سیاست ‌های جدید کرایه ‌گذاری در تاکسی‌ های اینترنتی

بازار حمل و نقل آنلاین در ایران طی چند سال گذشته چنان سرعت رشدی پیدا کرده که امروز بسیاری از شهرنشینان، تاکسی های اینترنتی را جایگزین اصلی سفرهای درون شهری خود می دانند. اما درست در همان مسیری که این خدمات زندگی ما را راحت تر کردند، الگوریتم های کرایه گذاری هم پیچیده تر و چندوجهی شدند. حالا دیگر قیمت یک سفر ساده فقط وابسته به مسافت نیست؛ تعداد مسافر، وضعیت ترافیک، رفتار کاربر، رفتار راننده، موقعیت جغرافیایی، زمان روز، مناسبت ها، خلوتی یا شلوغی ناگهانی منطقه و حتی تعداد دفعات ثبت درخواست، همگی در نهایت عدد نهایی کرایه را شکل میدهند.

در این مقاله سعی میکنیم لایه های پنهان مدل های کرایه گذاری تاکسی های اینترنتی را باز کنیم، رفتار الگوریتم ها را بررسی کنیم و از جنبه های مختلف تاثیر این سیاست ها را تحلیل نماییم.

افزایش قیمت بر اساس ترافیک؛ الگوریتمی که هر لحظه نفس میکشد

یکی از مهم ترین مولفه های تعیین کرایه، میزان ترافیک لحظه ای است. در گذشته، نرخ کرایه تا حد زیادی ثبات داشت و فقط در ساعت های اوج ترافیک چند درصد تغییر میکرد. اما امروز، تاکسی های اینترنتی به کمک پردازش دقیق داده های نقشه، سرعت خودروهای حاضر در مسیر، پیش بینی ازدحام و تحلیل رفتار هزاران کاربر، می توانند در هر دقیقه کرایه را به روز کنند.

به همین دلیل است که گاهی وقت ها، یک سفر که ده دقیقه قبل 45 هزار تومان بوده، به یکباره به 70 هزار تومان می رسد. این افزایش ناگهانی، بخشی از همان الگوریتمی است که ترافیک را نه فقط گزارش، بلکه پیش بینی هم میکند.

آیا افزایش کرایه در زمان ترافیک شدید حق راننده است؟ یک نگاه واقعی به پشت صحنه سفرهای طولانی

یکی از بحث برانگیزترین بخش های مدل های کرایه گذاری تاکسی های اینترنتی، افزایش قیمت در زمان ترافیک شدید است. بسیاری از مسافران معتقدند که ترافیک یک معضل عمومی است و نباید باعث شود کرایه سفر ناگهان دو یا سه برابر شود. اما اگر کمی عمیق تر نگاه کنیم، می بینیم که این موضوع فقط از زاویه مسافر قابل تحلیل نیست و از نگاه راننده هم واقعیت های مهمی وجود دارد.

زمانی را تصور کنید که یک مسیر نیم ساعته، به دلیل ترافیک سنگین و قفل شدگی خیابان ها، به یک ساعت و نیم تبدیل میشود. در چنین شرایطی، راننده در تمام این مدت در حال مصرف سوخت است، فرصت انجام چند سفر دیگر را از دست میدهد و ساعات کاریش بدون دریافت مبلغ متناسب هدر میرود. بنابراین از منظر اقتصادی، حق راننده است که بابت زمان از دست رفته، ترافیک نفس گیر و فشار کار بیشتر، مبلغ بیشتری دریافت کند.

واقعیت این است که مدل سنتی «محاسبه کرایه فقط بر اساس مسافت» دیگر با واقعیت های حمل و نقل شهری امروز سازگار نیست. چون زمان برای راننده همان قدر ارزش دارد که مسافت. وقتی سفری که باید نیم ساعت طول بکشد، به دو یا سه برابر زمان افزایش پیدا میکند، راننده عملا امکان انجام سفرهای دیگر را از دست میدهد و درآمد بالقوه اش کم میشود.

اما از سمت دیگر داستان، مسافر نیز احساس میکند قربانی تصمیم هایی شده که کنترلی بر آنها ندارد. او نه مقصر ترافیک است و نه انتخاب کرده که در یک روز شلوغ، کرایه چند برابر پرداخت کند. اینجاست که تنش بین منافع راننده و حق طبیعی مسافر شکل میگیرد.

