مالچ‌پاشی نفتی بعد از توقف پنج روزه دوباره در دشت آزادگان آغاز شده است. این در حالیست که با اعتراض فعالان محیط زیست خوزستان به مالچ‌پاشی نفتی در یکی از زیستگاه‌های ارزشمند این استان در منطقه «بیت کوصر» دشت آزادگان، و اعلام جرم یکی از انجمن‌های محیط زیستی، دادستان دشت آزادگان در تاریخ ۱۷ اسفند، حکم توقف مالچ‌پاشی در این منطقه را صادر کرده بود.
سید باقر موسوی یکی از محیط بان‌های دشت آزادگان، که اطلاع رسانی درباره این منطقه را برعهده گرفته، سه روز پیش در صفحه اینستاگرام خود از آغاز مجدد مالچ پاشی نفتی در این منطقه خبر داد.
مالچ‌پاشی نفتی در بیت کوصر با وجود تجمع و اعتراض فعالان محیط زیست، از اوایل اسفند آغاز شده بود که اعتراض کارشناسان و فعالان محیط زیست را به دنبال داشت و در نهایت انجمن زیست محیطی دیده‌بان جلگه سبز خوزستان، علیه اداره کل منابع طبیعی به دلیل ادامه مالچ‌پاشی نفتی و تخریب زیستگاه و گونه‌های باارزش گیاهی و جانوری، اعلام جرم کرد که حکم توقف عملیات را به دنبال داشت. دستور قاضی این پرونده، برای اجرا به کلانتری ۱۳ بستان ارجاع و مقرر شد در صورت ممانعت یا مقاومت در اجرای حکم، معترضان جلب و به دادگستری تحویل شوند.
ادامه مالچ پاشی با مجوز دادگستری
معاون منابع طبیعی خوزستان با تایید ادامه عملیات مالچ‌پاشی نفتی در دشت آزادگان، گفت: این کار با مجوز دادگستری خوزستان انجام شده است.
عبدالرضا دانایی توضیح داد: مرحله نخست توقف مالچ‌پاشی در منطقه بیت کوصر که با مخالفت حفاظت محیط زیست انجام شده بود، بعد از مراجعه به دادستان دشت آزادگان و بازدید میدانی اشرفی مدیرکل حفاظت محیط زیست استان و اثبات این مساله که مالچ‌پاشی در خارج از منطقه حفاظت شده میشداغ (به زبان محلی مشداخ) و مراتع روستایی صورت می‌گیرد، لغو شده بود.
وی افزود: پس از شکایت انجمن دیده‌بان جلگه سبز خوزستان و توقف مجدد مالچ پاشی در این منطقه، دوباره به دادگستری مرکز استان مراجعه کرده و سوابق و مستندات خود را اعم از نامه رییس سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت جهاد کشاورزی، مصوبه مدیریت بحران خوزستان و نامه سازمان بازرسی استان مبنی بر ادامه کار مالچ‌پاشی ارائه شد که بنا بر این مستندات، مجوز آن دوباره صادر شده است.
به گفته وی در حال حاضر مالچ‌پاشی خارج از منطقه حفاظت شده و مراتع روستایی، در حال انجام است.
دانایی با اشاره به اختصاص اعتبار به مالچ‌پاشی در خوزستان، اظهار داشت: سازمان برنامه و بودجه کشور به ۶ استان از جمله خوزستان این اعتبارات را ابلاغ کرده است، سیاستگذاری کشور طبق نظر فعالان محیط زیست انجام نمی‌شود و نظر مخالفان مالچ‌پاشی غیرکارشناسی است.
وی با بیان اینکه منطقه در حال مالچ‌پاشی، جزو کانون‌های فرسایش بادی با شدت بالاست، افزود: فعالان محیط زیست به جای جلوگیری از مالچ‌پاشی نفتی باید با مطالبه از سازمان محیط زیست و موسسه تحقیقات جنگل‌ها، انرژی خود را روی تایید مالچ زیستی متمرکز کنند.
تغییر موضع در پرونده مالچ‌پاشان
شاکی پرونده مالچ پاشی نفتی اما از ابهام در رسیدگی به این پرونده خبر داد و خواستار پاسخگویی مقامات در این باره شد.
