علویان: پول یک اختلاس را به ریشه‌کنی هپاتیت بدهند

به گزارش جی پلاس،  «انواع هپاتیت، یا درمان دارند یا می‌شود آن را ریشه‌کن کرد. مهم اینجاست که مسئولان همت داشته باشند و بودجه برای غربالگری و درمان بیماران اختصاص دهند، مخصوصا معتادان تزریقی در زندان.» اینها گفته‌های دکتر سید موید علویان، رییس شبکه هپاتیت ایران است که نسبت به این بیماری هشدار می دهد.

او با 237 مقاله، دارای بالاترین تعداد مقاله علمی درباره هپاتیت در دنیا در 10 سال اخیر شناخته شده، در فرهنگستان علوم پزشکی به عنوان دانشمند برتر دهه اخیر در زمینه هپاتولوژی تقدیر شده و استاد دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله است. پزشکی که دعوت ما را قبول کرد و آمد که درباره هپاتیت بگوید، هشدارهای چندباره‌اش به مسئولان را تکرار کند و از خیرین بخواهد اگر مسئولان کاری نمی‌کنند، خودشان دست به کار شوند و بدانند در کنار ساختن مسجد و مدرسه، درمان بیماران هم اجر دارد. 

گفتگو با دکتر سید موید علویان را در ادامه بخوانید:‌

آقای دکتر، چند نوع هپاتیت داریم؟ کدامشان خطرناکترند؟ از کدام می‌شود پیشگیری یا آن را درمان کرد؟

هپاتیت به طور کلی به معنی التهاب در کبد است و التهاب علل زیادی دارد. از التهاب ویروسی آ، بی‌، سی و ... گرفته تا التهاب به دلیل کبد چرب و مصرف الکل و دارو یا بیماری‌های متابولیک و ارثی. درواقع هپاتیت یک مفهوم عام است. آنچه بیشتر نسبت به آن هشدار داده می‌شود، هپاتیت‌های ویروسی است. این بیماری از دو راه خوراکی یا از راه تماس خونی مثل تیغ یا سرنگ مشترک، خالکوبی غیربهداشتی، رفتار جنسی پرخطر و ... منتقل می‌شود.

چه تفاوتی بین انواع ویروس‌های آ، بی، سی و ... هست؟

در گروه اول که هپاتیت آ و ای هست، بیماری از راه خوراکی منتقل می‌شود. درباره هپاتیت آ در بچگی خیلی‌ افراد دچار شده‌اند و دیگر مبتلا نمی‌شوند، یک بیماری خفیف است که تب و علائم غیراختصاصی دارد. هپاتیت آ مهم است ولی معمولا مزمن نمی‌شود و درصد کمی از آن نیاز به بیمارستان و بستری شدن پیدا می‌کند. اما هپتاتیت ای در بزرگسالی ممکن است به وجود بیاید و خطرناک باشد. در کشورهای پیشرفته، جوان‌ها را نسبت به هپاتیت آ ایمن می‌کنند. ما هم در کشورمان از نظر بهداشتی رشد کرده‌ایم یعنی بچه‌هایمان در کودکی هپاتیت آ نمی‌گیرند اما در کشور ما این احتمال هست که وقتی بزرگسال هستند در معرض خطر قرار بگیرند مانند مواردی که به سربازی یا اردو رفته باشند یا در جمعی باشند که بهداشت پایینی وجود دارد مانند سفر به کشورهای همسایه مثل عراق و پاکستان و افغانستان. هپاتیت ای خوشبختانه الان در کشورمان مطرح نیست چون آب آشامیدنی سالم است و توانسته‌ایم این بیماری را کنترل کنیم. اما هپاتیت بی و سی دو ویروس متفاوت هستند که از راه خونی منتقل می‌شوند. تا سال 1990 ویروس هپاتیت سی شناخته نمی‌شد، اما بعد که شناسایی شد متوجه شدند از راه خون منتقل می‌شود. سال‌های قبل هموفیلی‌ها، تالاسمی‌ها، دیالیزی‌ها، جانبازان و ... همه در معرض این بیماری بودند اما خوشبختانه حالا در کشورمان خون‌ها غربالگری می‌شوند. 

