بحث ها و گفت و گوهای فقهی و رسانه ای درباره موضوع «چندهمسری» همچنان ادامه دارد.
به گزارش جماران، در یکی از تازه ترین بحث ها پاسخی است که دفتر آیت الله سبحانی از مراجع تقلید به سرمقاله سردبیر روزنامه اطلاعات داده است.
مشروح این سرمقاله و پاسخ آن در ادامه می آید:
علیرضا خانی در «اطلاعات» نوشت: چند همسری، بقایای سنت‌های بدوی در حال انقراض است.همانطور که چند شوهری (polyandry) امروز در حال منسوخ شدن است و فقط در بخش‌های کوچکی از قبائل بدوی هند، تبت و نپال وجود دارد و آن نیز توسط دولت‌ها غیرقانونی اعلام شده، چند زنی ( polygyny) نیز به تدریج در حال منسوخ شدن است. پژوهشگران علوم اجتماعی، برای مطالعه چند همسری، عوامل موثر بر آن و دلایل وجود آن، معمولاً به نواحی توسعه نیافته یا حاشیه‌های دوردست تمدنی رجوع می‌کنند. از قرن نوزدهم به بعد، پدیده چند همسری با شیب‌تندی در حال اضمحلال است. شاهان قدیم، سلاطین، امرا و سران قبائل معمولاً چند همسر بوده‌اند که تاریخ از آنها بیشتر به عنوان برده‌دار یاد می‌کند. در میان سران عرب امروز نیز، چند همسری کماکان باب است اما، فشار اجتماعی و نفی‌عرفی، حتی در میان آنان به قدری قدرتمند است که معمولاً این پدیده را پنهان و کتمان می‌کنند. این موضوع قابل تأملی است که حتی در خاندان آل سعود، که چند همسری و حرمسراداری رایج و شایع است، وقتی محمد‌بن سلمان ولیعهد می‌شود، افتخارش آن است که در میان شاهزادگان فراوان دیگر، تنها عضو تک‌همسر است و انتظار دارد، جهان ـ و به‌ویژه جهان متمدن ـ این نکته را پیشرفت و افتخار بزرگی در کارنامه او بداند.
امروزه در کرسی‌های مطالعاتی علوم اجتماعی از چندهمسری به عنوان یک «آسیب اجتماعی» در حال انقراض یاد می‌شود. انقراض چند زنی، نه به سرعت انقراض چند شوهری، اما پدیده‌ای محتوم خواهد بود. اگر در قرن بیستم جنبش‌های حقوق زنان از مسیر آکادمی‌های علوم انسانی می‌گذشت تا برای حرمت گذاردن بر حقوق فرد و استحکام حقوق خانواده، روشنگری کند و دامنه این پرتو افشانی به آبادی‌های دوردست نمی‌رسید، در قرن بیست و یکم به مدد انقلاب ارتباطی، دور افتاده‌ترین قصبات عالم حتی در تبت و نپال نیز، از آگاهی‌های فزاینده محروم نخواهد ماند.
طی روزهای گذشته، ناگهان موجی برخاست و در میان بهت حاضران و ناظران، میزگرد ترویج چند همسری از تلویزیون پخش شد. تلویزیون البته پیش از این نیز، مردی را با سه زن در برنامه‌ای مشارکت داده بود تا از تجربیات موفقش بگوید! که واکنش‌های بدی را برانگیخت. اما این بار به نظر می‌رسید به گونه‌ای خزنده تلاش می‌کرد تا از موضوعیت چندهمسری در عرف جامعه تابو‌زدایی کند. خود این اتفاق، در عمق خود نشانه‌ای از روند مرگ پدیده چند همسری است و درست مانند موجود جانداری که در لحظات جان دادن، دست و پایی می‌زند، کسانی می‌خواهند با تنفس مصنوعی این موجود را به حیات برگردانند. با این احوال، لازم است در این باره و درباره پاره‌ای از توجیهات کسانی که می‌خواهند برای تعدد زوجات با نیاتی موهوم نقش نجات غریق را ایفا کنند، توضیحاتی آورده شود.
