یک تحلیلگر مسائل بینالملل گفت: در حالی که ما مسیر دیپلماسی را اتخاذ کرده بودیم و در آستانه دور ششم مذاکرات بودیم، با حمله اسرائیل و آمریکا مواجه شدیم. این دو قبل از اینکه تأسیسات هستهای را هدف بگیرند، به دیپلماسی شلیک کردند.
نصرتالله تاجیک در گفتوگو با خبرنگار جماران، در خصوص میزان اطمینان از تداوم آتشبس، با اشاره به بدعهدی تاریخی اسرائیل در پایبندی به توافقاتش، اظهار کرد: خصوصا اگر توافقات انجامشده، مطابق با میل، انگیزه و اهداف اسرائیل نباشد، این رژیم به راحتی آنها را نقض میکند. در مورد پایداری آتشبس با ایران نیز احساس افکار عمومی و تحلیلگران این است که شاید چندان پایدار نباشد که نکته قابل اتکایی است، کما اینکه هیچگونه ضمانتی اعم از سخت، نرم، سیاسی و بینالمللی هم برای آن وجود ندارد.
وی افزود: حتی توافقاتی که طبق حقوق بینالملل و تحت نظر سازمان ملل امضاء میشوند نیز هیچ ضمانت اجرایی ندارند و ممکن است توسط یکی از طرفین نقض شوند. نظام بینالملل یک نظام آنارشی و فاقد سازمانی است که بتواند جلوی نقض تعهدات را بگیرد و نهایتا کشوری که مرتکب نقض تعهدات شده باشد، توسط شورای امنیت محکوم میشود که همان هم چندان تبعات اجرایی ندارد، مگر آنکه قدرتهای موثر در صحنه بینالمللی بخواهند از آن سوءاستفاده کنند.
این دیپلمات بازنشسته تأکید کرد: بنابراین، تنها عنصر اطمینانبخش، آمادگی کامل سیاسی، اجتماعی و نظامی برای احتمال نقض آتشبس از سوی آمریکا یا اسرائیل است که به دلایل واهی ممکن است رخ دهد و نیازی هم به منشائیت بینالمللی ندارند، کما اینکه حمله اولیه اسرائیل به ایران نیز هیچگونه مشروعیتی نداشت. آمریکا و اسرائیل میتوانند بدون هیچ دلیل موجهی برای افکار عمومی و نهادهای بینالمللی، مجددا به ایران حمله کنند؛ مانند چیزی که در همین ۱۲ روز دیدیم. یعنی در حالیکه ما مسیر دیپلماسی را اتخاذ کرده بودیم و در آستانه دور ششم مذاکرات بودیم، با حمله اسرائیل و آمریکا مواجه شدیم. این دو قبل از اینکه تاسیسات هستهای را هدف بگیرند، به دیپلماسی شلیک کردند.
تاجیک با تاکید بر اینکه لذا باید به لحاظ سیاسی، اجتماعی، نظامی و امنیتی هوشیار باشیم، عنوان کرد: اهمیت هوشیاری در زمان آتشبس، بیشتر از هوشیاری در زمان جنگ است. خصوصا که اخیرا اخباری هم منتشر شده که یک سری تسلیحات جدید از سمت کشورهای غربی در حال ارسال به رژیم صهیونیستی است. اسرائیل در حال پر کردن ذخایر نظامی خود است و در آینده میتواند مجددا از آنها علیه ایران استفاده کند. رژیم صهیونیستی میخواست با یک حمله ترکیبی، چندلایه و برقآسا، در تنها یک روز به نتیجه برسد، اما ایران علیرغم شوک اولیه، اجازه نداد وضعیت به نفع نتانیاهو پیش رود و با اقدامات امنیتی داخلی و حملات نظامی به اسرائیل یک معادله متوازن برقرار شد.
وی ادامه داد: اما این معادله هنوز ناقص و ناپایدار است و نیاز به اقدامات بیشتر داخلی برای افزایش انسجام ملی و نیز ساماندهی مدیریت تحولات داخلی و مخصوصا از بین بردن ساختار سازمان نفوذ وجود دارد؛ سازمانی که فعلا در ایران بدون ناترازی کار میکند. ما نیاز به اصلاح رویکرد حکمرانی و ارائه یک الگوی جدید از حکمرانی بر اساس اصل پاسخگویی و مسئولیتپذیری داریم که با کالبدشکافی آغاز گردد. نباید همچنان به روشهای سنتی کشورداری و با استفاده از بیلبورد، شعار و مداحی حرف بزنیم، زیرا حداقل در شرایط فعلی کارا نیست. ما نیاز به استفاده از روشهای روانشناختی و جامعهشناسانه برای ارتباطگیری با مخاطب داریم.
این تحلیلگر مسائل بینالملل با تأکید بر اینکه بنابراین باید ضمن حفظ آمادگی نظامی، از دوقطبیسازیهای داخلی نیز دور شویم، عنوان کرد: باید علاوه بر درس گرفتن و ریشهیابی اتفاقات این ۱۲ روزه، نقاط آسیبپذیر خود را اصلاح کنیم و آماده باشیم تا در صورت وقوع مجدد جنگ، دوباره در شوک فرو نرویم. جز این، هیچ راهی برای حصول اطمینان بابت پایداری آتشبس وجود ندارد. اگرچه اینکه برخی میگویند ما اکنون در حالت صلح مسلح هستیم نیز چندان نادرست نیست، اما هم جامعه و هم حاکمیت باید خود را برای هر اتفاقی آماده نگه دارد تا بتوانیم یک توازن جدید ایجاد کنیم. تحقق این امر، وابستگی زیادی به تحرکات دیپلماسی و یارگیریهای جهانی و منطقهای دارد.