پس سوال اصلی این است: چگونه میشود هم حق راننده حفظ شود و هم مسافر احساس نکند مورد سوء استفاده قرار گرفته؟

پاسخ منطقی این است که سیستم کرایه گذاری باید شفاف و قابل پیش بینی باشد. یعنی مسافر قبل از شروع سفر بداند اگر ترافیک شدید باشد، کرایه چگونه محاسبه خواهد شد. راننده نیز باید مطمئن باشد که برای زمانی که از دست می دهد، جبران عادلانه ای صورت میگیرد.

به عبارت دیگر، مشکل در خود افزایش کرایه نیست؛ مشکل در نحوه اعلام و میزان قابل فهم بودن آن برای دو طرف است. اگر شرکت های تاکسی اینترنتی بتوانند این بخش را شفاف کنند، افزایش کرایه در زمان ترافیک نه تنها غیرمنطقی نیست، بلکه کاملا قابل دفاع و مبتنی بر عدالت اقتصادی است.

تفاوت الگوریتم کرایه گذاری درون شهری با بین شهری؛ چرا مدل قیمت گذاری یکسان نیست؟

یکی از سوال های رایج این است که آیا تاکسی بین شهری هم مانند تاکسی های درون شهری از الگوریتم های پویا و لحظه ای استفاده میکند؟ پاسخ کوتاه و دقیق این است: خیر. زیرا ماهیت سفرهای بین شهری متفاوت است و مسافر معمولا از قبل برنامه ریزی میکند و فرآیند رزرو تاکسی بین شهری براساس زمان بندی و توافق قبلی انجام میشود، نه رفتار لحظه ای یا ترافیک غیرقابل پیش بینی.

در تاکسی های درون شهری، الگوریتم ها ثانیه به ثانیه شرایط را می سنجند؛ ترافیک، تعداد راننده های اطراف، حجم درخواست ها و رفتار کاربران در لحظه بر قیمت اثر میگذارد. اما در سفر بین شهری، ترافیک نقش مستقیم در قیمت ندارد، چون ماهیت سفر از قبل مشخص است و قیمت به شکل قراردادی محاسبه میشود. یعنی اگر در حین سفر ترافیک شدید شود و زمان سفر دو یا سه برابر طول بکشد، افزایش قیمت براساس یک تعرفه ثابت و از پیش اعلام شده انجام میشود، نه براساس الگوریتم پویای درون شهری.

از طرف دیگر، یک تفاوت مهم وجود دارد: اگر در یک شهر ماشین موجود نباشد، ناچار باید خودرو از شهرهای اطراف ارسال شود. این موضوع هزینه سفر را بالا میبرد، چون راننده مسافت خالی (بدون مسافر) را طی میکند تا به محل مبدا برسد. این بخش از قیمت، نه الگوریتمی است و نه ناگهانی؛ بلکه کاملا منطقی و مبتنی بر هزینه واقعی راننده است.

تاثیر تعداد ماشین های در دسترس و نسبت عرضه به تقاضا

یک اصل مهم اقتصادی میگوید: هرچه عرضه کمتر باشد و تقاضا بیشتر، قیمت بالا میرود. این اصل حالا به شکل کدها و معادلات در دل تاکسی های اینترنتی پیاده سازی شده.

کافی است چند دقیقه در محله شما تعداد رانندگان کم باشد یا همه خودروها در حال انجام سفر باشند. الگوریتم بلافاصله متوجه کمبود عرضه میشود و برای جذب رانندگان بیشتر، کرایه را بالا می برد. اما این افزایش قیمت، فقط به رانندگان اختصاص ندارد؛ در نهایت باعث میشود که مسافر هم ناچار باشد کرایه بالاتری بپردازد تا سفری برایش پیدا شود.

رفتار کاربران و افزایش قیمت پس از چند بار ثبت درخواست

شاید برای شما هم اتفاق افتاده باشد: سه یا چهار بار یک سفر را ثبت میکنید اما یا راننده قبول نمیکند یا لغو می شود، و ناگهان میبینید همان سفر بالا رفتن قیمت عجیبی تجربه میکند.

این پدیده کاملا محاسبه شده است.

الگوریتم با دیدن تکرار درخواست در یک نقطه، برداشت میکند که «نیاز کاربر به سفر قطعی و جدی است». پس برای اینکه احتمال پذیرش توسط رانندگان بیشتر شود، کرایه را افزایش میدهد. از طرف دیگر، وقتی راننده های نزدیک درخواست را قبول نمیکنند، سیستم به این نتیجه میرسد که «قیمت فعلی برای رانندگان جذاب نیست» و باز هم کرایه را بالا می برد.

این دو عامل در کنار هم، باعث افزایش ناگهانی میشوند؛ افزایشی که شاید از نگاه مسافر کاملا بی منطق باشد، اما از نگاه الگوریتم، بخشی از یک تصمیم هوشمند شناخته میشود.

