رویکردهای رهبر انقلاب، مخالفینی داشت و طیفی از ابتدا در موضوعاتی مانند «مردم سالاری» با جمله روشن "میزان، رای ملت است" مقابل نظرات پیشرو و آینده نگر ایشان بر مبنای درک مسایل روز قرار داشتند. برخی در برابر موضوع زنان و حقوق و آزادی و عزتی که امام برایشان قائل بود مقاومت نشان می دادند و در دوران انقلاب می گفتند شرکت زنان در تظاهرات اِشکال شرعی دارد، چون صدایشان شنیده می شود! امام خمینی اما به صراحت حق طلبی و عدالت خواهی زنان در عرصه اجتماعی و سیاسی را منطبق با شرع و ضروری برای جامعه می دانستند.
پایگاه خبری جماران: اخیرا بخشی از سخنرانی امام خمینی در جمع ایرانیان مقیم خارج از کشور به تاریخ 20 آذر 1357 در نوفل لوشاتو منتشر شده که انگیزه ای برای بازخوانی نگاه انقلاب اسلامی در سال 57 در بحث زنان شد. اگر چه صراحت صحبت های امام در این مطلب که با تیتر «اسلام و قدرت زنان» اخیرا در پایگاه خبری جماران منتشر شده، قاطعانه بوده، ولی باز هم به دلیل گذشت دهها سال و نبود تجربه فردی حدود 80 درصد جمعیت کشور به لحاظ سنی از آن دوران، لازم دیدم سیری بر آنچه بر ما گذشته، داشته باشم.
شناختی که جوانان آن دوران مانند من، از امام خمینی و مواضع، سیاست ها و رویکردهای ایشان در روزهای انقلاب شکل گرفت، براساس همین مواضع عدالتخواهانه در بحث حقوق انسان ها بود. اما از همان روزها رویکردهای رهبر انقلاب، مخالفینی داشت و طیفی از ابتدا در موضوعاتی مانند «مردم سالاری» با جمله روشن «میزان، رأی ملت است» مقابل نظرات پیشرو و آینده نگر ایشان بر مبنای درک مسایل روز قرار داشتند. برخی در برابر موضوع زنان و حقوق و آزادی و عزتی که امام برایشان قائل بود مقاومت نشان می دادند و در دوران انقلاب می گفتند شرکت زنان در تظاهرات اِشکال شرعی دارد، چون صدایشان شنیده می شود!
امام خمینی اما به صراحت حق طلبی و عدالت خواهی زنان در عرصه اجتماعی و سیاسی را منطبق با شرع و ضروری برای جامعه می دانستند. پس از ورود رهبر انقلاب به ایران نیز این طیف سعی کردند دیدار زنان در مدرسه رفاه را که به نوعی بیعت با امام هم محسوب می شد، حذف کنند و سپس با ورود به دوران انتخابات با حضور زنان مخالفت کردند که باز با مقابله امام روبه رو شدند. در انتخابات اولین دوره مجلس شورای اسلامی نمایندگانی از این نوع تفکر از امام خواستند که از شورای نگهبان بخواهد زنان را رد کنند و اجازه ندهند آنان نماینده شوند و البته آنجا هم با مخالفت صریح امام مواجه شدند.
در واقع حذف زنان از عرصه های مختلف سیاسی و اجتماعی در دستور کار اینها بود، ولی بنیانگذار جمهوری اسلامی بارها و بارها در مقابل آنها مقاومت کرد. مانند تفکیک جنسیتی در سطح دانشگاهها و دیوار کشیدن در کلاس ها که شبانه با موضع گیری فوری امام ملغی شد و یا برخوردهای خشنی که در مورد حجاب زنان صورت گرفت و امام بسیار ناراحت شده و دستور پیگیری و برخورد دادند.
البته متاسفانه در برخی زمینه ها و سطوح چنین تفکر و سیاست هایی آهسته و پیوسته تداوم یافت و درگیری هشت ساله کشور در جنگ تحمیلی مانع توجه جدی به این مشکل و رسوخ دیدگاههای افراطی در این زمینه شد.
می خواهم بگویم ما آن تصویر را از امام خمینی داشتیم و نسل جوان و مردمی که پای انقلاب آمدند چنین شناختی را به درستی از امام داشتند. در فیلم مورد بحث هم می بینیم امام کسانی را که «خانه نشینی زنان» با هدف منزوی کردن زنان از عرصه های اجتماعی را می خواستند، نقد کرده و تاکید دارد که در صدر اسلام زنان در همه عرصه ها حضور داشتند.