بنابراین الان باید در کشورمان بیشتر باید نگران کدام هپاتیت باشیم؟

باید نگران همه انواع هپاتیت باشیم. هپاتیت آ را در جوانان مراقبت کنیم و بهداشت را مخصوصا در جاهای پرخطر آموزش دهیم و واکسیناسیون آن هم در آینده حتما باید مد نظر قرار بگیرد. درمورد هپاتیت بی و سی شیوع این بیماری رو به کاهش است اما باید درباره رفتار پرخطر جنسی و انواع تزریق آگاهی بیشتری بدهیم. شاید بشود گفتن بیشترین نگرانی که الان وجود دارد، اعتیاد و تزریق مشترک است. درست است که هپاتیت سی ریشه‌کن می‌شود و درمان قطعی دارد، کشور ما هم این داروها را تولید کرده است حتی با قیمتی پایینتر از داروهای خارجی اما لازم است مسئولان همت داشته باشند و بودجه اختصاص بدهند. مهم است که یادمان باشد ساختن مسجد و مدرسه ثواب دارد، جهیزیه دادن ثواب دارد، درمان بیماری یک معتاد یا بی‌خانمان هم ثواب دارد. 

اشاره کردید که هپاتیت سی قابل ریشه‌کن شدن است. در کشور ما هم این امکان وجود دارد؟

بله ایران به سازمان بهداشت جهانی تعهد داده که تا سال 2030 یعنی 1410 هپاتیت را ریشه‌کن کند. این تعهد را مسئولان بهداشتی کشورمان به نیابت از رییس‌جمهور داده‌اند بنابراین رییس‌جمهور مسئول است که نسبت به درمان این افراد اقدام کند و هرگونه کوتاهی باعث می‌شود سال‌های آینده آسیب بیشتری ببینیم. 

در راستای این تعهد، قدم برداشته شده؟

کارهای خیلی خوبی در کشورمان شده که باعث شده آمار هپاتیت سی در کشورمان پایین بماند مثلا طی 10 سال گذشته بیشتر از 12 هزار نفر تالاسمی و هموفیلی درمان رایگان شدند و شیوع هپاتیت سی در این بیماران که بین 30 تا 50 درصد بود، به زیر 10 درصد کاهش پیدا کرده است. دیالیزی‌ها زمانی 18 درصد هپاتیت سی داشتند اما الان سه درصد هستند. ولی اینها کافی نیست. درست است که در بین کشورهای منطقه وضعیت خوبی داریم اما هنوز سطح بهداشت در زندان پایین است، رفتار پرخطر در زندان وجود دارد و احتمال انتقال هپاتیت وجود دارد. من امروز از همین تریبون هشدار می‌دهم که اگر هپاتیت سی را در گروه‌هایی مثل معتادان، زنانی با رفتار پرخطر جنسی و کودکان خیابانی کنترل نکنیم، نه تنها نمی‌توانیم به تعهدمان درباره ریشه‌کنی این بیماری برسیم بلکه با شیوع آن هم مواجه خواهیم بود. 15 سال قبل از این که سازمان بهداشت جهانی به این فکر بیفتد که روزی به نام هپاتیت اختصاص داده شود، ما آن را در تقویمان ثبت کردیم اما حالا می‌بینیم که در کشورمان این موضوع جدی گرفته نمی‌شود.