الگوریتم های پیش بینی رویدادها؛ از مراسم ها تا نمایشگاه ها

یکی از جذاب ترین بخش های فناوری تاکسی های اینترنتی، توانایی پیش بینی ازدحام پیش از وقوع آن است. مثلا زمانی که یک مراسم بزرگ، کنسرت، مسابقه ورزشی یا نمایشگاه در حال برگزاری است، الگوریتم با تحلیل جستجوهای کاربران، تغییر تعداد درخواست ها در یک بازه زمانی کوتاه، موقعیت مکانی کاربران و اطلاعات تاریخی، به این نتیجه میرسد که منطقه مورد نظر ظرف دقایق آینده شلوغ خواهد شد.

در نتیجه، قبل از اینکه ترافیک واقعی شکل بگیرد، کرایه ها افزایش می یابد.

به این ترتیب، شرکت ها تلاش میکنند از روندهای پیش رو عقب نیفتند و قبل از وقوع پدیده، تصمیم اقتصادی بگیرند. برای کاربر اما این موضوع اغلب به شکل «افزایش عجیب و بی مقدمه کرایه» خود را نشان میدهد.

بحث قدیمی دکمه عجله دارم؛ فشار تعرفه ای بر مسافر

سال های قبل، زمانی که دکمه ای به نام «عجله دارم» در برخی اپلیکیشن ها وجود داشت، بسیاری از کاربران اعتراض میکردند که این دکمه نه تنها سرعت سفر را تضمین نمیکند، بلکه باعث میشود مسافر چند برابر نرخ عادی سفر پرداخت کند. در نهایت، فشارهای رسانه ای و نظر مراجع دولتی باعث شد این دکمه حذف شود.

اما این پایان ماجرا نبود.

امروز همان منطق با اسم های جدیدی مثل «افزایش شانس پذیرش سفر» یا «کمک به پیدا شدن سریع تر خودرو» دوباره برگشته است. کاربر میداند که اگر این گزینه را فعال کند، باید چند ده هزار تومان بیشتر بپردازد، اما چون میخواهد سفرش زودتر انجام شود، ناچار به استفاده از آن می شود.

درواقع، سیستم از نقطه ضعف روانی کاربر استفاده میکند؛ همان نقطه ضعفی که سال ها پیش با دکمه عجله دارم مورد نقد قرار گرفته بود.

نقش هوش مصنوعی در پیش بینی رفتار کاربران و شکل دهی قیمت ها

هوش مصنوعی امروز قلب تپنده سیستم کرایه گذاری تاکسی های اینترنتی است. تصمیم هایی که کاربران آن را «افزایش ناگهانی» می بینند، در واقع حاصل تحلیل چندین لایه از داده است. برای درک بهتر، کل روند را در سه مرحله اصلی می توان خلاصه کرد:

مرحله 1: تحلیل رفتار لحظه ای کاربر

هوش مصنوعی ابتدا رفتار کاربر را در همان چند ثانیه اول بررسی میکند:

• چند بار درخواست را تکرار کرده؟

• آیا در گذشته زیاد سفر را لغو کرده؟

• معمولا سریع سفر را تایید میکند یا منتظر می ماند؟

• در چه ساعت هایی سفر میگیرد؟

• آیا حساس به افزایش قیمت است یا معمولا با قیمت بالا هم سفر را قبول میکند؟

نتیجه:

اگر هوش مصنوعی تشخیص دهد کاربر «نیاز جدی» یا «عجله» دارد، یا چند بار درخواست را تکرار کرده، احتمال افزایش قیمت بالا میرود تا شانس پذیرش توسط رانندگان بیشتر شود.

مرحله 2: تحلیل رفتار جمعی در یک منطقه

در گام دوم، هوش مصنوعی به رفتار کاربران اطراف نگاه میکند:

• تعداد درخواست ها در منطقه ناگهان زیاد شده؟

• جهت درخواست ها مشابه است؟ (مثلا همه به سمت یک مرکز خرید یا مراسم می روند)

• رانندگان به درخواست ها جواب نمیدهند؟

• لغو سفر در یک محدوده زیاد شده؟

نتیجه:

اگر سیستم حدس بزند منطقه در حال شلوغ شدن است، قبل از تشکیل ترافیک واقعی، قیمت را بالا میبرد تا راننده ها جذب منطقه شوند.

این همان دلیلی است که بعضی وقت ها هنوز ترافیک را ندیده اید، اما کرایه ناگهان بالا رفته است.

