ردپای معماری هخامنشی در دل پاسارگاد

این روزها سوالی که در ذهن بسیاری از گردشگران تداعی می شود ارتباط این مجموعه بناها با یکدیگر است به طوری که این سوال همواره مطرح است که آیا به جز 8 مجموعه بنای موجود، در این محوطه بناها و ساخت وسازهای دیگری هم وجود داشته است یا خیر؟
همان طور که در کتب و اسناد تاریخی دیده می شود در اطراف آرامگاه کوروش باغی وجود داشته که هم اینک جز قسمتی از آبراهه ای آن، چیز دیگری دیده نمی شود، هرچند که به استناد همین تاریخ، حدود 6 سال قبل باغ پاسارگاد در فهرست جهانی به ثبت رسید.
به گزارش خبرنگار سرویس گردشگری «خبرجنوب»، مجموعه آثار پاسارگاد در محوطه ای به طول 3 کیلومتر و عرض 2 کیلومتر پراکنده است و شامل مجموعه بناهایی چون آرامگاه کوروش، برج سنگی، محوطه مقدس، مسجد اتابکی، تل تخت و کاخ ها می باشد که هم اکنون این مجموعه ها در فاصله بسیاری از یکدیگر قرار دارد به طوری که گردشگران با وسایل نقلیه چون اتوبوس در مسیر گردشگری تعیین شده به دیدن آثار می روند، آثاری که به گفته مدیر پایگاه میراث جهانی پاسارگاد، ارتباط مستقیم با یکدیگر دارد و با اندازه گیری های ژئوفیزیک که در محل انجام شده، این ارتباط قطعی شده، چرا که در فاصله بین سازه های موجود، آثاری در دل خاک نهفته است.حمید فدایی در گفت وگو با خبرنگار ما، با بیان اینکه در حال حاضر ردی از دیوارهای هخامنشی نیز در این مجموعه دیده شده، افزود: در واقع این محوطه تاریخی، زمانی پایتخت هخامنشی بوده و نوع ساختار و مصالح به کار رفته نشان می دهد بناها کاملاً سلطنتی بوده است.
وی با اشاره به اینکه مطالعات باستان شناسی در محل صورت گرفته و مشخص شده که شبکه ارتباطی بزرگی بین بناهای هخامنشی پاسارگاد وجود داشته است، گفت: با توجه به کاربری های بناها و مسیر دسترسی موجود، پاسارگاد محوطه ای هخامنشی است که تنها با مطالعات و کاوش های باستان شناسی می توان دیگر بناهای موجود در این محوطه که هم اکنون در زیر خاک مدفون است را به صورت دقیق شناسایی کرد.
فدایی از انجام برنامه های مطالعاتی توسط گروه های متخصص ایرانی و خارجی در محوطه پاسارگاد خبر داد و افزود: بی شک برای رسیدن به پاسخ سوالات مطرح شده و ابهاماتی که در محوطه وجود دارد این تیم های متخصص شروع به فعالیت کرده اند و امید است در آیندهای نزدیک با کاوش های باستان شناسی، این آثار از دل خاک بیرون بیاید و گردشگران نیز از نزدیک این بناها را ببینند.
برج سنگی : یکی از بناهای این مجموعه برج سنگی است که ساخت آن مربوط به آغاز دوره هخامنشیان است. بنایی چهار گوش و برج مانند که اکنون تنها یک دیواره از آن باقی مانده است. ارتفاع برج نزدیک به 14 متر است که بر سکویی سه پله ای قرار گرفته است.در مورد کاربری بنا نظرهای گوناگونی مطرح است. گروهی آن را مقبره کمبوجیه پسر و جانشین کوروش می دانند و بعضی هم آن را آتشکده یا نیایشگاه بشمار می آورند و برخی نیز آن را (گنج خانه کوروش) خوانده اند که در آن اسناد و مدارک مهم دولت هخامنشی بایگانی می شده است.به احتمال زیاد این بنا با توجه به نقشه و معماری آن کارکردی آیینی داشته است. نمونه ای از این بنا در نقش رستم با نام کعبه زرتشت وجود دارد که از روی این بنا الگوبرداری شده است.این بنا در دوره اسلامی به نام زندان سلیمان معروف بوده است.
