاینده‌ای است که شی و سیاست‌گذاران کشور برای امنیت غذایی قائل شده‌اند، که برای آنها اولویت اصلی «ملی» است. در میان یک محیط ژئوپلیتیکی پیچیده‌، شوک‌های آب و هوایی، اختلالات تجاری و بازار جهانی بی ثبات غذایی، چین امنیت غذایی و انعطاف‌پذیری عرضه مواد غذایی را در سال‌های اخیر به بالاترین سطح از نظر اولویت‌های سیاسی رسانده است.

در حال حاضر، چین بزرگ‌ترین تولید کننده مواد غذایی در جهان، صادرکننده پیشرو مواد غذایی و دارای بزرگترین سیستم ذخیره مواد غذایی در جهان است. با این حال، پکن همچنان نگران حفظ امنیت غذایی خود در دراز مدت است و هدف آن افزایش اتکا به خود در تولیدات کشاورزی از طریق اقدامات مختلف است.

افزایش تولیدات کشاورزی داخلی

برای افزایش تولیدات کشاورزی داخلی به عنوان بخشی از تلاش‌های گسترده‌تر امنیت غذایی، دولت چین طیف گسترده‌ای از سیاست‌ها را اعمال کرده است:

اول، چین تلاش‌های مختلفی را برای افزایش تولید داخلی مواد غذایی و خودکفایی آغاز کرده است. در حالی که اصل خودکفایی در تولید کشاورزی همچنان زیربنای استراتژی کلی امنیت غذایی چین است و تغییر قابل توجهی در تمرکز از دستیابی به خودکفایی در غلات به تضمین خودکفایی اساسی در غلات (گندم، برنج و ذرت) رخ داده است.

برای حمایت از این اقدامات، چین همچنین سیاست‌های کلیدیی را اجرا کرده و منابع مالی قابل توجهی را برای حمایت از سیاست‌ها، اهداف و استراتژی‌های تولید مواد غذایی ملی و استانی اختصاص داده است که شامل افزایش فشار بر دولت‌های محلی برای تقویت تلاش‌های تولید غلات در کنار اجرای قوانین سخت‌گیرانه‌تر در مورد حفاظت و استفاده از زمین‌های کشاورزی است که حداقل سطوح را برای زمین‌های زراعی مشخص می‌کند. شی در کنفرانس اخیر مرکزی کار روستایی خاطرنشان کرد: «کمیته‌های حزب و دولت‌ها در همه سطوح باید مسئولیت مشترک حزب و دولت را برای امنیت غذایی به طور کامل اجرا کنند.»

دوم، بر اساس آمار به دست آمده از تحقیقات کشاورزی در چین، این کشور به شدت در تحقیق و توسعه کشاورزی برای کمک به رفع نگرانی‌های تولید کشاورزی سرمایه گذاری کرده است. پکن علاوه بر توسعه محصولات مقاوم در برابر خشکسالی، حشرات و بذرهای مقاوم به نمک، غذاهای آینده و هوش مصنوعی، به فناوری بذر نیز علاقه زیادی دارد.

در سال‌های اخیر، سیاست گذاران چینی به طور فزاینده‌ای به اهمیت دانه‌ها که کلید امنیت غذایی و بهره‌وری کشاورزی است، توجه کرده‌اند. تانگ رنجیان؛ وزیر کشاورزی و امور روستایی، دانه‌ها را «تراشه‌های رایانه‌ای کشاورزی» نامیده است. دولت مرکزی چین که به دلیل اتکا به شرکت‌های بذر بین‌المللی به عنوان حلقه ضعیفی از سوی دولت مرکزی چین در نظر گرفته می‌شود، مایل است کیفیت و کارایی خطوط تولید داخلی را از طریق برنامه‌های ملی بهبود بخشد و بر نیاز به افزایش تولید محلی تاکید کرده است که در اقدامات سیاستی، اهداف، کمپین‌های ملی و برنامه‌های پنج ساله مشهود است.

