آخرین فرزند مرحوم حاج سیداحمد خمینی که عکس مشهور کودکی اش با پدربزرگ، نمایانگر روابط صمیمی امام خمینی در درون خانواده و احترام به کودکان بود، امروز روحانی رشیدی است که اگرچه به نسبت دو برادرش، خود را از سیاست دور نگه داشته اما رفتن و نرفتنش به مراسمی که برداشت های سیاسی به دنبال دارد، موضوع رسانه ها می شود و هر چه می گوید یا حتی نمی گوید برای رسانه ها و فعالان سیاسی ایران مهم است. در چنین شرایطی گفت وگو و دیدار با او که گفته هایش با خط کش سیاست سنجیده می شود، کار ساده ای نیست. سیدعلی خمینی در این شرایط تنها می پذیرد گفت وگو و دیدارش با اعضای سایت بین المللی همکاری های خبری شیعه در حوزه دین و مواجهه جامعه دینی با مدرنیته و همچنین دغدغه های متدینین و رویکردهای اسلام شیعی باشد و نحوه گفته هایش را با مباحث فلسفی پیش می برد اما بی توجه به وقایع جامعه نیست و معتقد است باید از ابزار مدرن متناسب با فرهنگ غالب بهره جست تا جامعه بدون وادادگی در مسیر توسعه قرار گیرد.او که در قم به تحصیل و تدریس مشغول است، به شیوه جدش زندگی ساده ای را برگزیده و تلاش دارد با مطالعه اندیشه های مطرح در جهان به بازشناسی راه های اعتدالی در دنیای افراط زده امروز بپردازد. سید علی خمینی که معتقد است در مواقع رسیدن به بن بست، نباید به دنبال تغییر ایدئولوژی بود بلکه باید سراغ تغییر افراد برویم چون ممکن است اشکال از افراد باشد نه ایدئولوژی، از نخبگان ایرانی و شیعیان دعوت کرد که بدون هراس به نقد جامعه خود بپردازند تا جامعه به راه درست پیشرفت دست یابد.نوه بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در این گفت وگو از نگرانی هایش هم می گوید؛ نگرانی هایی که پیش از این، جدش هشدار داده بود: اگر در زمان شاه در بازار، رشوه و ربا بود، فقط در بازارِ ظلم بود اما امروز اگر در بازار، دزدی و ربا و رشوه باشد، در حکومت اسلامی است و همه به پای اسلام نوشته می‌شوند.
حجت الاسلام و المسلمین سیدعلی خمینی در گفت وگو با خبرنگار شفقنا درباره مواجهه فقه شیعه با مسایل دنیای امروز به دو رویکرد افراطی و تفریطی اشاره و بیان می کند: راه افراطی همان است که باید سرتا پا غربی شویم تا به پیشرفت برسیم و باید از آنچه داریم، جدا شویم. این گروه معتقدند مدرن شدن در جوامع سنتی با اعتقادات سنتی مثل ساختن بنای جدید بر پشت‌بام یک خانه خرابه است که در اثر این ساخته شدن، هم آن بنای سابق و هم بنای جدید، خراب می‌شوند لذا باید سرتاپا غربی شد. البته این یک دیدگاه بوده که مسلما با مکتب اسلام و خصوصا ائمه شیعه(ع) مغایر بوده است زیرا شیعه مدعی گذاره‌هایی است برای نجات بشر در تمام صحنه‌های تاریخ.
سیدعلی خمینی در ادامه به دیدگاه تفریطی موجود می پردازد و می گوید: راه تفریط، پس زدن همه مظاهر تمدن و از تمام امکانات چشم‌پوشی کردن است. امروزه به برکت انقلاب اسلامی و با گذشت زمان و تغییر فرهنگ، خیلی مسایل برای ما ساده شده است اما در گذشته‌ای نه چندان دور این طور نبوده و حتی ورود بلندگو در جوامع سنتی و روحانیون یک زمانی با مشکل روبه‌رو بوده است. اینها کوچک‌ترین مسایل مظاهر تمدنی بوده اما نگاه تفریطی در مواجهه با آن، عکس‌العمل تقابلی داشته است.