مدیر انجمن زیست محیطی دیده‌بان جلگه سبز خوزستان در این باره به ایرنا گفت: روز ۲۲ اسفند از آغاز دوباره مالچ پاشی نفتی در منطقه بیت کوصر دشت آزادگان باخبر شدیم، بعد از مراجعه به محل و اطمینان از صحت خبر، به کلانتری ۱۳ بستان که حکم دادستانی به آن ابلاغ شده بود مراجعه کرده و پیگیر علت عدم دخالت کلانتری در این مساله شدیم.
شبنم قنواتی‌زاده افزود: طبق گفته این کلانتری، یک نفر از دادستانی به صورت تلفنی و شفاهی دستور آغاز دوباره مالچ پاشی را در این منطقه صادر کرده است، این در حالیست که لغو حکم دادستان با یک دستور شفاهی برخلاف قوانین است، بعد از اعتراض نسبت به این مساله، کلانتری اظهار کرد که در صورت تماس مجدد از دادستانی، از ادامه مالچ پاشی جلوگیری می‌کند اما این امر تاکنون انجام نشده است.
وی با اشاره به ادامه پیگیری‌ها از طریق دادستان دشت آزادگان، اضافه کرد: در مراجعه به دادگستری دشت آزادگان اعلام شد که پرونده به مرکز استان (اهواز) ارجاع شده، در حالی که دادگستری خوزستان، مدعی عدم وصول پرونده است و ما نمی‌دانیم چگونه باید این پرونده را پیگیری کنیم.
این فعال محیط زیست با انتقاد از بی‌توجهی مسئولان به شکایت این انجمن، گفت: متاسفانه از شرایط شیوع بیماری کرونا، چهارشنبه سوری و تعطیلات پایان سال، برای عدم رسیدگی به این پرونده که جزو مهمترین مطالبات فعالان محیط زیست است، سوءاستفاده شده است.
وی افزود: مدتی پیش درخواست ملاقات با رییس دادگستری خوزستان داده شده اما وقت ملاقات تعیین نکرده‌اند، اداره کل بازرسی استانداری خوزستان نیز در این زمینه گزارشی تهیه و به استاندار خوزستان ارائه داده اما پاسخی داده نشده است.
قنواتی‌زاده همچنین تصریح کرد: بازدید از منطقه «بیت کوصر نشان» می‌دهد که مالچ پاشان در حال تخریب محیط زیست بی‌نظیر منطقه هستند و تمام تپه‌ها از مالچ نفتی سیاه شده است.
وی اضافه کرد: مالچ‌پاشی نفتی به رغم بارندگی اخیر و پوشش گیاهی مناسب در این منطقه، به بهانه مبارزه با کانون‌های گرد و خاک و روندگی خاک، انجام شده که این عمل صرفنظر از اینکه جرم و برخلاف مصلحت همگانی بوده، هزینه هنگفتی را بر بیت المال تحمیل می‌کند.
قنواتی‌زاده با بیان اینکه نظرات کارشناسان پیشکسوت و متخصصان محیط زیست درباره مشکلات مالچ نفتی ضمیمه پرونده شده است، تاکید کرد: دوستداران محیط زیست معتقدند شن‌زارها کانون گرد و غبار نیستند و هیچ شن‌زاری در خوزستان نباید از بین برود، زیرا این مناطق زیستگاه‌های باارزش برای زیستمندان و پوشش گیاهی خاص خود هستند، از سوی دیگر مالچ نفتی یک ماده سمی و مضر است که هم بر محیط زیست و هم سلامتی انسان‌ها تاثیر منفی می‌گذارد و استفاده از آن باید متوقف شود.
بر اساس این گزارش، «مالچ» نوعی پوشش برای تثبیت شن‌های روان در مناطق بیابانی است. در خوزستان ۵۰ سال است که از نوع مالچ نفتی برای این کار استفاده می‌شود. عملیات مالچ‌پاشی در نیمه دوم سال، بعد از شروع باران‌های پاییزه که خاک رطوبت کافی به دست می‌آورد، آغاز می‌شود و بعد از آن نهال‌های کهور در منطقه کاشته می‌شود. اکنون ۶۳ هزار هکتار از شن‌زارهای خوزستان تغییر چهره داده و تبدیل به جنگل‌های دست کاشت «کهور پاکستانی» شده‌اند.
حدود ۱۰ سال است که کارشناسان و دوستداران محیط زیست نسبت به زیان‌های استفاده از مالچ نفتی در عملیات بیابان‌زدایی هشدار داده و خواستار جایگزینی روش‌های بی‌خطر شده اند. با راه اندازی کمپین #نه_به_مالچ_نفتی از سال گذشته، توسط سید باقر موسوی محیط بان خوزستانی، مالچ پاشی نفتی در مناطق حفاظت شده ممنوع شده بود اما فعالان محیط زیست خواستار توقف مالچ پاشی نفتی در همه ماسه‌زارهای خوزستان شده‌اند.
