یک جامعه شناس مسائل اجتماعی در واکاوی دلایل خشونت نسبت به دانش آموزان گفت: بومی گزینی و پرورش معلم در مناطق محروم می‌تواند از بروز رفتارهای خشن و تنبیه بدنی در مدارس بکاهد.
نعیما محمدی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، ضمن بیان این مطلب با اشاره به افزایش روند خشونت معلمان نسبت به دانش آموزان کرمانی اظهار داشت: این خشونت‌ها هر دو در در منطقۀ رودبار جنوب رخ دادند که در منطقه جنوب استان کرمان واقع شده است. این منطقه از جمله مناطق بسیار محروم و بدآب و هوای کشور است که موضوع‌خشونت حتی در قالب قتل هم در آن چندین‌بار رسانه‌ای شده است.
محمدی افزود: یک نمونۀ آن قتل، خرداد ماه سال 1394 رخ داد که منجر به مرگ دو کودک شد و اخیراً هم موضوع مربوط به خشونت فیزیکی علیه دانش‌آموزان مدرسه در یک بازه زمانی کوتاه رخ داد که بازتاب رسانه ای وسیعی داشت.
وی تصریح کرد: به نظر من دلیل تکرار این آسیب اجتماعی آن است که علت ها بر سر جای خود باقی مانده‌‌اند در شرایطی که برخورد با معلول در دستور کار مسئولان آموزش و پرورش قرار گرفته است.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه در جامعۀ ما برنامه‌ریزان و مسئولان متأسفانه زمانی سراغ جامعه‌شناسان می آیند که اتفاق رخ داده، افزود: امروزه در دنیا برخوردهای تنبیهی برای اصلاح جامعه منسوخ شده و کاربردی ندارد. جامعه برای کاهش برخوردهای خشونت آمیز نیازمند برخوردهای ترمیمی است. منظور از برخورد تنبیهی یعنی اخراج معلم و مدیرِ خشن و یا وادار ساختن آنها به استعفا؛ اما من می گویم خشونت را با آموزش باید ریشه‌کن کرد.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان گفت: این آموزش از نحوۀ برخورد کودکان ما در آموزش ابتدایی آغاز می شود. بهتر است با آشنایی دانش آموز با طبیعت شروع کنیم؛ باید به کودکان آموزش بدهیم موجودات زنده اعم از سگ ها، گربه ها، گوسفندان، گاوها، گنجشک ها، کوه ها، سبزه ها، گل ها همه و همه جان دارند، حرمت دارند و باید از آن ها مواظبت کنند. باید مسئولیت پذیری در قبال حرمت، شأن و منزلت موجودات زنده به دانش آموز آموزش داده شود.
این جامعه شناس با اشاره به این که متاسفانه دانش آموزان و کودکان در مراسم مختلف شاهد ذبح حیوانات هستند و این به نوعی ترویج خشونت است اما هرگز در مدارس باغچه ای برای کاشت نهال و نگهداری از آن ندارند، گفت: در مدارس مسئولیت نگهداری هیچ حیوانی بر عهده آن ها قرار نمی گیرد، اما تا دلتان بخواهد گربه و سگ است که از دست بچه های مدرسه آسایش ندارند. همۀ این شواهد نشان می‌دهد که در نهاد آموزش و پرورش موضوع خشونت چنان مسکوت است که عوامل آن یعنی خودِ معلمان از آن بی بهره ماندند و اخباری این چنین خجالت آور باز گوشه و کنار این مرز و بوم به چشم می خورد.
این استاد دانشگاه در ادامه اظهار داشت: موضوع دیگر بحث استخدام و اعزام غیر داوطلبانۀ معلم به مناطق محروم به ویژه منطقۀ جنوب استان کرمان و سایر مناطق بد آب و هوای کشور است و نارضایتی معلمان از خدمت در این مناطق، نارضایتی شغلی و خشم ناشی از ناکامی همگی موجب سرکوب بخشی از تمایلات در شخص معلم و کادر آموزشی است که در جریان کار بروز پیدا می کند.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان با اشاره به اینکه امروزه با توسعۀ شبکه‌های مجازی ما می‌شنویم و می‌بینیم که این خشونت ها چگونه رخ می دهد و چگونه از سوی جامعۀ نخبه محکوم می‌شود، افزود: در گذشته هم خشونت علیه دانش آموزان وجود داشت اما بازتاب پیدا نمی کرد و یا به این شدت محکوم نمی شد.