او با رد این راه های افراط و تفریطی، راه میانه و اعتدالی را بین اصول اعتقادی و مظاهر تمدنی پیشنهاد می دهد و در ادامه به روش جد خود امام خمینی (ره) اشاره و بیان می کند: شاید جمله امام مبنی بر اینکه «ما با سینما مخالف نیستیم، ما با مرکز فحشا مخالفیم»، امروز یک جمله بسیار ساده به نظر برسد اما وقتی به لحاظ تاریخی به موضوع توجه کنیم، متوجه خواهیم شد این همان راه اعتدالی است زیرا سینما به عنوان یکی از این مظاهر تمدنی ممکن بود خیلی راحت طرد شود اما راه اعتدالی این است که از این وسیله در جهت درست استفاده شود لذا گفته شد «ما با سینما مخالف نیستیم، ما با مرکز فحشا مخالفیم» و طبیعی است که امروز هم با هر کدام از این مظاهر تمدنی که در خدمت ظلم و فساد باشد، مخالفیم اما اگر همین مظاهر در خدمت عدل و صلاح باشد، با آن موافقیم.
انتقاد از رویکردهای تبلیغ دینی که با پیشرفت های روز دنیا هماهنگ نیستند
نوه امام با انتقاد از برخی رویکردهای تبلیغ دینی که با مسایل و پیشرفت های روز دنیا هماهنگ نیستند، می گوید: برخی تمامی دستاوردهای بشری را انکار و گمان می‌کنند که راه ترویج و تبلیغ دین همانی است که 500 سال پیش بوده و راه تبلیغ دین را منحصر به منبر و خطابه می دانند در حالی که آن شیوه ها در جای خود موثر است اما چشم‌پوشی از دستاوردهای تمدن بشر مانند سینما، تلویزیون، سایت و خبرگزاری ها در تاثیرگذاری از کار و تبلیغ اندیشه‌ها، ادامه همان مسیر تفریطی است که همه را پس می‌زند.
او با اشاره به نوع فعالیت سایت بین المللی شفقنا (همکاری های خبری شیعه) که تلاش دارد شبکه ای از شیعیان جهان و اخبار مسلمین ایجاد کند، بیان می کند: با توجه به مدرن بودن ابزار مورد استفاده در این نوع تبلیغ و فعالیت رسانه یی، اگر گفته شود چنین فعالیتی لازم نیست و دنبال این روش نیستیم، این ادامه همان مسیر تفریطی است؛ بدون شک روش مورد استفاده در این سایت موثر است و بر تفکرات و زندگی‌ها تاثیر می‌گذارد لذا برای استفاده از مظاهر تمدنی که بعد از دوران مدرنیته و مدرنیسم، رشد یافته، راهی جز شناخت درست مدرنیته و مدرنیسم نداریم بنابراین باید آنچه از دل این فرهنگ استخراج می‌شود را ابتدا، درست شناخته و بعد آن را با فرهنگ و اعتقادات خود تطبیق دهیم و از حاصل آن در راستای توسعه عقایدمان استفاده کنیم.
سید علی خمینی با اشاره به تاریخچه ظهور مدرنیته در پی اقتضائات، فرهنگ و نیاز جامعه غربی در قرن 16 در دو ساحت نواندیشی و نوسازی می گوید: با مشکلاتی که آن زمان جامعه غربی با آن روبه‌رو بوده، به تدریج فرآیندی شکل می‌گیرد که از آن به عنوان مدرنیته و مدرن شدن یاد می‌شود. در بعد معرفت‌شناختی مشاهده می شود مدرنیته در اندیشه ها و ایدئولوژی های بعد از خود تاثیر مستقیم گذاشته و به تدریج تفاوت بین مدرنیته و مدرنیسم به رسمیت شناخته می شود.
او بیان می کند: وقتی مدرنیته به ایدئولوژی تبدیل و وارد فرهنگ های مختلف می شود، در مواجهه با فرهنگ‌ها به شکل تند خود را نشان داده به شکلی که صفوفی از نظرات افراطی و تفریطی ایجاد می شود. گروهی صددرصد می خواهد مدرن شود پس سر تا پا غربی شدن را چاره کار می بیند و گروهی می خواهد مظاهر مدرنیته را نادیده بگیرد.
وی با اشاره به اینکه مدرنیسم فقط در مواجهه با اسلام چنین تاثیری نداشته بلکه با هر اندیشه و فرهنگی مواجه شده به دلیل فراهم نبودن مقدمات و زمینه آن، بنیان کن نشان داده، بیان می کند: اندیشه مدرنیسم با توجه به زمان و مکان بدون شک در ایجاد نظرات افراطی و تفریطی مقصر بوده زیرا در مواجهه با سایر اندیشه‌ها و هر فرهنگی بدون اینکه مقدماتش فراهم شده باشد و بدون اینکه شرایط عقیدتی، سیاسی و فکری مردمان در آن لحاظ شود، می خواهد سریع تاثیرگذار باشد.
