پایگاه خبری جماران: هادی طالع خرسند حقوقدان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین الملل معتقد است بر اساس منشور ملل متحد، دولت‌ها حق دفاع مشروع دارند و به همین دلیل، حقوق بین‌الملل این دفاع مشروع را مجاز دانسته و معتقد است به کارگیری اصل ضرورت باید آخرین راهکار باشد بدین معنی که از ابزارهای دیگری استفاده گردد و در صورت عدم دستیابی به نتایج مطلوب، می‌توان بر اساس اصل ضرورت، اقدام متقابلانه و دفاع مشروع را انجام داد.
در ادامه به مشروح گفتگوی خبرنگار جماران با وی می‌پردازیم:
اخیراً و بعد از تسلط آذربایجان بر منطقه قره باغ، شواهد زیادی به دست ما رسیده است که رژیم صهیونیستی کمک‌های زیادی از طریق ترکیه به آذربایجان کرده است، با توجه به شواهد موجود از حضور و فعالیت رژیم صهیونیستی در خاک آذربایجان آیا ایران حق دفاع متقابل دارد و می‌تواند در مجامع بین‌المللی از آذربایجان به عنوان کشوری که در خاک خود به دشمن ما پایگاه داده است شکایت کند؟
در حقوق بین‌الملل چیزی به نام قوه قضائیه یا دادگستری واحد وجود ندارد و در شرایط کنونی دستیابی به نتیجه از طریق طرح شکایت از آذربایجان دور از نتظار بوده و بعید به نظر می‌رسد. اما باید در نظر داشته باشیم که اقدامات و رزمایش ایران در منطقه شمال غرب، در این بازه زمانی اقدامی مناسب و به نوعی نمایش قدرت توسط جمهوری اسلامی ایران بود که می‌توان آن را تأثیرگذارترین پاسخ از سوی ایران در اولین گام دانست.
براساس شنیده‌ها در حین جنگ سال گذشته در منطقه قره باغ و بعد از آن، حدود 1000 نیروی صهیونیستی و همچنین 1800 نیروی داعش که برای جنگ قره باغ به آذربایجان آمده بودند هنوز در منطقه حضور دارند.
مورد دیگر این که گویا بر اساس توافق میان رژیم صهیونیستی و آذربایجان بعد از پیروزی آذربایجان بر ارمنستان قرار بر این است که آذربایجان امکانات و شرایطی را برای اسرائیل فراهم کند تا بتواند از طریق آذربایجان به تأسیسات هسته‌ای ایران حمله کند.
نکته مهم بر اساس منشور ملل متحد این است که دولت‌ها حق دفاع مشروع دارند و حقوق بین‌الملل این دفاع مشروع را مجاز دانسته است.
بند 4 ماده 2 منشور «اصل منع توسل به زور» را بیان داشته اما حق دفاع مشروع استثنایی بر این بند است، بدین معنا که دولت‌ها می‌توانند در شرایطی از نیروهای نظامی استفاده کنند.
در حقوق بین‌الملل بحث دفاع مشروع بر اساس سه اصل قابلیت اجرا دارد: «اصل ضرورت»، «اصل تناسب» و «اصل فوریت»، یعنی اولاً دفاعی که صورت می‌گیرد بر اساس ضرورتی باشد که آن را ایجاب می‌کند، ثانیاً دفاع متناسب با حمله‌ای باشد که انجام شده است و ثالثاً در یک فوریت زمانی خاص باشد.
اصل ضرورت باید آخرین راهکار ما باشد یعنی باید ابتدا از سایر ابزارها استفاده نمود و در صورت عدم دستیابی به نتیجه مطلوب می‌توانیم بر اساس اصل ضرورت، دست به اقدام متقابلانه زده و دفاع مشروع را انجام دهیم.
نکته‌ای که از منظر حقوقی در دفاع مشروع اهمیت دارد «اصل هدف‌گیری» است یعنی صرفاً به مکان و نیروهایی که با ما مخاصمه دارند حمله شده و یا پاسخ داده شود.
می‌توانیم در شورای امنیت درخواست تشکیل جلسه فوری داشته باشیم
به نظر شما از نظر حقوق بین الملل اگر مسئله به مجامع بین المللی کشیده شود از چه طریق می‌توان دادخواهی نمود و نظر شما درباره روش‌های پاسخ به رفتار غیردوستانه جمهوری آذربایجان چیست؟
بله، ما می‌توانیم از شورای امنیت درخواست تشکیل جلسه فوری داشته باشیم و این حق برای کشور ما محفوظ است ولی باید این نکته را مد نظر داشته باشیم که طرح این موضوع در مجامع بین‌المللی نتیجه حاصل از لحاظ ژست سیاسی و حتی اقتدار طرف مقابل ایران برای ما چندان خوشایند و جالب نخواهد بود و نباید اقدامی انجام داد که کشوری مثل جمهوری آذربایجان با وجهه بین المللی پایین‌تر در مقام قیاس و تقابل در برابر کشور ایران قرار گیرد.