کاخ اختصاصی : یکی دیگر از بناهای مجموعه پاسارگاد کاخ اختصاصی است که در 1300 متری شمال شرق آرامگاه کوروش واقع شده است. وسعت این کاخ 3192 متر مربع است که از یک تالار مرکزی و دو ایوان شرقی و غربی تشکیل شده است. در گوشه های شمالی و جنوبی ایوان غربی کاخ دو اتاق وجود داشته که آثار کمی از آنها باقی مانده است.
نقوش برجسته درگاه ها تصویری از شاه را به همراه چتر دار یا مستخدم نشان می دهد که پیکر شاه بزرگتر نشان داده شده است. از ترکیب سنگ های سفید و سیاه در قسمت پایه ستون ها و کف ایوان ها یک نوآوری و سبک ویژه معماری به وجود آمده است.
کاخ دروازه : کاخ دروازه با وسعت 726 متر مربع در شرق مجموعه پاسارگاد واقع است. این بنا دارای تالاری به وسعت 686 متر مربع است که سقف آن را هشت ستون سنگی با ارتفاع تقریبی 16 متر نگاه می داشته اند. وجود این زیر ستون های بزرگ نشان دهنده عظمت ستون های کاخ است که متاسفانه هیچ اثری از آنها بدست نیامده است. این تالار، دارای دو درگاه اصلی در سمت شمال غربی و جنوب شرقی و دو درگاه فرعی در سمت شمال شرقی و جنوب غربی بوده است. در قسمتی از این محوطه نقش انسانی را با چهار بال در حال نیایش حجاری کرده اند. این نقش تنها سنگ نگاره تقریبا سالم موجود در بناهای پاسارگاد است.
محوطه مقدس: در فاصله حدود 1200 متری شمال غرب مجموعه پاسارگاد و پشت تپه ماهوری های سنگی مشرف به دشت، محوطه ای باستانی وجود دارد که شامل دو سکوی سنگی سفید رنگ و یک تپه مستطیل شکل پله ای است که معروف به محوطه مقدس است.در این محوطه با استفاده از سنگ های سفید دو سکوی نزدیک به هم ایجاد شده که یکی دارای پله و دیگری بدون پله است.مطالعه و بررسی سکوها نشان می دهد که آنها در دوره کوروش و به عنوان آتشدان جهت اجرای مراسم آیینی ساخته شده اند. درون آتشدان ها جهت سبک کردن وزن، خالی شده و روی شالوده ای به عمق حدود یک متر قرار داده شده که پیرامون آنها را نواری از سنگ سیاه دربر گرفته است.
کاخ بارعام : کاخ بارعام یا کاخ پذیرایی کوروش، وسعت این کاخ 2472 متر مربع است که در محور شمال غربی ـ جنوب شرقی ساخته شده است. این کاخ شامل یک تالار گسترده مرکزی با هشت ستون است که وسعت آن 705 متر مربع است. چهار ایوان در چهار سمت کاخ با ستون هایی کوچکتر و دو اتاق، دیگر قسمت های اصلی بنا را تشکیل می دهد.
تلِ تخت : تل تخت در فاصله 2300 متری شمال شرق آرامگاه کوروش بر بلندای تپه ای طبیعی ساخته شده و نزدیک به دو هکتار وسعت دارد. ارتفاع تختگاه از کف دشت50 متر است که پس از صاف کردن قسمتی از تپه تختگاه را به صورت مصنوعی روی آن ایجاد کرده اند و نخستین جایی است که در مجموعه پاسارگاد ساخته شده و به صورت قلعه ای است که از بالای تپه بر همه دشت مشرف بوده است. این تختگاه را احتمالا کوروش جهت ساختن کاخ هایی روی آن ساخته است.
مسجد اتابکی: ر اطراف آرامگاه کوروش با فواصل نامنظمی (10 ، 11 و12 متر) به طور متفاوت و بدون رعایت جهات و نکات معماری و مهندسی در ادوار اسلامی ستون هایی گذاشته و آنجا را به صورتی در آورده اند که درب ورودی این مسجد به سمت غرب بوده است.
این مسجد از نظر معماری قابل توجه نبوده اما از نظر فلسفی و آئینی بسیار اهمیت داشته و نمودار احترامی بوده که مردمان روزگار به کوروش و آرامگاه او می داشته اند.