او با این اعتقاد که همه "ایسم" ها به نوعی برخاسته از مدرنیسم است و این نقیصه های مدرنیستم بوده که دیگر ایسم ها از جمله سوسیالیسم و لیبرالیسم برای پوشش دادن نواقص آن ایجاد شده و در ادامه هر ایسمی در برابر نقص ایسم دیگر ایجاد شده، می گوید: اگرچه مدرنیسم در زمان خود برای پاسخگویی به پرسش های عصر خود و متناسب و متناظر با مشکلات جامعه غربی به وجود آمد اما در مواجهه با دیگر فرهنگ ها به شکل از بالا به پایین برخورد کرده و به صورت تهاجمی و تند در تلاش برای تغییر فرهنگ ها برآمد زیرا تصور بر این بود که فرهنگ‌ها در مقابل مدرنیسم چیزی برای گفتن ندارند.
او ادامه می دهد: در جریان تقابل فرهنگ ها و مدرنیسم و ایسم های پس از آن، مشاهده می شود که مردم اقصی نقاط دنیا وقتی با غربی شدن فرهنگ خود مواجه می شوند، به تدریج در برابر این هجوم به فرهنگ‌ها و عقایدیشان مقاومت نشان می دهند و باز در برابر نقیصه ای از مدرنیسم، ناسیونالیسم و بازگشت به میهن‌گرایی و میهن پرستی پدید می آید.
او رمانتیسم را در برابر نقیصه عقل گرایی مطلق برآمده از مدرنیسم می داند و همچنان ایسم های دیگر را تکمیل کننده اندیشه های قبلی عنوان و بیان می کند: قدرت مدرنیسم و فضای مدرن این است که حذفی برخورد نکرد بلکه همه دیدگاه ها را با وجود تفاوت های اساسی با یکدیگر در ظرف مدرنیسم جا داد. در واقع مدرنیسم نسبت به همه ایسم ها واحد است و ایسم ها از دلش برخاستند و همه اینها در جهان مدرن است.
علی خمینی با اشاره به اینکه ناسیونالیسم دغدغه امروز یک ایرانی نیست چون ایرانی خودش را در هجوم نمی‌بیند در عین حال یادآوری می کند اگرچه دوره ما دوره نژادپرستی و به تعبیر امام نژادبازی نیست و در اسلام هم نژادپرستی معنا ندارد و بحث هایی از این دست که ما فارس هستیم و شما ترکید یا عربید مفهوم ندارد و همه انسان ها برابر هستند اما بالاخره وقتی مردمان احساس کنند به هویت‌شان تهاجم می‌شود، طبیعتا واکنش و عکس‌العمل نشان می دهند همان طور که از نقص هر ایسمی، ایسمی دیگر پدید آمد.
وی با تشریح نحوه شکل گیری اندیشه ها در برابر یکدیگر و نقش مدرنیسم در شکل گیری افکار دنیای امروز بیان می کند: ما نمی‌توانیم دنیای پس از مدرنیته را تحلیل کنیم و به سمتی حرکت کنیم بدون اینکه مدرنیته و مدرنیسم را بشناسیم و این موضوع مهمی است. همانطور که امام (ره) در نامه‌شان به گورباچف گفتند که شما باید بیایید و اسلام را بشناسید زیرا حتی اگر کسی بخواهد با اسلام مقابله کند باید آن را بشناسد و شما هم باید اسلام را بشناسید و بعد بیایید مقابله کنید.
*خواندن و شناختن فلسفه‌های غرب لازم است
سید علی خمینی با تاکید بر اینکه «لازم است فلسفه‌های غرب خوانده و شناخته شوند» می گوید: کسی که در زمینه علوم انسانی کار نکرده، اصلا متوجه نمی‌شود که علوم انسانی چه‌قدر در زندگی امروز تاثیر می‌گذارد. معتقدم تمام جنگ‌ها، سرچشمه‌های فکری و نظری و سرچشمه‌های معرفت‌شناختی دارد و ما امروزه می‌خواهیم بیاییم از دستاوردهای اینها استفاده کنیم بنابراین تا زمانی که آنها را نشناسیم و تا نواقص آنها را از کسانی که غرب را خوب می‌شناسند، دریافت نکنیم و تا زمانیکه غرب را نفهمیم، باز دچار افراط و تفریط خواهیم شد.