این هشدارها را به مسئولان وزارت بهداشت یا سازمان زندان‌ها و مسئولان رسیدگی به آُسیب‌های اجتماعی داده‌اید؟

بله مرتبا گوشزد می‌کنیم که کجا چه خطری وجود دارد. درمورد هپاتیت آ چندین بار به وزارت کشور گوشزد کردیم کسانی که سفرهای زیارتی به عراق می‌روند ممکن است به بیماری‌هایی مبتلا شوند. همانطور که امسال دیدیم بعضی از زائران به بیماری‌های هپاتیت و وبا مبتلا شدند و آن را وارد کشور کردند. اینها نشان می‌دهد سیستم بهداشتی عراق، سیستم مناسبی نیست و سیستم بهداشتی ما هم توجه کافی به هشدارها نداشته است. اگر گفته شود چند داعشی می‌خواهند از مرز کشور وارد شوند، بلافاصله تمام امکانات برای این که مانع ورود آنها شوند بسیج می‌شوند اما در مقابل این ویروس‌ها کسی کاری نکرد با این که هشدارهای لازم را داده بودیم. هزاران نفر رفتند عراق و هم وبا و هپاتیت آ را وارد کردند. وزارت بهداشت تلاش کرده ولی این تلاش‌ها کافی نبوده است. درباره هپاتیت آ گفتیم فقط واکسن نزنید بلکه به زوار آموزش دهید که چه رفتارهایی داشته باشند که به بیماری مبتلا نشوند.

چرا به این هشدارها توجه نشد؟

بوروکراسی اداری مانع شنیدن صدای واضح ما به گوش مسئولان می‌شود. درباره هپاتیت سی هم متاسفانه تا به حال هیچگونه از مکاتبات و اعلام خطرهایی که انجام داده‌ایم، به نتیجه نرسیده است. این در حالی است که بدون توجه مسئولان و آموزش جامعه نمی‌توانیم به اهدافمان در ریشه‌کنی هپاتیت برسیم؛ ما حتی خواستیم درباره هپاتیت سریال هم بسازیم اما نشد چون بودجه نداشتیم و کسی بودجه اختصاص نداد در حالی که اگر این اتفاق بیفتد خیلی می‌تواند به مردم آگاهی بدهد.

آماری از بیماران مبتلا به هپاتیت هست؟

بله برآورد کرده‌ایم که تعداد مبتلایان به هپاتیت سی 176 هزار نفر و هپاتیت بی یک میلیون و چهارصدهزار نفر است؛ البته هفتاد درصد این افراد شناسایی نشده‌اند.

اگر شناسایی نشده‌اند چطور این آمار را دارید؟

ما اینها را بر اساس تخمین می‌گوییم، بر اساس آماری که با کمک سازمان بهداشت جهانی و مراکز علمی دنیا به دست آمده‌اند. در همه جای دنیا این محاسبات انجام می‌شود. به عنوان مثال می‌گوییم این تعداد معتاد تزریقی داریم و بنابراین با احتساب 40 درصد هپاتیت در معتادان تزریقی، پیش‌بینی می‌شود این تعداد بیمار داشته باشیم. شیوع این بیماری در بین زنانی که رفتار پرخطر جنسی دارند هم حداقل سه تا چهار برابر جمعیت عادی کشور است و این عدد، رقم بالایی است. در جمعیت عادی، نیم درصد شیوع هپاتیت را داریم اما در زنان آسیب‌پذیر این میزان خیلی بیشتر است. یعنی از هر 100 زنان خیابانی، سه نفر هپاتیت سی دارند. بعضی می‌گویند این رقم بالا نیست در حالی که خیلی میزان زیادی است چون شش برابر جمعیت عادی است و این افراد هر کدام می‌توانند چندین نفر را مبتلا کنند. در بین کودکان کار هم این رقم سه تا پنج برابر بیشتر از جمعیت عادی است.

خب چطور می‌توان این افرادی که گفتید تخمین زده می‌شود بیمار هستند را شناسایی کرد؟ امکانش وجود دارد؟