اعتراض فعالان محیط زیست با تجهیز کارگاه مالچ پاشی نفتی در منطقه بیت کوصر دشت آزادگان آغاز شد، اما با ادامه فعالیت و صدور مجوز مالچ پاشی نفتی در ۸۰۰ هکتار از دشت آزادگان از سوی اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان، این اعتراضات ادامه یافت. فعالان محیط زیست در اعتراض به مالچ پاشی نفتی یک بار در کارگاه مالچ پاشی در دشت آزادگان و یک بار در مقابل ساختمان منابع طبیعی خوزستان، تجمع اعتراضی برگزار کردند.
پیش از این عبدالرضا دانایی معاون اداره کل منابع طبیعی خوزستان گفته: «مالچ پاشی وظیفه‌ای است که به عهده ما گذاشته شده و حتی در صورت اعتراض فعالان محیط زیست، باید تعهدات خود را عملی کنیم. امسال ۲ هزار میلیارد ریال اعتبار برای مالچ‌پاشی، بیابان‌زدایی و نهالکاری به این اداره کل اختصاص داده شده است که برنامه داریم در شهرستان‌های شوش، دشت آزادگان و حمیدیه آن را هزینه کنیم.»
در بهمن ماه امسال بحث مالچ‌پاشی در منطقه «فکه» در دشت آزادگان که زیستگاه گونه آهوی کمیاب است، از سوی اداره کل منابع طبیعی خوزستان مطرح و تجهیز کارگاه نیز انجام شده بود که با اعتراض فعالان محیط زیست و ورود سازمان حفاظت محیط زیست، از اجرای آن ممانعت شد. «بیت کوصر» یکی از مهمترین زیستگاه‌های پرندگان زمستان گذر و گونه‌های حمایت شده «هوبره» و «خروس کولی دشتی» است. این منطقه رملی حاوی پوشش گیاهی غنی و تنوع زیستی خاص و بی نظیر است.
انجمن محیط زیستی دیده‌بان جلگه سبز خوزستان ۱۳ اسفند امسال علیه اداره کل منابع طبیعی این استان به دلیل مالچ‌پاشی نفتی و به ادعای آنها کشتار جانوران و از بین بردن گونه‌های گیاهی، اعلام جرم کرده و خواستار توقف مالچ‌پاشی نفتی در خوزستان شد.
این پرونده طبق ماده ۶۶ آیین دادرسی کیفری و حق نهادهای زیست محیطی برای اعلام جرم، طرح شکایت، پیگیری پرونده در مراجع قضایی، حضور در جلسات و ارایه مستندات، همچنین بر اساس اصل ۵۰ قانون اساسی که حفظ محیط زیست را یک وظیفه همگانی می داند، تشکیل شده است.
محمد درویش عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور پیش از این توقف استفاده از مالچ نفتی را مطالبه جدی و اول امروز فعالان محیط زیست دانسته و معتقد است: «وقت آن رسیده که با خاکپوش‌های نفتی خداحافظی کنیم.» به گفته وی، کانون‌های گرد و غبار باید مهار شوند اما نه با مالچ پاشی، برای تثبیت این کانون‌ها راه‌های خردمندانه‌تری همچون تثبیت بیولوژیک و قرق وجود دارد؛ در جایی مثل خوزستان و غرب کرخه اصلا نیازی به مالچ پاشی نیست و مساله با قرق حل می‌شود.
حسین لقمان عضو دیگر هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور همچنین معتقد است: « در حال حاضر شن‌های روان خطری جدی به شمار نمی‌آیند و با مدیریت حفاظتی و جلوگیری از ورود ماشین آلات و تردد به این مناطق می‌توان این عرصه‌ها را قرق کرد تا طبیعت خود را احیا کند و اصلا نیازی به این همه هزینه نیست. مالچ نفتی یک عنصر بیگانه است بنابراین پاشیدن آن در طبیعت مردود است، این روش از ۵۰ سال پیش ادامه داشته و باید حذف شود، در صحبت‌هایی با سازمان محیط زیست نیز بر حذف مالچ نفتی اتفاق نظر داشتیم.»