سوم، پکن به نگرانی‌های مربوط به کیفیت خاک، زمین و آب رسیدگی می‌کند. در داخل کشور، چین با آلودگی شدید منابع محدود زمین و آب  روبرو است. اگرچه این کشور نزدیک به 20 درصد از جمعیت جهان را در خود جای داده است، اما تنها ۷ درصد از زمین‌های قابل کشت جهان را در اختیار دارد.

این کشور علیرغم این‌که یکی از پنج کشور برتر از نظر منابع آب شیرین است، به دلیل توزیع فضایی بسیار نابرابر با مشکلات جدی کیفیت آب، روبرو است که این نگرانی‌ها با استفاده بیش از حد از زمین و آلودگی آب، ترکیب می‌شود.

شی و دیگر مقامات ارشد چین در صحبت‌های خودعلنا خاطرنشان کرده‌اند: باید اطمینان حاصل ‌شود که «کاسه‌های چینی با غذاهای چینی پر ‌شود.»

این کشور مکررا به ضرورت جلوگیری از هدر رفتن مواد غذایی، کاهش سوءتغذیه و ایجاد منافع برای خرده فروشان و مصرف‌کنندگان اشاره کرده‌اند. به عنوان مثال، شی در سال 2013 و دوباره در سال 2020 کمپین‌های سراسری را علیه هدر رفت مواد غذایی راه‌اندازی کرد. در کنار این کمپین‌ها، در سال 2021، «قانون ملی ضد ضایعات مواد غذایی» توسط کمیته دائمی کنگره ملی خلق به تصویب رسید و بلافاصله اجرایی شد.»

چالش‌ها و پیامدها

یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها برای امنیت غذایی و جاه‌طلبی‌های تولید کشاورزی چین، تغییرات آب و هوایی است. در سال‌های اخیر، شوک‌های اقلیمی (مانند سیل‌های شدید و خشک‌سالی) شدت و فراوانی خود را افزایش داده‌اند و از طریق خسارت‌های زراعی بر تولیدات کشاورزی داخلی تاثیر می‌گذارند و همچنین منجر به افزایش آفات و بیماری‌های محصولات می‌شوند.

در طول 70 سال گذشته، میانگین دمای چین بسیار سریعتر از میانگین جهانی افزایش یافته و انتظار می‌رود که همچنان بالا بماند و کشور را به طور فزاینده‌ای در برابر سیل، خشکسالی و طوفان آسیب پذیر کند، همانطور که در سال 2021 در استان هنان که تخمین زده می‌شود 10 درصد گوشت خوک، 10 درصد ذرت و 25 درصد گندم آن را تولید می کند. فقط در سه روز به اندازه یک سال باران بارید. سال بعد، یک خشکسالی شدید در سراسر حوضه رودخانه «یانگ تسه»، که محل تولید برنج چین است، 2.2 میلیون هکتار زمین قابل کشت در اثر خشکسالی خالی از کشت شد.

رشد برخی محصولات کشاورزی در چین می‌تواند بسیار گران‌تر از سایر کشورها مانند ایالات متحده باشد. داده‌های سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد نشان می‌دهد که عملکرد ذرت و سویا در چین تقریبا نصف بسیاری از کشورهای صادرکننده در قاره آمریکا است. به عنوان مثال، وقتی صحبت از سویا می‌شود، متوسط عملکرد سویا در ایالات متحده حدود 3.5 تن در هکتار در مقایسه با چین 1.6 تن در هکتار است. به طور مشابه برای ذرت، متوسط عملکرد ذرت در مزرعه 11-12 تن در هکتار در ایالات متحده است در حالی که میانگین عملکرد ذرت در چین 6.2 تن در هکتار است.