این درحالی است که متاسفانه هنوز در جامعه ما در منابری که تاریخ صدر اسلام روایت می شود، از مساجد گرفته تا صدا و سیما غالبا به حجاب و وفاداری حضرت زهرا س اشاره شده و در مورد شخصیت اجتماعی مبارز، عالم و همواره در صحنه ایشان کمتر گفته می شود. در حالی که دختر گرامی پیامبر ص فقط هنگام دفاع از حق پس از رحلت پیامبر ص به میان جمع نرفت، بلکه از کودکی کارش محافظت از پدر را در معابر شهر و در مقابل کفار بود و در همه مراحل یک فعالی اجتماعی عدالت طلب به حساب می آمد. ای کاش به جایگاه علمی و معارف فلسفی، تاریخی آن بانو نیز پرداخته می شد. همین مسئله در مورد حضرت خدیجه نیز وجود دارد. ببیند چگونه شخصیت او که اولین انسان گرونده به دین اسلام است و ثروت و مدیریتش پشتوانه مالی پیشبرد اهداف اسلام قرار گرفت، در پرده ای از ابهام قرار دارد و اکثر قریب به اتفاق کتب و روایات مربوط به ایشان، کپی برداری های دور از زبان روز همراه با شبهات قابل توجه است.
در این صحبت های امام خمینی می بینیم که ایشان با اشاره به حضور فعال زنان در صدر اسلام می گوید می خواهند القاء کنند اسلام برای زن محدودیت ایجاد می کند، در حالی که اسلام با مظاهر تمدن مخالفتی ندارد.
اما متاسفانه مخالفان دیدگاههای امام طی این سال ها به گونه ای عمل کرده اند که اسلام را در مقابل روزآمدی، پیشرفت، آزادی و تحولات علمی و فناوری نشان داده، یا نتوانستند و یا نخواستند که دین و آزادی کنار هم قرار گیرد.
از فرازهای مهم این سخنان آنجاست که امام خمینی، زنان و مردان را همپای هم دانسته و از کلمه «تساوی» استفاده می کنند و اینکه اسلام زنان را قدرت داد. اما نسل جوان کشور بیشتر شاهد رویکردی بوده که تلاش می کند اختیار و قدرت را از زن سلب و تا جایی که ممکن است ولو در مواردی به صورت سلیقه ای و بدون پشتوانه قانونی، او را موجودی بداند که نامش در برگه هویتی فرزندش نباشد و یا نتواند برای اخذ کارنامه اش اقدام و از حساب جاری که خود برای فرزند باز کرده، برداشت کند.
در دولت دوازدهم برای این برخوردهای ناشایست با مادران، لوایح و پیشنهادات قانونی ارایه و پیگیری شد و مواردی مانند درج نام مادر بر کارت ملی یا اخذ کارنامه و برداشت از حساب بانکی فرزند، لوایح و پیشنهادات قانونی تدوین و تقدیم شد. اما مخالفین در حالیکه از یک طرف شعار قداست مادری را فریاد می زنند، در عمل اجازه نمی دهند حتی در حیطه نقش «مادری» به قدرتی که امام تاکید می کند اسلام به «زن» داده، دست یابد. بعد هم یک عنوان دینی به آن داده تا کسی نتواند حرفی بزند و اگر نقدی به این سیاست ها شود فورا از سپر تقدس برای رد آن استفاده کنند.
البته این رویکرد غلط و محدود کننده با نگاه بسیاری از فقها و صاحب نظران منافات دارد، ولی متاسفانه این همان خطی است که از ابتدای انقلاب با دیدگاههای امام خمینی در مورد زن زاویه داشت و همچنان می تازد و قطعا این جمله امام که زنان نسبت به مردان تساوی دارند، برایشان بسیار گران است.