مرحله 3: استفاده از داده های تاریخی و الگویابی

در این مرحله، الگوریتم گذشته را مرور میکند:

• در روزهای مشابه چه رخ داده؟

• این محله معمولا در چه ساعت هایی شلوغ میشود؟

• در هفته های قبل این مسیر چه الگویی داشته؟

• رفتار کاربران در مناسبت های مشابه چگونه بوده؟

نتیجه:

هوش مصنوعی بر اساس سابقه، از قبل قیمت را «تنظیم» میکند.

به همین دلیل بعضی منطقه ها یا زمان ها بدون شلوغی محسوس، گران ترند؛ چون الگوریتم می داند این گران شدن در ادامه از ازدحام جلوگیری میکند.

نتیجه گیری؛ الگوریتم ها هوشمندتر شده اند، اما شفافیت کمتر شده است

شک نداریم که پیشرفت فناوری، کرایه گذاری را از یک فرمول ساده به یک شبکه بزرگ و پیچیده از داده ها، رفتارها و پیش بینی ها تبدیل کرده است. این تغییرات از نظر فنی جذاب و از نظر اقتصادی قابل درک است. اما مساله اصلی جایی است که شفافیت برای کاربران کم شده و مردم نمی دانند چرا باید برای یک سفر ساده، گاهی تا چند برابر نرخ عادی پول بدهند.

در نهایت، اگرچه الگوریتم ها هوشمندتر شده اند، اما رابطه کاربر با سیستم کرایه گذاری همچنان پر از سوال و ابهام است. شاید زمان آن رسیده که شرکت های تاکسی اینترنتی، بخشی از منطق تصمیم گیری خود را شفاف تر کنند و درباره دلیل افزایش های ناگهانی، اطلاعات قابل فهم تری به کاربران بدهند.

سوالات متداول

۱. چرا کرایه یک سفر در تاکسی های اینترنتی ناگهان چند برابر میشود؟

افزایش ناگهانی کرایه معمولا ناشی از ترکیب چند عامل است: ترافیک شدید، کمبود راننده در نزدیکی مسافر، چند بار ثبت درخواست بدون پذیرش، زمان های اوج سفر و پیش بینی شلوغی در یک منطقه خاص. الگوریتم این موارد را همزمان تحلیل کرده و برای بالا بردن احتمال پذیرش سفر، کرایه را افزایش میدهد.

۲. آیا درست است که با چند بار درخواست گرفتن، کرایه یکباره بالا میرود؟

بله، بسیاری از اپلیکیشن ها رفتار کاربر را در نظر میگیرند. وقتی سیستم می بیند چند بار درخواست ثبت شده اما سفر انجام نشده، برداشتش این است که کاربر به سفر نیاز جدی دارد. همچنین عدم پذیرش توسط رانندگان به الگوریتم نشان میدهد که کرایه فعلی جذاب نیست؛ بنابراین سیستم کرایه را افزایش میدهد.

۳. چرا زمان برگزاری مراسم ها، کنسرت ها یا نمایشگاه ها کرایه از قبل بالا میرود؟

الگوریتم ها با تحلیل الگوهای رفتاری کاربران، افزایش ناگهانی درخواست ها، موقعیت جغرافیایی و داده های تاریخی پیش بینی میکنند که در منطقه مورد نظر شلوغی رخ خواهد داد. برای جلوگیری از کمبود ماشین و جذب راننده به سمت آن منطقه، کرایه از قبل بالا میرود.

۴. آیا افزایش کرایه در زمان ترافیک شدید حق راننده است؟

تا حد زیادی بله. زیرا زمان برای راننده یکی از منابع اصلی درآمد است. اگر یک مسیر نیم ساعته به یک ساعت و نیم تبدیل شود، راننده سوخت بیشتری مصرف میکند و فرصت انجام سفرهای دیگر را از دست میدهد. اما برای مسافر این افزایش باید کاملا شفاف و قابل پیش بینی باشد تا احساس اجبار یا سوء استفاده برایش ایجاد نشود.

۵. آیا گزینه هایی مثل افزایش شانس سفر یا مشابه آن همان دکمه عجله دارم با نام جدید است؟

در عمل، بله. با اینکه اسم آنها تغییر کرده، منطق پشت این گزینه ها شبیه همان دکمه عجله دارم است. این گزینه ها باعث میشوند مسافر برای دریافت سریع تر خودرو مبلغ بیشتری پرداخت کند. تفاوت اینجاست که حالا شرکت ها این گزینه ها را کمتر مستقیم و بیشتر با عنوان های نرم تر ارائه میکنند.

 *** این مطلب در سرویس گزارش آگهی منتشر شده و تبلیغاتی می باشد؛ لذا جماران هیچ توصیه در رابطه با انجام فعالیت فوق ندارد.