وی با تاکید براینکه راه برون رفت از خشونت هایی که به دلیل خدمت اجباری در مناطق بد آب و هوا به دانش آموزان اعمال می شود از طریق بکارگیری معلم بومی قابل حل است، گفت: به این ترتیب مناطقی که نیازمند معلم هستند دیگر نباید منتظر اعزام یک معلم آموزش دیده شوند، بلکه داوطلبین واجد شرایط برای این شغل از میان بومیان برای آموزش در دانشگاه تربیت معلم انتخاب و برای خدمت به منطقه باز گردند . ضمن اینکه گزینش معلم بومی نیز مانع از بروز خشونت ناشی از نارضایتی شغلی علیه دانش آموزان می شود.
این جامعه شناس در ادامه افزود: مسئله دیگری که با بحث خشونت به ویژه در مناطق روستاییِ واقع در جنوب استان کرمان ارتباط دارد، ریشه در باورهای عامیانه و سنن فرهنگی دارد. رجوع به داده های تاریخی در ایران به ویژه مناطقی که اقتصاد وابسته به زمین دارند، نشان می دهد روابط سلسه مراتبی مبتنی بر قدرت در این نواحی پذیرفته شده و مرسوم است. مثلاً در گذشته نظام «ارباب- رعیتی»ساز و کارِ اعمال رفتارهای خشن را بر حسب موقعیت اجتماعی برای طبقۀ صاحب قدرت فراهم می آورد.
وی با اشاره به اینکه امروزه اگرچه آن ساختار منهدم شده است اما آن باور همچنان در حافظۀ تاریخی مردم منطقه وجود دارد، افزود: حال که دانش، بخشی از قدرت را ایجاد می‌کند معلمِ صاحب دانش بر دانش آموز خود اعمال قدرت می کند و خود را محق می داند که او را به شدت کتک بزند. چون معلم خود را صاحب قدرت و دانش می داند و دانش آموز را فاقد قدرت و دانش لازم تلقی می‌کند؛ پس به خود این حق را می دهد که بی هیچ حد و مرزی اعمال قدرت کند.
محمدی در ادامه اظهار داشت: یکی دیگر از عوامل بروز رفتار خشونت آمیز در این منطقه باور عمومی به مقوله ای است که آن را «پیرسالاری» لقب می دهم. این عامل باز هم ریشه در آداب اجتماعی و سنن فرهنگی این منطقه دارد. شکل متعارف و منطقی آن در قالب احترام به بزرگترها در فرهنگ عمومی جامعه قابل پذیرش است اما در برخی مناطق سنتی‌تر استان کرمان و حتی در بخش هایی از شهر کرمان این باور اجتماعی به گونه ای تفسیر می شود که گویا بزرگترها حق دارند هرگونه که تشخیص می دهند با کوچکترها رفتار کنند و حرمت ها تحت هر شرایطی باید به نفع بزرگترها حفظ شود.
وی افزود: بنابراین وقتی معلم با الفاظ، حرکات و یا افعال خود علیه دانش آموز خشونت کلامی، روانی و یا فیزیکی داشته باشد با این باور توجیه می شود که خیر و صلاح را معلمی که سنی از آن گذشته می‌داند. باید در پاسخ به دانش آموزان، معلمان و هر شهروندی که چنین اعتقادی دارد گفت که امروز هر حقی، تکلیفی ایجاد می کند. به اعتقاد من «حق» نه دادنی است و نه گرفتنی؛ بلکه «یاد گرفتنی» است، بنابراین لازم است برای معلمان و دانش آموزان، دو عنصر ذی نفع در مجموعۀ آموزش و پرورش حقوق و تکالیفشان آموزش داده شود.
