امام خمینی و جریان عظیم فکری و دینی این عارف واصل، حکیم فرزانه، فقیه مجاهد و رهبر یگانه، بسان رودی بزرگ است که با «منهل»های خود، همچنان جاری است و باید از آبشخور آن بهرهها برد؛ دریایی ژرف و گسترده که میتوان از دل آن لؤلؤ و مرجان آورد و در جوار کرانه امن آن گام برداشت و از چشمانداز آن، بر آنچه اینک در حوزه دانش دین و سلوک سیاسی و اجتماعی میگذرد، نگریست و این چنین است که همچنان نیازمند ایستادن «در ساحل فقاهت امامخمینی» و تبیین کوثر زلال اندیشه و نگاه این سرمایه بزرگ و مقابله با تحریفهایی هستیم که دنیاخواهی پدید میآورد و کژیهایی که جهالت به آن دامن میزند.
امام خمینی بیشک یکی از شخصیتهای بزرگ تاریخ اسلام است که توانست در جهان اسلام نقشآفرینی کند و در سایه انقلاب اسلامی و تحولی اساسی که با برپایی نظام اسلامی پدید آورد، افزون بر تاثیرات مشهود در معادلات منطقهای و مناسبات جهانی، زمینهساز تحولاتی اساسی در بسیاری از زمینههای مختلف فرهنگی، اجتماعی و سیاسی در داخل کشور شود. خاستگاه اصلی آنچه صورت گرفت، نخست نوع نگاه و شناخت امامخمینی از اسلام به صورت عام و از فقه اسلامی به صورت خاص بود و دیگر برخاسته از ویژگیهای شخصیتی و کمال پایبندی او به الزامات این شناخت بود.
امام خمینی عالمی بزرگ در تاریخ اسلامی است که در حوزههای مختلفی از علوم اسلامی سرآمد بود و اسلام را حکومت با همه ابعاد و شؤون آن میدانست و احکام را مقررات و چارچوب اداره آن و چنین بود که از چشمانداز او به اسلام و شریعت، چنان که خود نوشته است، «حکومت در نظر مجتهد واقعی فلسفه عملی تمامی فقه در تمامی زوایای زندگی بشریت است» و «حکومت نشاندهنده جنبه عملی فقه در برخورد با تمامی معضلات اجتماعی و سیاسی و نظامی و فرهنگی است» و «فقه تئوری واقعی و کامل اداره انسان از گهواره تا گور است».
آنچه بیشک نقش امامخمینی در شش دهه أخیر را در حوزههای مختلف فکری و علمی بسی گسترده و ژرف ساخته، همچنین نقاط قوت فراوان و برخی ابهامات یا کاستیهای آن را نشان داده، این بوده و هست که توانست بخشی از نگاه خود به دین و شرع را در عرصه عمل نیز در قالب یک نظام سیاسی و مسائل مختلف آن پیاده کند؛ هر چند مجال بس اندکی برای تبیین و اجرای همه آنچه را در نظر داشت یافت، اما در سایه آنچه او آغاز کرد، تلاشهای علمی فراوان و تجربههای تلخ و شیرین بسیاری پدید آمد که راه را نمایانتر، و سرمایههای علمی و پژوهشی، به ویژه در حوزه فقه و فقاهت را بسیار فزونتر ساخت؛ راهی که همچنان ادامه دارد و آغازی که پایان ندارد و این شاخهای از شریعت جامع و جاودانهای است که پیامبر آن به روایت معاویة بن عمار، صاحب «وجه جمیل»، «شرف اصیل»، «منبر نبیل»، «مقام محمود»، «منهل مشهود» و «حوض مورود» بود؛ «منهل» انسان کاملی که یک دست در خزانه وحی دارد و دست دیگر بر جامهای حوض کوثر؛ صلوات الله علیه و آله.
آری، امام خمینی و جریان عظیم فکری و دینی این عارف واصل، حکیم فرزانه، فقیه مجاهد و رهبر یگانه، بسان رودی بزرگ است که با «منهل»های خود، همچنان جاری است و باید از آبشخور آن بهرهها برد؛ دریایی ژرف و گسترده که میتوان از دل آن لؤلؤ و مرجان آورد و در جوار کرانه امن آن گام برداشت و از چشمانداز آن، بر آنچه اینک در حوزه دانش دین و سلوک سیاسی و اجتماعی میگذرد، نگریست و این چنین است که همچنان نیازمند ایستادن «در ساحل فقاهت امامخمینی» و تبیین کوثر زلال اندیشه و نگاه این سرمایه بزرگ و مقابله با تحریفهایی هستیم که دنیاخواهی پدید میآورد و کژیهایی که جهالت به آن دامن میزند.
آنچه اینک در دوازده «منهل» پیش روی خوانندگان گذاشته شده، گامی کوتاه در راستای تبیین، تقریر و مستندسازی پارهای رویکردها، مبانی و دیدگاههای فقهی امامخمینی و حمایت علمی از آنها و تاکید بر لزوم پایبندی به آنهاست. اینها بخشی محدود، اما زنده و ماندگار از نوشتههای فراوانی است که نگارنده در سه دهه أخیر به مناسبتهای مختلف با محوریت شخصیت، اندیشه و عمل امامخمینی نوشته است. بخش عمده این مقالهها گرچه پیشتر منتشر شده است، اما انتشار پراکنده آنها مانع تدوین در یک اثر همراه با بازنگری و افزودن بر آنها و تقدیم به علاقهمندان به این مباحث نبود. ناگفته نماند که نگارنده بخش عمدهای از رسالت تبیین شخصیت، اندیشه و عمل امامخمینی و تقریر و مستندسازی آن را به توفیق الهی در مدیریت و سرویراستاری دانشنامه امامخمینی، در قالب بازسازی و تکمیل همه مقالههای آن داشته است و خداوند را بر آن سپاس میگوید.