تاجیک با اشاره به اینکه برخی نگران اند همان طور که اسرائیل هر از چند گاهی به لبنان حمله میکند، در قبال ایران نیز چنین برخوردی داشته باشد، گفت: در این ۱۲ روز، توازن جدیدی شکل گرفت و معادلهای نوشته شد که بر اساس آن، طرف مقابل ترجیح داد آتشبس را پیشنهاد کند. موقعیت ایران و لبنان متفاوت است؛ خصوصا در زمینه توان ضربه زدن به اسرائیل. یعنی آن ضرباتی که ایران به رژیم صهیونیستی زد، بسیار شدیدتر از حملات ارتش لبنان و حزبالله به اسرائیل بود. این خود یک عامل بازدارنده محسوب میشود. تفاوتهای سرزمینی، جمعیت، قدرت منطقهای و... نیز از دیگر تمایزات ما و لبنان است. ضمن اینکه لبنان و اسرائیل همسایه اند و لذا احتمال شکلگیری حملات بینشان زیادتر است. بنابراین، نمیتوان گفت همان طور که اسرائیل در حال حملات گاه و بیگاه به لبنان است، در مورد ایران نیز الزاما چنین خواهد کرد.
وی با اشاره به تأثیر حملات ایران به اسرائیل در شکلگیری آتشبس، بیان کرد: حملات ایران نقش بازدارندگی داشته است. البته که موشک و پهپاد به تنهایی نمیتواند از آسمان کشور دفاع کند، بلکه نیاز به جنگنده و پدافند قویتر نیز داریم. امیدواریم خصوصا در شرایط فعلی که صحنههای زیادی از همدلی مردم با حاکمیت برای حفظ ایران میبینیم، شاهد اهتمام تصمیمگیران به تقویت انسجام ملی، مشارکت عمومی در حفظ ایران و بهروزرسانی توان دفاعی کشور باشیم. خصوصا که در جنگ اخیر، دشمن تنها به دنبال از بین بردن توان هستهای ما نبود، بلکه سرنگونی نظام و حتی تجزیه ایران را دنبال میکرد. البته که حتی در نابودی برنامه هستهای ما هم موفق نبود، زیرا این یک دانش بومی است و با وجود شهادت چندین دانشمند و حتی آسیب شدید به صنعت هستهای، همچنان این دانش در میان جوانان و دانشگاههای ما وجود دارد.
این دیپلمات بازنشسته با اشاره به نقش کشورهای فرامنطقهای نظیر چین و روسیه در تحقق آتشبس، افزود: ما هنوز هیچ قرینهای از اینکه روسیه نقش موثری در آتشبس ایفا کرده باشد، نداریم. اگرچه چین و روسیه اقدامی را در شورای امنیت انجام دادند که حتی منجر به صدور بیانیه محکومیت آمریکا و اسرائیل هم نشد. به نظر من، نمیتوان به صرف اینکه ملاقات عراقچی و پوتین تنها ساعاتی پیش از اعلام آتشبس صورت گرفته بود، استنتاج کرد که این ملاقات توانسته در ایجاد آتشبس تأثیر داشته باشد. البته ظاهرا پوتین یک تماس تلفنی با ترامپ داشته، و طبق گفته ترامپ، رئیسجمهور روسیه درخواست میانجیگری کرده که مورد موافقت آمریکا واقع نشده است. بیش از این اطلاعاتی از صحبتهای مطرحشده در این تماس و ارتباط آن با جنگ ایران و اسرائیل وجود ندارد.
تاجیک ادامه داد: اگرچه موضعگیری روسیه در قبال تجاوز اسرائیل به ایران تا حدی خوب و بهتر از چین بود، اما اینکه این مواضع چه تاثیری در وقوع آتشبس داشته را نمیتوان تحلیل کرد و حتی با اطلاعاتی که فعلا داریم، فکر نمیکنم خیلی موثر بوده باشد. حتی برخی تحلیلگران معتقدند روسیه چندان علاقهای به ایجاد آتشبس در این جنگ ۱۲ روزه نداشته است، زیرا جنگ اوکراین و مسائل روسیه با آمریکا، باعث شده این کشور نسبت به بحرانی شدن اوضاع خاورمیانه بیمیل نباشد. خصوصا که برای روسیه، ادامه این شرایط تأثیر مطلوبی بر قیمت نفت دارد. این در حالی است که چینیها خواهان آرامش در خاورمیانه اند، زیرا از این طریق میتوانند با هزینه کمتری به انرژی دست پیدا کنند و به همین خاطر گاهی تلاشهایی را برای ایجاد آرامش در منطقه انجام میدهند.
وی با تأکید بر اینکه البته معادلات منطقه را نمیتوان صرفا بر اساس نفت تحلیل کرد، گفت: ذینفعان بسیار زیادی درگیر ماجرا هستند. معادلات منطقه خطی نیست، بلکه ما با شرایط بسیار پیچیده، چندلایه و لرزان و ژلهای رو به رو هستیم و تجزیه و تحلیل بدون تهیه یک تصویر بزرگ شامل تمام جزئیات، ممکن نیست. در این بین، حاکمیت نیز نباید از مردم انتظار پیروی محض داشته باشد. انسجام ملی به عنوان اصلیترین عامل امنیتساز، در گرو تحقق خواست و اراده مردم است.