بله با کمک رسانه، ان‌جی‌اوها و همانطور که اشاره کردم همت مسئولان. باید بیماریابی فعال داشته باشیم. الان در مراکز ترک اعتیاد، غربالگری هپاتیت سی در تمام مراکز انجام نمی‌شود چون هزینه دارد. در یزد 200 نفر زندانی هپاتیت سی آماده درمان داریم که هزینه تامین دارو را ندارند، نه دفترچه دارند و نه حتی بعضی‌شان شناسنامه و کارت ملی. اینها سیاه‌نمایی نیست، واقعیت‌های موجود جامعه است. در کشورمان چراغ‌های روشن زیادی وجود دارد و خدمات زیادی هم انجام شده اما مشکلاتی هم هست که نباید پنهان و کتمانشان کرد بلکه باید از همه مردم کمک گرفت که این مشکلات حل شوند. با این حال متاسفانه دولت‌ها به جای حمایت از ان جی او هایی که در این زمینه فعالیت می‌کنند، به آنها به چشم تهدید نگاه می‌کنند. انجمن‌های علمی و مردمی تبلیغ روسپیگری نمی‌کنند، سیاه‌نمایی هم نمی‌کنند، فرصت خوبی برای کمک به دولت هستند و می‌توانند در بیماریابی کمک کنند. ما شصت نفر پاکستانی مهاجر در جنوب تهران پیدا کردیم، چون در پاکستان شیوع هپاتیت سی خیلی بالاست، خواستیم که این افراد غربالگری شوند و ببینیم مبتلا هستند یا نه، مکاتبات متعددی با وزارت بهداشت انجام دادیم اما هیچ کاری انجام نشد تا این که از یک ان جی او خواستیم این غربالگری را انجام دهند و این کار انجام شد. این بی توجهی در حالی است که همانطور که گفتم هپاتیت سی درمان دارد، مساله اینجاست که بیمارها را پیدا کنیم، از ابتلای جدید پیشگیری کنیم و مسئولان هزینه‌های درمان را متقبل شوند.

هزینه‌های درمان بالاست؟

خیلی زیاد نیست ولی کسی که کارتن‌خواب است و نان ندارد بخورد، حتی همان را نمی‌تواند انجام بدهد. درست است که از خیرین برای این هزینه‌ها کمک می‌خواهیم اما درواقع این وظیفه مسئولان است که نسبت به این موارد اقدام کنند. مثلا چرا شهرداری به جای این که فقط به دنبال تراکم و طرح ترافیک باشد، سلامت شهروندان را هم تامین نکند؟ ببینیم شهرداران دنیا چه کار می‌کنند، آنها خودشان را مکلف می‌دانند نسبت به سلامت مردم. روزانه ده‌ها نفر به ما مراجع می‌کنند که بی‌بضاعت هستند، حتی گاهی دفترچه بیمه ندارند و نمی‌توانند برای درمان اقدام کنند. چرا باید اینطور باشد؟ مسئولان رسانه‌ای هم نقش دارند. یک زمانی می‌خواستند بین افرادی که رفتار پرخطر جنسی دارند کاندوم توزیع کنند که میزان ابتلا به ایدز کم شود، با مخالفت مواجه می‌شدند، اما الان فهمیده‌اند که باید در تلویزیون هم گفته شود که یکی از مهمترین راه‌های انتقال ایدز، از طریق رابطه جنسی است و مردم باید رفتارهای محافظت شده داشته باشند. بالاخره این تابو شکسته شد و درباره این موضوع در رسانه حرف زده می‌شود. آگاهی مردم بیشتر شده که برای جلوگیری از انتقال ایدز باید رابطه با روش‌های محافظت شده داشت. اما هنوز درباره بسیاری از بیماری‌ها مانند هپاتیت یا زگیل تناسلی تابو وجود دارد و مردم آگاهی کافی ندارند. سن ازدواج رفته بالا، خواسته‌های جنسی وجود دارد، ممکن است رفتارهای پرخطر وجود داشته باشد و باید برای آن فکری کنیم.