نگارنده در مناهل دوازدهگانه این کتاب، افزون بر شناساندن امامخمینی به عنوان آغازگر عصری تازه در مراحل تحول و پیشرفت فقه شیعه در قالب یک منهل، نخست از چشمانداز آزاداندیشی و بازاندیشی که امامخمینی بر آن تاکید جسته بخشی از مبانی آن را بازگو میکند و سپس با استناد به دیدگاه فقهی امامخمینی و دو تن دیگر از فقیهان به قلمرو آزادی بیان و نقد میپردازد. آن گاه در یک منهل مبسوط، کرامت انسان را به عنوان یکی از مهمترین موضوعات معرفتی و اجتماعی از چشمانداز نگاه فلسفی امامخمینی بازگو میکند و نظر ویژه خود را درباره قلمرو کرامت بالفعل انسان پیش رو میگذارد و به آنچه از همین منظر از نگاه فقهی و حقوقی میتوان به دست داد، اشاره میکند.
از سوی دیگر، موضوع حفظ نظام و تاکیدی که امامخمینی بر این مسأله از نگاه فقهی دارد و یکی از موضوعات گسترده پژوهشی نگارنده در چند سال أخیر بوده، دو بخش این کتاب را به خود اختصاص داده است؛ چنان که در بررسی ساختار سیاسی موجود بر محوریت قانون اساسی، یک پرسش اساسی، نسبت آن با مسأله ولایت فقیه به عنوان نظریهای شاخص در دیدگاههای امامخمینی است و دو بخش دیگر کتاب را ویژه خود ساخته است؛ یکی در منهل هفتم از نگاه محتوای قانون اساسی و نگاهی که امامخمینی و خبرگان به آن داشتهاند و دیگر از نگاه خاستگاه اعتبار و مشروعیت آن و نقد برخی دیدگاههای موجود که در منهل هشتم آمده است. چنان که در منهل بعدی، مسأله مشروعیت نسبی سایر نظامها و حکم همکاری با آنها با عطف توجه به دیدگاه امامخمینی و برخی فقیهان مورد توجه و بررسی قرار گرفته است.
از دیگر سو، در ساختار نظام سیاسی موجود، یک ابهام و پرسش مهم، اصل و چگونگی مشارکت غیر مسلمانان در اداره جامعه به صورت عام و نگاه امامخمینی به صورت خاص است و در منهل دهم کتاب به این مهم پرداخته شده است؛ چنان که در منهل پس از آن، به حکم فقهی مجازات مخالفان مسلح و شورشیان سازمانیافتهای رسیدگی شده است که به قصد براندازی نظام، به اردوکشی گسترده و با حمایت مشهود بیگانه دست زدند کردند و اگر مجال تکمیل خیانت مییافتند، جمهوری اسلامی را از میان میبردند.
آخرین منهل کتاب گریز به دیدگاه کربلایی امامخمینی و مبانی قاعدهمندی اقدام امام حسین(ع) از نگاه این فقیه روشنبین است؛ پایانی که در واقع نقطه آغاز در نهضت عاشورایی امامخمینی است، که قیام عاشورا را الگوی مبارزه با ستم و در راستای تشکیل حکومت میدانست و حرکت امامحسین(ع) را بر پایه آن تحلیل تاریخی و تفسیر اجتهادی میکرد و در چارچوب موازین فقهی و اجتهادی و قابل تأسی میشمرد.
از درگاه خداوند منّان درخواست میکنم ارواح والای عالمان ارجمند و فقیهان مذهب، به ویژه روح ملکوتی امامخمینی را در بارگاه قدس خود بار دهد و با اولیای عظیم الشأن، صلوات الله علیهم، همنشین سازد و السلام علیه و علیکم و علی عباد الله الصالحین.
به گزارش جماران در آستانه سی و ششمین سالگرد رحلت امامخمینی کتاب « در ساحل فقاهت » شامل دوازده منهل از مبانی و دیدگاههای فقهی امامخمینی نوشته آیت الله سید ضیاء مرتضوی از سوی موسسه تنظیم و نشر آثار امامخمینی (نشر عروج) منتشر شد.
این کتاب در ۴۴۴صفحه به زیور طبع آراسته شده و فهرست مناهل دوازده گانه آن به این شرح است:
- امامخمینی، آغازگر عصری تازه در دورههای فقه شیعه
- پیششرطها و مبانی پویایی و کارآمدی اجتهاد
- قلمرو آزادی بیان در نقد هنری
- کرامت انسانی، مبانی فلسفی و آثار فقهی و حقوقی
- حفظ نظام، ضرورت نگهداری اساس دین، نظام اجتماعی و سیاسی مسلمانان
- حفظ نظام و جایگاه الزامات و تعزیرات بازدارنده و حکومتی
- قانون اساسی، مجرای اعمال ولایت و چارچوب اختیارات
- نسبت قانون اساسی با ولایت فقیه
- نقش مشروعیت در برپایی و همکاری با نظامهای سیاسی
- مشارکت اقلیتهای دینی در اداره جامعه اسلامی
- مجازات شورشیان و مخالفان مسلح
- قاعدهمندی عاشورا، نهضتی برای برپایی حکومت