امام اینجا می توانست از کلمه دیگری استفاده کند، ولی بر تساوی و مساوات تصریح کرد. از همین رو ما سعی کردیم بحث عدالت را در قانون و برنامه ها برجسته کنیم؛ عدالت جنسیتی را که برگرفته از نگاه دینی است در دولت های یازدهم و دوازدهم مبنای برنامه ها قرار داده و به تصویب و اجرا رساندیم تا شاهد تحقق بارقه ای از آرمان هایی که در انقلاب اسلامی داشتیم، باشیم. ولی این را هم بر نتافته و به دستور کار خارجی نسبت می دهند. آیا هر جا که صحبتی از حقوق زن و جایگاه قدرتمند زنان شود، حتما برگفته از یک رویکرد خارجی است؟ یعنی این همه کارشناس مسلمان لایق و مجرب در دهه های گذشته ناتوان از تحقق آرمان های انقلاب اسلامی و مردمی ایران عزیز هستند؟ و آیا می توان صحبت های امام را هم به دستور کار خارجی نسبت داد؟
امام خمینی در این سخنان تاکید دارند قرار نیست فرقی میان زن و مرد گذاشته شود؛ این یعنی باید با تبعیض مقابله شود. البته احکام به دلیل جایگاه مهمی که زن در به دنیا آوردن فرزند و نقش تربیتی و توانمندی های خاص انسان ساز او دارد، در مواردی می تواند متفاوت باشد، اما این تفاوت، راحتی و فراغت خودخواسته زن برای به کارگیری توانایی هایش را مد نظر دارد و نه اعمال تبعیض و محدودیت. به خاطر همین امام تاکید می کند زنان آزادند رای بدهند و رای بگیرند و محدودیتی برایشان قایل نیست. در حالی که عده ای از همان ابتدا قائل به این بودند که زنان اگر هم رأی بدهند، نباید رأی بگیرند و نباید در منصب های انتخابی و انتصابی قرار گرفته و مسئولیت و نقش برگرفته از رأی مردم را ایفا کنند. در واقع بیش از چهار دهه است که این دو دیدگاه زیر پوست جامعه به رویارویی با هم مشغولند و هر از چندی تفاوت ها در نتایج انتخاباتی ظهور و بروز می یابد.
امام خمینی همچنین می گویند که زن ملعبه دست دیگران نبوده، بلکه آدم و انسان آزاد است؛ این جملات تاکیدات مهمی در دوره ای خاص بود. متاسفانه اما عده ای همواره تلاش کردند، این دیدگاه مترقی و روزآمد را تحریف کنند و با محدودسازی و خط قرمزهای بی مورد، جامعه را با سرخوردگی ها روبرو سازند. اینگونه است که کارهای خوب و تحولات مهمی مانند حضور و موفقیت قابل توجه زنان و دختران در عرصه های علمی و ورزشی، مقابل محدودیت های بی موردی مانند ممنوعیت ورود به ورزشگاه آزادی قرارا گرفته و در افکار عمومی رنگ می بازد و جامعه زنان را به سوی نا امیدی و خستگی سوق می دهد. چرا باید سال ها بر سر یک مسأله که امکان مدیریت و تساهل درباره آن هست سخت گیری و دختران را سرخورده و اذیت کرد؟ چرا باید برخوردهای خشن بر سر حجاب و گشت ارشاد که دور از فرهنگ اسلامی است به چنین دستاویزی برای نا امیدی و حتی لج بازی در سطح جامعه منجر شود؟ در حالی که خطاب قرآن کریم در مورد حجاب، اول به مردان است. چرا باید دختران در مشکلات اجتماعی و اخلاقی مقصر جلوه داده شوند؟ در حالیکه منشا این نوع مسایل در همه جوامع، کانون های ثروت بوده و زنان قربانی ماجرا هستند و نه علت آن.
مواردی مثل حق خروج از کشور و گذرنامه یا مسئله مهم حضانت و حقوق مرتبط با زن در موضوع فرزند که مورد اشاره قرار گرفت، اگر چه ممکن است به ظاهر برای خیلی ها مهم نباشد ولی در سرکوب حس سربلندی و امید اجتماعی زنان بسیار موثر است. مانند بحث برابری دیه زن و مرد که البته قوانین تا حدی اصلاح شده و با ورود بیمه ها نیز به میزانی جبران می شود. اما وجود چنین مشکلاتی به همان «فرقی» برمی گردد که امام اشاره می کنند و منظورشان عدم تبعیض است. این مسایل باعث می شود دختران و زنان جوان ما احساس کنند در جایی هستند که نگاه نسبت به زنان محدود کننده است.
دیدگاه مخالف نظرات امام سبب شد رویکردهای مثبت و آینده ساز بر رویکردهای سلبی و منفی تفوق نیابد. این مخالفین، بخش بزرگی از جامعه را با سوال کارآمدی جمهوری اسلامی روبرو کرده و چالش مهم اعتماد و امید به آینده را ایجاد کردندکه این مسئله به برخوردهای دوگانه با زنان گره خورده است.