شما در شبکه هپاتیت ایران، نمی‌توانید این آگاهی‌رسانی را انجام بدهید یا اقدامات عملی در این زمینه بکنید؟

ما به عنوان یک ان جی اوی علمی خیلی کارها کرده‌ایم اما به تنهایی نمی‌توانیم تمام مشکلات را حل کنیم. بیش از 50 مرکز در کشور با شبکه هپاتیت همکاری و در زمینه پژوهش و درمان فعالیت می‌کنند، طی دو سال اخیر بیش از 35 سمینار استانی برگزار شده است. بیماری‌های کمی در کشورمان داریم که برایشان دستورالعمل داشته باشیم، بسیاری از بیماری‌ها به صورت سلیقه‌ای و بنا بر تشخیص هر پزشک درمان می‌شوند ولی ما دستورالعمل واحدی را تدارک دیده‌ایم که درمان بیماری به طور یکسان، منسجم و هماهنگ انجام شود. این دستورالعمل با همکاری استادان داخلی و خارجی، پزشکان، اقتصاددانان سلامت، ان‌جی‌اوها، بیمه‌ها، وزرت بهداشت و ... تدوین شده. الان هپاتیت سی در تمام کشور به طور یکنواخت درمان می‌شود که درصد اشتباه بر اساس اختلاف سلیقه را به کمترین حد ممکن برساند. کارهای زیادی انجام داده‌ایم اما به تنهایی نمی‌توانیم از پس تمام موارد بربیاییم. در حال حاضر در حال غربالگری 1500 نفر از زندانی‌ها و در مراکز ترک اعتیاد هستیم. اما چیزی که لازم است این است که مسئولان نگاه جدی‌تری به این موضوعات داشته باشند و در هزینه کردن برای این موارد کوتاهی نکنند. من یک بار مصاحبه کردم و گفتم برای این بیماری 200 میلیارد تومان در مجموع نیاز داریم که اگر سالی بین 10 تا 15 میلیارد تومان برای درمان رایگان اختصاص داده شود، می‌توانیم هپاتیت سی را تا چهارده سال دیگر ریشه‌کن کنیم. کافی است یک نفر اختلاس نکند و این پول به این موارد اختصاص داده شود. گفتند این چه حرفی است که می‌زنی؟ حالا می‌گویم باشد، حتی اگر اختلاس هم می‌شود، در کنار آن برای سلامت مردم هم هزینه شود.

مهمترین اولویت برای رسیدگی به وضعیت هپاتیت در کشورمان را چه می‌دانید؟ که اگر قرار است بودجه‌ای اختصاص داده شود، صرف آن شود.

کنترل هپاتیت سی در معتادان خواسته اصلی ماست چون الان شایعترین راه انتقال هپاتیت در شرایط فعلی کشورمان، انتقال از طریق معتادهاست که سرنگ آلوده مشترک مصرف می‌کنند. 40 درصد معتادان تزریقی زندانی، هپاتیت سی دارند. این عدد، رقم کمی نیست. سوال این است که کاری برای این موضوع شده؟ درمان یک معتاد، حفظ جامعه است. اعتیاد یک مقوله چندوجهی اجتماعی است. شاید نتوانیم جلوی تزریق را بگیریم اما می‌توانیم کاری کنیم که تزریق ایمن وجود داشته باشد. کارتن‌خواب‌ها، زنانی که رفتارهای جنسی پرخطر دارند، کودکان کار، اینها همه افرادی هستند که در معرض ابتلا به هپاتیت هستند. برای اینها چه کرده‌ایم؟ اگر بخواهیم جامعه را حفظ کنیم باید این افراد را شناسایی و درمان کنیم. زنی که رفتارهای پرخطر دارد، ممکن است هر شب چندین نفر را مبتلا کند، نمی‌شود چشممان را به این واقعیت‌ها ببندیم و امیدوار باشیم اتفاقی نیفتد. باید آنها را شناسایی کنیم و برای درمان و آموزش آنها اقدام کنیم. آموزش آنها به معنی پذیرفتن این رفتار نیست، به این معناست که جلوی اتفاقات ناخوشایند بیشتر برای افراد جامعه را بگیریم. هیچ عقل سالمی حتی در کشورهای دیگر نمی‌گوید اعتیاد یا رفتار جنسی خارج از خانواده خوب است، اما به هر حال اینها وجود دارند و نمی‌توانیم انکارشان کنیم.