مضافاً اینکه صدور هرگونه قطعنامه‌ای به نفع کشور ما می‌تواند با وتوی سه کشور آمریکا، انگلستان و فرانسه مواجه شود و عملاً به جز اتلاف وقت و حاشیه‌سازی نتیجه دیگری در بر نخواهد داشت.
نکته قابل توجه این است که در پی تغییر سفیر جمهوری آذربایجان در ایران، پذیرش و دریافت استوارنامه سفیر جدید توسط وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران بود که در عرف دیپلماتیک و در شرایط عادی توسط رئیس جمهور صورت می‌گیرد و در واقع این اقدام، اعلام اعتراض ایران از طریق مجاری سیاسی و دیپلماتیک بود و تا حدودی موقعیت کشور جمهوری آذربایجان را به مقامات آن کشور گوشزد نمود و من معتقد هستم که باید در تیم دیپلماتیک ایران در کشورهای آذربایجان و ترکیه و حتی ارمنستان تجدید نظر اساسی صورت بگیرد.
کشورهای سکولاری مانند ترکیه و آذربایجان به اقتصاد و روابط تجاری و اقتصادی خود بسیار وابسته هستند و ما می‌توانیم در حوزه روابط اقتصادی و تجاری با این کشورها تجدید نظری اساسی داشته باشیم، هرچند که این تجدیدنظر به ضرر ایران باشد چراکه منافع امنیتی نسبت به منافع اقتصادی اهمیت، اولویت و ارجحیت بیشتری دارد.
من در اخبار خواندم که الهام علی اف تیم محافظتی خود را چهار برابر کرده است و این نشان دهنده احساس ترس و خطری است که درون دولتمردان آذربایجان وجود دارد.
اخیراً موضوع انعقاد پیمان دفاعی و امنیتی میان ایران و ارمنستان طرح شده که این امر می‌تواند تأثیری مثبت بر توازن قدرت ژئوپلیتیکی ایران داشته باشد.
ایران مهمترین قدرت منطقه‌ای است
با توجه به تغییرات مرزی و سرزمینی در منطقه قفقاز جنوبی به خصوص قره باغ آیا ایران باید منتظر نهایی شدن قلمرو و حاکمیت مرزی در آن سوی مرزهای خود باشد یا این که با توجه به منافع ملی خود فشارها را بر کسانی که سعی دارند همسایگان مرزی ایران را تغییر دهند بیشتر کند؟
این که بخواهیم عملکردی انفعالی داشته باشیم و منتظر باشیم تا ببینیم چه اتفاقاتی رخ می‌دهد و براساس آن استراتژی خود را طراحی نماییم اشتباه و خطایی بزرگ است و ممکن است عواقبی در پی داشته باشد که غیرقابل جبران باشد. ایران به عنوان مهمترین قدرت منطقه در شرایطی قرار دارد که می‌تواند با تصمیمات خود بر اقدامات، برنامه‌ریزی‌ها و سیاستگذاری‌های کشورهای همسایه خود و بسیاری از کشورهای منطقه تأثیرگذار بوده و هدایت کننده و تعیین کننده باشد.
بر اساس حقوق بین‌الملل ایران می‌تواند در مقابل رفتارهای خصمانه و اقدامات علیه امنیت ملی خود توسط نیروهای صهیونیستی مستقر در کشور آذربایجان، هم دست به اقدامات پیش‌دستانه زند و هم اقدامات پیش‌گیرانه انجام دهد.
به عنوان سؤال آخر، رژیم صهیونیستی چه برنامه‌ها و اهدافی را از حضور و همچنین ایجاد روابط با آذربایجان دنبال می‌نماید؟
از زمان جنگ‌هایی که در سال 2006 به بعد میان رژیم صهیونیستی با فلسطین و لبنان رخ داد، کشورهای محور مقاومت عمق استراتژیک رژیم صهیونیستی را هدف قرار دادند که به نوعی نشان داد که می‌توان در جای جای اسرائیل اقداماتی که لازم باشد انجام داد.
در مقابل رژیم صهیونیستی نیز اقدامات خاصی را در نزدیکی مرزهای ایران آغاز نمودند، که یکی از آنها ایجاد رابطه با جمهوری‌های قفقاز از طرق مختلف بود که می‌توان به مواردی ازجمله توسعه نفوذ علمی و فرهنگی در جمهوری‌های قفقاز جنوبی، گسترش و تبلیغ هنر جامعه رژیم صهیونیستی، نفوذ در جامعه جوانان و احداث آموزشگاه‌ها، بیگانه‌سازی جامعه آذری با هویت فرهنگی و دینی شیعه و متقابلاً ایرانی- تاریخی خود، تقویت جامعه یهودیان در آذربایجان (نخست وزیر آذربایجان یهودی است) و تأمین امنیت خطوط لوله نفت آذربایجان به گرجستان اشاره نمود.