علاوه بر این، کمبود نیروی کار روستایی به دلیل شهرنشینی سریع، پیری جمعیت و کاهش نرخ باروری، همچنین سؤالاتی را در مورد این‌که چه کسی نیروی کار روستایی را در آینده تشکیل خواهد داد، ایجاد کرده است.

همچنین، افزایش درآمد قابل تصرف منجر به تغییر ترجیحات و ذائقه‌های غذایی می‌شود و مصرف‌کنندگان خواهان مقادیر بیشتری از پروتئین حیوانی و لبنیات گران‌تر و همچنین شکر، روغن‌های خوراکی و غذاهای فرآوری‌شده هستند. انتظار می‌رود تا سال 2025، چین 31 درصد از کل افزایش جهانی مصرف پروتئین را به خود اختصاص دهد.

رشد مستمر طبقه متوسط این کشور به این معنی است که پیش بینی می‌شود کل تقاضای غذایی چین تا سال 2050 بین 16 تا 30 درصد افزایش یابد، در حالی که انتظار می‌رود تقاضا برای گوشت مانند گوشت گاو و محصولات لبنی تقریبا دو برابر شود. برای برآوردن این تقاضا، برخی از محققان استدلال می‌کنند که حدود 12هزار کیلومتر مربع زمین کشاورزی اضافی در چین ضروری است.

تغییر شکل تجارت جهانی مواد غذایی

اقدامات اخیر دولت مرکزی چین نشان دهنده آگاهی از چالش‌های پیچیده این کشور است. تولید محلی بیشتر پیامدهایی بر جریان تجارت منطقه‌ای و جهانی دارد. این امر به ویژه در مورد غلات خوراکی مانند سویا و ذرت صادق است. از آن‌جایی که این بخش‌ها نمایانگر بخش عمده واردات محصولات کشاورزی چین هستند، کاهش واردات غلات خوراک و تقاضای کلی، همراه با افزایش قابل توجه در تولید محصولات کشاورزی محلی، می‌تواند به این کشور کمک کند تا از آسیب پذیری‌ها و نوسانات در بازارهای جهانی مواد غذایی جلوگیری کند.

در حال حاضر، تولید سویا در چین حدود 20 میلیون تن است در حالی که تولید ذرت 277 میلیون تن برآورد شده است. با این حال، در سال 2022، چین بالغ بر 91.08 میلیون تن سویا در کنار 20.62 میلیون تن ذرت به شکل غلات خوراک وارد کرد.

آمارهای ذکر شده نشان می‌دهد که شکاف قابل توجهی بین واردات چین و تولید فعلی سویا وجود دارد، واردات سویا این کشور طی دو سال گذشته نیز کاهش یافته است که بخشی به دلیل تلاش برای تقویت تولید داخلی و کاهش تقاضای غلات خوراکی و بخشی به دلیل افزایش شدید قیمت‌ها و اختلالات مداوم زنجیره تامین است.

این سیاست‌ها برای صادرکنندگان عمده غلات نیز پیامدهایی دارد. به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده و واردکننده مواد غذایی در جهان، تغییرات در تولید مواد غذایی داخلی چین و تغییر در سیاست تجاری کشاورزی این کشور می‌تواند اثر قابل‌توجهی بر جریان تجارت جهانی و منطقه‌ای مواد غذایی داشته باشد. در صورت وقوع چندین رویداد شدید آب و هوایی که به طور همزمان بر سبد نان کشور و تولید غذای محلی اثر می‌گذارد، می‌تواند کشور را به واردات بسیار متکی کند و ظرفیت صادرات کشاورزی چین را نیز کاهش دهد.

از سوی دیگر، کاهش واردات غلات (مانند ذرت یا سویا) یا گوشت توسط چین به این معنی است که میلیون‌ها تن بیشتر برای سایر کشورهای واردکننده در دسترس خواهد بود و حتی می‌تواند شاهد صادرات بیشتر محصولات کشاورزی چین در مقادیر بیشتر باشد.