مدتی پیش در شبکه‌های اجتماعی، فتوایی به رهبری منسوب شد که ایشان به خاطر نگرانی از کم شدن جمعیت، فتوا به استحباب چند همسری داده‌اند! خوشبختانه دفتر رهبری توضیحی منتشر کرد که ایشان حتی مزاح در این باره را جایز نمی‌دانند و اگر کسی در زیر مجموعه‌شان همسر دوم بگیرد، اخراج می‌شود. این توضیح به قدر کافی گویا بود، اما واضح است کسانی می‌خواهند از ضعف آگاهی توده مردم و حتی برخی نخبگان از آمارهای جمعیتی، به گونه‌ای غیر اخلاقی و سوداگرانه، سوء استفاده کنند. بارها مسئولان اعلام کرده‌اند که طبق آمارهای رسمی، جمعیت کشور کماکان با شتابی درخور توجه در حال افزایش است. پارسال بیش از یک میلیون نفر به جمعیت کشور اضافه شد و امسال در همین حدود اضافه می‌شود. آنچه اتفاق افتاده «کاهش سرعت افزایش» است و نه کاهش جمعیت. کاملاً بدیهی است که مردم در دهه دوم قرن بیست و یکم ، مانند پنجاه سال پیش نمی‌اندیشند و این مایه مباهات است که بخش عظیمی از مردم کشور، به همت تحولات رخ داده، با درایت و دانش درباره فرزندان خود تصمیم می‌گیرند و ترجیح می‌دهند برای آموزش، بهداشت و بالندگی فرزندان خود برنامه‌ریزی کنند و کیفیت را فدای کمیت نکنند. این فی نفسه تحول امیدوار کننده‌ای است. اما آنچه رهبری گفته‌اند درباره پیشگیری از پیر شدن مفرط جمعیت بوده که حرف کاملاً درستی است و کمترین ارتباطی به رفتار انحرافی تعدد زوجات ندارد.
مغالطه دیگری که طرفداران معدود چند همسری ـ که می‌خواهند کارگاه آموزش مهارت چند همسری برگزار کنند! ـ دارند، آن است که شرع مقدس چند همسری را تایید کرده است. این مغالطه شگفتی است.
طبیعی است که وقتی اسلام ظهور کرد با پدیده‌های اجتماعی موجود یا به قول دورکیم «واقعیت اجتماعی» مواجه شد که می‌بایست آنرا کنترل و چارچوب‌مند می‌کرد. یکی از آنها تعدد زوجات بود که در میان قبایل رایج بود. همان طور که برده‌داری نیز رایج بود و اسلام برای آن، به مثابه یک واقعیت عینی موجود که در کوتاه زمان قابل محو شدن نیست، قواعد و ضوابطی تعیین کرد تا عجالتاً به حقوق بردگان به عنوان یک واقعیت لامحاله موجود ظلم نشود و در بلند مدت این پدیده زشت برچیده شود. اتفاقاً این یک نظام کنترلی هوشمندانه و ظریف بوده است، اما آیا اکنون با این توجیه که در اسلام برای برده‌داری قواعدی وجود دارد، می‌توان آن را توصیه و ترویج کرد و برای آن کارگاه آموزشی راه انداخت؟! آیا این یک مغالطه بزرگ و حتی وهن ساحت دین در نزد نسل امروز نیست؟
پیرو درج یادداشت سردبیر روزنامه اطلاعات در شماره شنبه ۱۸ آبان که در آن نویسنده تبلیغ و ترویج چندهمسری در شرایط امروز را ناصحیح دانسته بود، آیت‌الله العظمی جـعفر سبحانی پاسخی بدان نوشته که به نوشته این روزنامه «ذیلاً صرفاً با حذف یک جمله درباره کشیده‌شدن پای زنان به ورزشگاه ـ که خارج از موضوع مقاله است ـ منتشر می‌شود»:
در روزنامه اطلاعات مورخ شنبه ۱۸ آبان ۱۳۹۸، مقاله‌ای به قلم سردبیر تحت عنوان «چند همسری» چاپ شده است، وی ادعا کرده که:
چندهمسری از بقایای سنت‌های بدوی و در حال انقراض است. آنگاه می‌افزاید: همانطوری که چند شوهری امروز در حال منسوخ شدن است چند زنی نیز به‌تدریج در حال منسوخ شدن است.
در این مورد نظر نویسنده را به چند نکته معطوف می‌داریم:
۱ـ عطف چند همسری به چند شوهری بسیار عطف نابخشودنی است؛ چند شوهری از مقوله فحشا است، که در میان تمام ملل محکوم است و پیامدهای جسمی و روانی بدی دارد. در حالی که مسأله تعدد همسر از این مقوله پیراسته است و در آیین مقدس اسلام به عنوان دوا ـ نه غذا ـ تشریع شده است.