این استاد دانشگاه در پاسخ به این سئوال که تنبیه بدنی چه آثار روحی و روانی در آینده دانش‌آموز دارد، گفت: آثار تنبیه بدنی برای دانش آموز ابعاد وسیع روان شناختی و جامعه شناختی دارد که هر یک در جای خود بسیار مضر و متأسفانه پایدار است. اولین و مهمترین آثار جامعه شناختی آن آموزش خشونت توسط یک نهاد متولی و قابل اعتماد که اتفاقا ضرورت وجودی آن خشونت زدایی است و زمانی که خشونت از سوی همین نهاد اعمال می شود، اعتماد فرد مورد خدشه قرار گرفته، اعتماد فرد و شاهدان عینی و خانواده های آنها به این نهاد تضعیف می شود. شاید از این تأسف بارتر و آسیب زاتر نتوان موردی را ذکر کرد.
محمدی با بیان اینکه خشونتی که دانش آموز در مدرسه تجربه می‌کند و یا حتی می بیند و یا می شنود، به سایر بخش های جامعه سرایت می‌کند، افزود: این رفتارها باعث می‌شود تا در قالب جرائم علیه اشخاص نظیر ضرب و شتم، جرح، توهین و قتل در فرد آسیب دیده بازتولید شود.
وی تصریح کرد: فرآیند آموزش و پرورش در مدارس یک مسیر 9 ماهه را طی می کند و بنابراین دانش‌آموز مورد خشونت قرار گرفته مجبور است نفرت، خشم، خجالت را برای مدت زمان طولانی با خود حمل کند. به عنوان مثال دانش آموز نمی تواند آن واحد درسی را حذف کند یا با معلم دیگری ادامه دهد بنابراین با بی‌علاقگی در خانۀ دوم خود یعنی مدرسه حضور پیدا می کند و یا ترک تحصیل می کند.
وی ادامه داد: ترک تحصیل در میان بخش قابل توجهی از دانش آموزان در مناطق محروم رودبار جنوب از این منظر قابل بررسی است. اگر چه دلایل بسیاری برای آن مطرح است اما یک نکته قابل توجه می‌تواند به موضوع خشونت مرتبط باشد.
این جامعه شناس درباره دیگر اثرات تنبیه بدنی بر روح و روان دانش آموزان، گفت: علاوه بر آسیب های جامعه شناختی، خشونت علیه دانش آموزان آسیب های روان شناختی انکارناپذیری برجای می گذارد که اعتماد به نفس، حرمت و منزلت دانش آموز را تحت الشعاع قرار می دهد.
وی ادامه داد: اضطراب، ترس، خشم، نفرت، خجالت همه و همه هیجان‌های نامطلوبی است که داوطلبان فراگیری علم سزاوار هیچ یک از آن ها نیستند. تجاربی که متأسفانه شخص من در دوران مدرسه شاهد و قربانی آن ها بوده ام و آثار سوء آن تا سال ها و هم اکنون خاطرات بهترین سال های عمرم را تیره و کدر می کند.
محمدی تاکید کرد: به کودکانی که با چنین خشونت‌هایی مواجه شدند پیشنهاد می‌کنم حتماً با مشاورین داخل مدرسه و یا خارج از آن، والدین و مسئولان مدرسه درخصوص آنچه از این حادثه آزارشان می دهد سخن بگویند. از آن ها بخواهند مسئله را در یک جلسه متشکل از شاهدان، مربیان دیگر، والدین و مسئولان مدرسه در میان بگذارند و برای به فراموش سپردن جزئیات خشونتی که تجربه کردند همه آنچه به یاد می‌آورند را روی کاغذ بنویسند و آن را پس از نوشتن پاره کنند.
این جامعه شناس عنوان کرد: دانش آموزان آسیب دیده از اینگونه خشونت ها هرچند بار که لازم است این عمل را انجام دهند و اجازه ندهند این اشتباه معلم آیندۀ آن ها را تحت شعاع قرار دهد و هرگز سعی در جبران و تلافی آن نداشته باشند زیرا مهم ترین اصل پایان دادن به خشونت است و نه بازتولید کردن آن. به وزارت آموزش و پرورش نیز پیشنها می‌کنم در گزینش معلم مسائلی مهمتر از آنچه تأیید صلاحیت عمومی می نامند توجه کنند و آن سلامت روانی و اجتماعی معلم است.
وی در پایان افزود: همچنین انتخاب و اعزام معلم به مناطق محروم چه بسا مهمتر از انتخاب معلم برای مناطق پر امکانات و مرکزی است. بومی گزینی و پرورش معلم در این مناطق از بروز رفتارهای خشن در مدارس می کاهد.
گفت و گو از : مریم بازوند