او استخراج یک مکتب از دل مکاتب دیگر را در نقایص موجود در مکتب ها می داند و با بیان اینکه امروز هیچ یک از اندیشمندان جهان، ایده یا اندیشه ای را کمال تفکر بشر معرفی نمی کنند بلکه طرفداران هر مکتبی در تلاش برای اصلاح آن اندیشه و مکتب هستند، می افزاید: باید اجازه داده شود تا صاحبان تفکر و افراد مختلف حرف هایشان را بیان کنند و فضا برای اصلاح نظرات فراهم باشد.
حجه الاسلام سید علی خمینی در ادامه دوری از معنویت را یکی از ضعف های مدرنیسم معرفی و بیان می کند: نمی‌خواهم بگویم مدرنیسم، ضددین یا دین ستیز است زیرا چنین گفته هایی را شعاری می دانم اما واقعیت این است که مدرنیسم در مواجهه با مذهب و سنت‌ها، نفی تقدس و نفی قدسی بودن مذهب را در دل خود داشته است.
او که نوع رفتار ضد دین برخی مدرن ها را به خود مدرنیسم نسبت نمی دهد، معتقد است که برخی افراد برداشت هایی از مکاتب دارند که ناشی از عدم شناخت صحیح آن است. به طور مثال اگر کسی مکتب تشیع را درست بشناسد، می داند که هویت مکتب تشیع با زندگی اجتماعی مردم قرین است و وقتی بشنود که فردی می گوید دین برای خانه است، متوجه می شود که گوینده اسلام را نشناخته است چون اسلام، تنها دین داخل خانه نیست.
وی با تاکید بر اینکه هر افراطی به دنبالش تفریط دارد، طالبانیسم را نتیجه افراط گرایی می داند و می افزاید: نمی‌گویم طالبان را غرب درست کرده، اما حداقل مشاهده می شود که وجود طالبان به نفع غرب است نه به ضررش؛ اگر بمب هم منفجر کند باز هم به نفع دنیای مدرن تمام می شود.
او یادآوری می کند که آنچه در برابر برخی نواقص ذاتی مدرنیسم در زمینه نفی تقدس قد علم می کند، مکاتب الهی هستند چرا که در برابر آنچه مدرنیسم می گوید حرف برای گفتن دارند.
سید علی خمینی در ادامه به اجتهاد در تشیع و تاثیر زمان و مکان در اجتهادی که حضرت امام (ره) مطرح کردند، اشاره و بیان می کند: تشیع و ایرانیان در مواجهه با مدرنیسم نه تنها مرعوب آن نشدند بلکه هویت شیعی و اسلامی خود را محور قرار دادند و آن فرهنگ غالب مردم ایران شد که در شخصیتی به نام امام خمینی تجلی پیدا کرد یعنی این هویت فردی امام نیست که در برابر مدرنیسم قد علم می کند بلکه هویت شیعه و برداشتی به روز و تاثیرگذار از شیعه است که ابزار مدرنیته را می گیرد و در تلفیق با فرهنگ غالب به انقلاب اسلامی و تشکیل حکومتی دینی منطبق با دنیای مدرن در قالب جمهوری اسلامی منجر می شود. در حالی که همین مدرنیسم وقتی با ایدئولوژی کمونیستی مواجه می شود یا آن را نابود و تجزیه می کند یا ظاهر و نامی از آن باقی می گذارد و اصول آن را ویران می کند.
او می افزاید: دو قید جمهوریت و اسلامیت که امام (ره) برای تشکیل حکومت تعیین کردند نشان از رجوع مردم به اسلام بود؛ اگرچه مردم ایران هرگز اسلامی از جنس اسلام طالبانی نخواسته و نمی خواهند؛ اسلامی که مردم ایران می‌خواستند اسلامی بود در برابر نقصی که 30 سال پیش با آن مواجه بودند و مردم می خواستند آن را رفع کنند و موفق بودند و امروز هم ما در صورتی که بتوانیم در مواجهه با فرهنگ غرب، نوسازی داشته باشیم و بتوانیم در عالم واقع نه در عالم ذهن، هویت خود را حفظ کنیم، آن موقع موفق خواهیم بود.