به عنوان مثال، اینکه اجازه نمی دهند لایحه بسیار مهم مقابله با خشونت در خانواده تحت عنوان «لایحه حفظ کرامت و حمایت از زنان در برابر خشونت» به نتیجه نهایی برسد، معضل نا امید کننده ای است. مقابله با خشونت در خانواده سالهاست مورد تاکید مقام معظم رهبری و از مطالبات ایشان هم محسوب می شود، چنانچه تمام دست اندارکاران برجسته مسایل خانواده معتقدند چنین قانونی به استحکام خانواده کمک بزرگی می کند. پس چرا باید بعد از توافقات انجام شده میان دو قوه قضاییه و مجریه و تصویب در دولت و ارسال به مجلس شورای اسلامی، ماهها اعلام وصول نشود، بعد متوقف و اخیرا براساس اخباری به دولت بازگشت داده شود؟ چرا باید شاهد چنین تعلل هایی باشیم؟
خشونت به طور جدی بر کیفیت زندگی زنان به عنوان نیمی از جامعه اثر مستقیم دارد و با در نظر گرفتن تاثیرات آن بر فرزندان و همسران همه را متاثر می سازد. مگر اینکه اعتراف کنند از خدشه به ساختار مردسالاری وحشت دارند. مسلما توقف این لایحه متعلق به همان دیدگاهی است که حتی عدالت جنسیتی را وارداتی می داند؟ آیا واقعا رویکرد عدالتخواهانه و حق طلبانه پیشرویی که امام از آن صحبت می کند، برگرفته از دستور کار خارجی بوده و ما تاکنون نمی دانستیم؟ این چه نگاه اشتباه و منحرفی است که اثر خود را در نا امیدی و بی اعتمادی اقشار مختلف جامعه مخصوصا جوانان بر جای گذاشته است.
اینک در ضرورت بازنگری شکی نیست و این روند به نا کجا آباد می رسد. کسانی که تسلط به مباحث دینی و فقهی و احادیث و روایات دارند می دانند بخشی به نام اسراییلیات در احادیث اصیل نفوذ کرده و چنین دیدگاههایی ریشه در تعالیم اسلامی ندارد، بلکه برگرفته از برخی تعالیم یهود است. متاسفانه رد پای اسراییلیات به خصوص در نوع مواجهه با زنان به خوبی دیده می شود.
در عین حال خوشبختانه ضرورت اصلاح نگاه در ارتباط با زنان مد نظر علما و فقهای پیشرو بوده و بسیاری از صاحبنظران حوزه در این مسئله دیدگاههای درستی را مطرح می کنند و متوجه موضوع هستند. در دولت دوازدهم، معاونت ریاست جمهوری در امور زنان و خانواده توانست نشست های تخصصی را با صاحب نظران و فقها در قم برگزار و در ارتباط با موضوعات مورد چالش حقوق زن و مشکلات و مطالبات زنان در عصر کنونی تلاش کند. این نشست ها به حدود 30 لایحه و پیشنهاد مهم منتهی شد که برخی از آنها پس از تصویب در دولت به مجلس نیز ارسال شده است.
امیدوارم این روند ادامه یابد و خبر بازگشت این لوایح از مجلس درست نباشد. بعضی لوایح هم در دستور کار دولت است و انتظار می رود برای تداوم راه امام و انقلاب و آنچه در ورود به قرن جدید و روند تمدنی پیش رو، اقتضا می کند جوابگوی این مسایل باشیم. یعنی بسیاری از رویکردهای نادرست را اصلاح کنیم و بدانیم اشکالی ندارد اعلام کنیم بعضی رویکردها نسبت به فرزندان و جوانان ما نادرست بوده و نیاز به بازنگری و اصلاح دارد. اشکالی ندارد اعلام کنیم در بعضی موضوعات از نگاه اسلام ناب به قول امام، فاصله گرفتیم و در عمل نتوانستیم به آن شعارها پایبند باشیم و ضرورت دارد در این مسیر بازخوانی انجام گیرد.
اشکالی ندارد و بلکه لازم است نگاهها را به سمت رویکرد انسان محور و حق طلبانه انقلاب اسلامی مجددا معطوف کنیم. ان شاء الله