۲ـ جای گفتگو نیست که باید در هر مسأله‌ای افراد متخصص نظر دهند؛ مسأله چند همسری یک مسأله فقهی است در این مورد باید به قرآن مجید و سخنان معصومان (علیهم‌السلام) مراجعه نمود و راه نزدیکتر، فتاوای مراجع عظام است که بازگو کننده مضامین قرآن و سنت هستند. قرآن در این مورد می‌فرماید: «وان خفتم ألا تفسطوا فی الیتامی فانکحوا ما طاب لکم من النّساء مثنی و ثلاث و رُباع فان خفتم ألّا تعدلوا فواحدة أو ما ملکت أیمانکم ذلک أدنی ألّا تعُولوا) (سوره نساء: ۳)
«و اگر می‌ترسید که (به هنگام ازدواج با دختران یتیم)، عدالت را رعایت نکنید، (از ازدواج با آنان، چشم‌پوشی کنید و) با زنان پاک (دیگر) ازدواج نمایید، دو یا سه یا چهار همسر و اگر می‌ترسید عدالت را (درباره همسران متعدد) رعایت نکنید، تنها یک همسر بگیرید».
با وجود این‌که آیه با صراحت تعدد زوجات را تحت شرایطی قانونی می‌داند در این مورد چگونه نویسنده می‌گوید چند همسری مانند چند شوهری است؟
۳ـ اگر اسلام تعدد زوجات را به عنوان دارو تجویز نموده است نه به عنوان لذت‌گرایی، نکته آن روشن است؛ صنف مرد پیوسته در جنگ‌ها، در مسافرت‌ها و در کارخانه‌ها آسیب‌پذیرند و پیوسته کشته می‌شوند در حالی که زنان از این آسیب‌ها کمتر می‌بینند. در دفاع مقدس که دفاع از شرف و کشور و آیین بود صد هزار مرد به شهادت رسیدند و همسران آنها بیوه شدند، تکلیف این زنان چیست؟ سرشماری‌ها ثابت می‌کند که آمار زنان آماده ازدواج بیش از مردان است اگر موضوع تعدّد زوجات را تجویز نکنیم سرنوشت این زنان چه می‌شود؟ چه سرنوشتی در انتظار آنان است؟
۴ـ گاهی از اوقات همسر انسان نازا و یا بیمار است و یا حاملگی برای او خطرناک است، در این شرایط تکلیف شوهر چیست؟ گاهی شوهران به خاطر شغل خاصی که دارند نیمی از سال را در دو نقطه دور از هم زندگی می‌کنند درباره این عدّه چگونه می‌اندیشید؟
۵ـ متأسفانه افراد، غالباً در این مسائل فقهی دنبال‌رو غربیان هستند و گمان می‌کنند که چون در غرب چند همسری به عنوان یک آسیب اجتماعی عنوان شده، طبعاً این کار باید انجام نگیرد ولی تک همسری آنان به صورت ظاهر تک همسری است اما گروهی از آنان ـ نه همه ـ به صورت‌های دیگر غریزه جنسی را پاسخ می‌گویند.
قم -دفتر حضرت آیت‌الله العظمی سبحانی
۱۸ آبان ماه ۱۳۹۸
روزنامه اطلاعاتی نیز در توضیحی ذیل این پاسخ نوشته است:
ضمن تشکر وافر از حضرت آیت‌الله العظمی سبحانی که افتخار روشنگری در این باب دادند، قطعاً نظر فقها از جمله حضرت ایشان در این باب فصل الخطاب است، معهذا توضیحاً برای رفع سوء تعبیر اضافه می‌کنیم نویسنده هرگز چند شوهری را با چند زنی، یکسان ذکر نکرده و صرفاً به صور مختلف ازدواج از عصر کهن تا کنون اشارتی کرده است که در منابع تاریخی و علمی آمده و منتشر می‌شود و کاملاً بدیهی است که صرف اشاره به آن، مطلقاً به معنای تایید آن نیست. در واقع آن مقاله یک حرف اساسی داشت و آن این بود که چند همسری مانند بسیاری دیگر از پدیده‌ها در طول تاریخ روندی نزولی داشته است و در دوران حاضر که این پدیده موجب گسستگی و حتی فروپاشی نهاد خانواده می‌شود، به نفع جامعه نیست که کسانی با صرف بودجه آنرا ترویج کنند.
همانطور که وقتی فتوایی منتسب به رهبر معظم‌انقلاب درباره استحباب تعدد زوجات در فضای مجازی منتشر شد، وقتی شخصی در جمع از ایشان پرسید، ایشان برافروخته شدند و متعجب گفتند:«اصلاً بنده چنین چیزی را قبول ندارم. چه کسی این را گفته است؟ آقایان حتی به شوخی هم نباید درباره تعدد زوجات حرف بزنند که موجب دلسردی خانم‌ها می‌شود».
به هر حال ضمن سپاس مجدد از حضرت آیت‌الله العظمی سبحانی امیدواریم این توضیحات اجمالاً موجب رفع هرگونه سوء تعبیر از همه دلسوزان دین و کشور شود. خداوند وجود ارزشمند ایشان را برای اسلام و ایران محفوظ بدارد.
