در کنار شخصیت‌های لشکری و کشوری مهم و برجسته دولت پیشین، دو گروه دیگر از مردمان افغانستان نیز همراه با موج جدید مهاجران راهی ایران شدند: نخست برخی بی‌جا شدگان (عموما از اقوام هزاره و تاجیک) که زمین کشاورزی و خانه مسکونی‌شان را نیروهای طالبان به زور تصرف کرده بودند و دیگر جایی برای زندگی نداشتند؛ دوم کسانی که به‌واسطه نا آرامی‌ها پیشه و شغل خود را از دست داده و برای گذران زندگی مجبور به حضور و کار در دیگر کشورها و از جمله ایران شده بودند.
پایگاه خبری جماران: اخیرا کلیپی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده که ژنرال محمد شفیع را در حال کار و بنایی در ایران نشان می‌دهد. این در حالی است که تصاویر پیشین او را عموما در کنار اشرف غنی، رئیس‌جمهور پیشین افغانستان نشان می‌داد. ژنرال شفیع در آن زمان رئیس ارکان قطعات خاص اداره امنیت ملی افغانستان بود؛ یک چیزی در حد رئیس نیروهای گارد ویژه در ایران. او در کلیپ اخیر از دولت و مردم ایران تشکر می‌کند که به او و دیگر پناهجویان افغانستانی اجازه کار در کشورشان داده‌اند.
ژنرال شفیع تنها یکی از هزاران افغانستانی است که پس از تصرف دوباره افغانستان به دست طالبان در سال گذشته، ناچار به فرار و پناه آوردن به ایران شد؛ چرا که بیم تسویه خونین این افراد وجود داشت. در کنار این شخصیت‌های لشکری و کشوری مهم و برجسته دولت پیشین، دو گروه دیگر از مردمان افغانستان نیز همراه با موج جدید مهاجران راهی ایران شدند: نخست برخی بی‌جا شدگان (عموما از اقوام هزاره و تاجیک) که زمین کشاورزی و خانه مسکونی‌شان را نیروهای طالبان به زور تصرف کرده بودند و دیگر جایی برای زندگی نداشتند؛ دوم کسانی که به‌واسطه نا آرامی‌ها پیشه و شغل خود را از دست داده و برای گذران زندگی مجبور به حضور و کار در دیگر کشورها و از جمله ایران شده بودند.
با این همه چنین حضور پر رنگی که اکنون شمارَش از پنج میلیون مهاجر و پناهجوی افغانستانی گذشته، مسائل و مشکلات خاصی را نیز به همراه دارد. حساسیت بخشی از جامعه ایرانی به این حضور پر شمار و نگرانی از تصرف مشاغل طبقه کارگر، بالا رفتن اجاره خانه در محلات حاشیه‌ای برخی شهرهای مهاجر پذیر، تنش‌های اجتماعی میان میزبانان ایرانی و میهمانان افغانستانی، نگرانی نهادهای امنیتی به‌ویژه درباره کسانی که قاچاقی و بدون مشخص شدن هویت وارد کشور می‌شوند، هزینه‌هایی که به‌واسطه استفاده این مهاجران از خدمات عمومی یارانه‌ای (حامل‌های انرژی، مواد خوراکی، حمل و نقل عمومی و...) بر دولت تحمیل می‌شود، مسائل مربوط به ثبت‌نام رایگان کودکان مهاجر در مدارس دولتی و... برخی از مسائلی است که ضرورت و اهمیت توجه به این مهاجران افغانستانی به‌طور کلی و موج اخیر مهاجران به‌طور خاص را برجسته می‌کند.
«گروه بررسی‌های راهبردی میراث» در همین راستا اقدام به انجام پژوهشی نمود تا در شناسایی این مشکلات و ارائه راهکارهای عملی پیشگام شود. پژوهشگر این گزارش امیر هاشمی مقدم است که پیش از این دو کتاب و چندین مقاله در زمینه افغانستان و مهاجران افغانستانی نوشته و منتشر کرده است. در پژوهش یادشده به جای آنکه تمرکز بر خدمات دولتی باشد، بر سازمان‌های مردم‌نهاد دینی و خیریه‌های فعال در این زمینه تمرکز شده است. این امر به‌ویژه با توجه به تجربیات موفق جهانی در این زمینه انجام شده است. بنابراین بخشی از پژوهش مورد نظر به بررسی جایگاه این سازمان‌ها در سامان‌دهی امور مهاجران و پناهجویان پرداخته و نمونه‌های درخشان و موفقی در این زمینه را معرفی کرده است. در کنار این بخش اسنادی و کتابخانه‌ای پژوهش، از دیدگاه صاحبنظران نیز استفاده شده است. آنچنانکه پژوهشگر به سراغ فعالان سازمان‌های مردم‌نهاد دینی مرتبط با پناهجویان، کارشناسان مسائل افغانستان، متخصصان مهاجرت و... رفته و مجموعا با بیش از ۲۰ فعال مرتبط ایرانی و افغانستانی مصاحبه انجام داده و نظرات و دیدگاه‌های‌شان در این زمینه را دسته‌بندی کرده است.
ساختار پژوهش یادشده چهار بخش را در بر می‌گیرد: در بخش نخست به کلیات پژوهش (همچون ضرورت انجام آن و روش اجرا) پرداخته است. بخش دوم شامل وضعیت کنونی مهاجران افغانستانی و چالش‌های زندگی‌شان در ایران می‌شود. در همین بخش مقایسه کوتاهی میان مهاجران افغانستانی در ایران و افغانستان شده است بخش سوم به معرفی سمن‌های ایرانی فعال در زمینه مهاجران پرداخته و البته پیش از ورود به بحث اصلی، تجربیات جهانی در این زمینه را بازگو می‌کند. نهایتا و دست آخر، راهکارهایی برای کاهش آسیب‌های اجتماعی-فرهنگی و تقویت همزیستی مسالمت‌آمیز این مهاجران و پناهجویان در ایران ارائه گردیده است.
این گزارش در دو قالب پژوهشی (برای علاقه‌مندان و کارشناسان) و خلاصه راهبردی (برای مدیران و نیز غیرمتخصصان) تنظیم شده که هر دو فرمت در وب‌سایت {در اینجا} و همچنین شبکه‌ّهای اجتماعی «گروه بررسی‌های راهبردی میراث» به رایگان در دسترس است.