این دو سناریو ممکن است تاثیراتی بر قیمت غلات و گوشت داشته باشند، تعدیل‌هایی را در کشورهای صادرکننده ایجاد کند، فرصت‌هایی را برای سایر کشورها برای واردات محصولات کشاورزی مازاد و اثرگذاری بر پویایی بازار جهانی ایجاد کنند. همچنین ممکن است کشاورزان در کشورهای صادرکننده مانند ایالات متحده که حدود نیمی از دانه‌های سویا خود را به چین صادر می‌کند منجر به کاهش تولید برای جلوگیری از افت شدید قیمت‌ها شود.

با این حال، سایر محققان در مورد جاه طلبی‌های خودکفایی غذایی چین خوش بین نیستند، به ویژه با توجه به این واقعیت که از سال 2004 چین واردکننده خالص غذا بوده است. نرخ خودکفایی غذایی این کشور بین سال‌های 2000 تا 2020 به میزان قابل توجهی کاهش یافته و از 93.6 درصد به 65.8 درصد رسیده است، در حالی که اتکای آن به واردات مواد غذایی در این مدت افزایش یافته است. با این حال، یک برآورد نشان می‌دهد که  تا سال 2030، نرخ خودکفایی غذایی کشور می‌تواند دوباره به 58.8 درصد کاهش یابد.

 کمربند-جاده/ کشورهای دوستدار چین و واردات مواد غذایی

در میان بدتر شدن روابط با غرب، چین به طور پیوسته مقدار فزاینده‌ای از محصولات کشاورزی را از کشورهای دوست (مانند روسیه) وارد می‌کند، در حالی که سرمایه‌گذاری‌های کشاورزی را در این مناطق گسترش می‌دهد. تجارت غذایی چین با کشورهای ابتکار یک کمربند و یک جاده به تنهایی در هشت ماهه اول سال 2023 به بیش از 139 میلیارد دلار رسید که نسبت به مدت مشابه 10 سال قبل 162 درصد افزایش داشته است.

از آن‌جایی که انتظار می‌رود چین واردکننده اصلی مواد غذایی باشد و برای پاسخگویی به تقاضای مصرف‌کنندگان به تجارت متکی باشد که تا حدی به دلیل تقاضای مصرف طبقه متوسط و کاهش نسبت خودکفایی است، پکن احتمالا نگرانی‌های سیاسی و استراتژیک خود را بر نگرانی‌های اقتصادی متمرکز خواهد کرد. توافق‌نامه‌های اخیر مرتبط با مواد غذایی بین چین و اتحادیه کشورهای جنوب شرقی آسیا (آسه‌آن)، که اولی بزرگ‌ترین شریک تجاری دومی است، و توافق‌نامه‌های همکاری کشاورزی با برزیل (بزرگ‌ترین اقتصاد آمریکای جنوبی و بزرگ‌ترین صادرکننده سویا در جهان) نشان می‌دهد که پکن اولویت دادن به روابط با کشورهای دوست چین را ادامه خواهد داد.

فرجام سخن

چین ، به دنبال تقویت تولیدات کشاورزی داخلی به عنوان بخشی از تلاش‌های گسترده‌تر امنیت غذایی است. این امر از طریق اقدامات متعددی که در سال‌های اخیر معرفی شده و منابع مالی قابل توجهی که از این تلاش‌ها حمایت می‌کنند، دیده می‌شود. همانطور که پکن می‌داند، امنیت غذایی ذاتا بخشی از امنیت ملی است، افزایش قیمت مواد غذایی که با ممنوعیت‌های صادرات و تغییرات آب و هوایی تشدید می‌شود، می‌تواند منجر به بی‌ثباتی اجتماعی، سیاسی و اقتصادی شود.

از سوی دیگر، با توجه به پیچیدگی چالش‌های داخلی متعددی که پکن با آن مواجه است، قابل تردید است که آیا می‌توان به اهداف چین در کوتاه‌مدت دست یافت یا خیر؟