نوه بنیانگذار جمهور اسلامی ایران در ادامه با بیان نگرانی اش درباره آنچه جدش راجع به آن هشدار داده بود، می گوید: امام می‌گفتند اگر در زمان شاه در بازار رشوه و ربا بود؛ در بازارِ ظلم بود و اگر در بازار، دزدی بود؛ در بازارِ تحت حکومت ظلم، دزدی بود اما امروز اگر در بازار، دزدی و ربا و رشوه باشد، در حکومت اسلامی، ربا می‌شود و اینها همه به پای اسلام نوشته می‌شوند.
او در ادامه به جلو بودن مذهب تشیع نسبت به دیگر مذاهب و ادیان در تطابق با مسایل روز و به روز بودن فقه شیعه، اشاره و اجتهاد شیعه در امور جدید دنیای امروز را ویژگی کارآمد آن معرفی و بیان می کند: امروز شیعه به ویژه در جامعه ایران و در حکومت جمهوری اسلامی هرچه‌قدر در زمینه‌های فکری، آزادی، استقلال، اقتصاد و... پیشرفت کند در واقع به همان میزان مکتب شیعه تقویت شده است و در هر کدام از زمینه‌های زندگی بشر با مشکل مواجه شویم، آن موقع کسی نمی‌آید واقعیت را بگوید که "اسلام به ذات خود ندارد عیبی، هر عیب که هست از مسلمانی ماست. "
* نخبگان جامعه بدون هراس اشکالات را بیان کنند
سید علی خمینی در ادامه با یادآوری اینکه ایدئولوژی اگر نتواند یک حکومت را اداره کند، ایدئولوژی نیست می گوید: در مکاتب و کشورهای مختلف می بینید اگر جایی به بن‌بست می‌خوردند و اگر حکومت‌هایشان به بن‌بست می‌خورد، آدم‌ها و افراد را عوض می‌کنند نه مکتب و ایدئولوژِی را؛ باید ما به این فکر کنیم که چه می‌شود که هر وقت در جامعه به مشکل خوردیم، اول از همه انگشت همه می‌رود روی اینکه ما باید ایدئولوژیمان را عوض کنیم؟ خب شاید ما باید در جاهایی آدم‌هایمان را عوض کنیم و بپذیریم که اشکال از آدم‌هاست؛ آنهایی که مشکل را در جامعه لمس می‌کنند باید بگویند و از هیچ چیز هم نهراسند.
نوه بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران با دعوت از نخبگان جامعه برای بیان اشکالات بیان می کند: امروز غرب هم همین مسیر را طی می کند و زمینه انتقاد را باز گذاشته تا مشکلات نمایان و راه حل آن نیز بیان شود زیرا ثابت شده است که با بستن همه درها، انتقادها از بین نمی روند و مشکلات هم رفع نمی‌شوند بلکه با گفتن همه انتقادهاست که راهی برای رفع مشکلات پیدا می شود.
او می گوید: زمینه باید فراهم باشد تا دیدگاه های مختلف، انتقاد و چراهای خود را مطرح کنند و با هم بحث و جدل داشته باشند و طبیعی است از میان این مباحث است که مردم راه درست را انتخاب خواهند کرد.
سیدعلی خمینی معتقد است آنهایی که مشکلات را درک می‌کنند باید بیایند و مطرح کنند و اگر دغدغه دین دارند بگویند مشکلات موجود، از اسلام و تشیع نیست بلکه از من و ماست.
او که معتقد است حکومت دینی می تواند کارآمدترین حکومت باشد به شرطی که مطابق معیارهای اجتهادی شیعه محقق شود، وجود نقاط ضعف در انواع حکومت ها را انکار نمی کند و تاکید می کند که ما باید تلاش کنیم مشکلات رفع شوند و خودمان را اصلاح کنیم چون در این صورت زمینه پیشرفت فراهم می‌شود.
نوه امام در پایان درباره نوع تبلیغ دینی نیز با انتقاد از برخی مبلغان که برای حفظ مخاطب، اسلام را از شکل واقعی خارج و متناسب با ظرف مورد پسند مخاطب، ارائه می کنند، یادآوری می کند که چنین شیوه ای غلط است و راه درست این است که تبلیغ، بیان و صورت کار با توجه به علایق و فهم مخاطب تنظیم شود.
