این اثر تاریخی و دیدنی در دهستان 'سلامی' واقع در 25 کیلومتری شمال شهر خواف و 90 کیلومتری تربت حیدریه از بناهایی است که حکایت از اهمیت و اقتدار سیاسی اجتماعی منطقه خواف در گذشته دارد و با منظره زیبای خویش سالانه هزاران گردشگر را به سوی خود جلب می کند.
شهر سلامی از قدیمی ترین آبادیهای معروف در ناحیه خواف است و تاریخ آوازه اش در قرون اولیه اسلامی طنین بلندی دارد.
کوشک سلامی قصری است قدیمی که اندام غول آسایی را در هیات کنونی خود به نمایش می گذارد.
تا سال 1326 شمسی این بنا به صورت تلی از خاک بود که ویرانیهای عمارتی کهن را در دل خود حفظ می کرد و مردم سالها پیش خاک این تل را به عنوان کود کشاورزی و شوره به مزارع اطراف حمل می کردند و حتی به خاطر حفره های وسیع و ژرفی که در دل تپه ایجاد شده بود کشاورزان احشام خود را به درون این حفره ها می راندند.
کشف بنای قصر به همین دلیل بود که رخ داد زیرا مردم در تعقیب احشام خود به راهروها و خلل بنا راه یافتند و بر آنچه در دل خاک می گذشت آگاهی یافتند.
در همان دوره بود که مرحوم قریشی از سال 1326 خاکبرداری و تجدید بنای قصر را وجهه همت خویش قرار داد.
محمد قریشی از شهروندان دوستدار میراث فرهنگی و تاریخ بود و در زمانی که کوشک سلامی تلی از خاک بود آن را از مالکش خرید و اقدام به احیا و بازسازی بنا با هزینه شخصی کرد، اما فوت آن مرحوم به واسطه عدم حضور وارثان در ایران موجب شد تا روز به روز این بنا از شوکت گذشته خود دور شود و دوباره مسیر تخریب را در پیش گیرد.
ساختمان کوشک در اصل و از روی انگاره های بازمانده دارای سه طبقه بوده که فقط طبقه همکف و اول آن تا حدی قابل تعمیر بود و طبقه دوم کاملا از نو ساخته شد.
پس از بازسازی کوشک از همان سال 1330هجری شمسی به بعد خاکبرداری پیرامون قصر شروع شد و کار توسعه و تسطیح پیگیری شد تا باغی وسیع و سرسبز عمارت را در بر گرفت.
در مورد تاریخ احداث بنا اطلاعات چندانی در دست نیست اما از قراین چنین بر می آید که این کوشک تا زمان سلجوقی پابرجابوده است.
دلایل این احتمال متعدد است از جمله اینکه چون عمارت کوشک در زمان تالیف 'نزهت القلوب' موجود بوده و حمدالله مستوفی به آن اشاره کرده است که 'ملک زوزن در آنجا عمارت نیکو بساخت' بنابراین وجود قصر تا آن زمان مسلم است.
از طرفی چون در گیرودار حملات مغول و تاخت و تاز ایلخانیان و تیموریان آسودگی خاطری برای برآوردن اینگونه بنای عظیم نبوده طبعا ایجاد کوشک باید به زمانهای پیش از حمله مغول مربوط شود.
دیگر آن که وقتی 'رکن الدین محمود سیستانی' در سال 695 هجری قمری حصارهای سلامه را گشود یک سال و نیم تمام در این قلعه اقامت گزید و این نشان می دهد که در آن زمانها جایگاهی در خور اقامت طولانی امیری صاحب نام مانند او در سلامه وجود داشته تا دلبستگی او را فراهم آورد.
اگر چنان اقامتگاهی بوده است لاجرم نمی توانسته جایی جز این کوشک باشد.
به علاوه در احوال 'ملوک زوزن' آمده است 'خواجه زوزن که از طرف خوارزمشاه تخت کرمان را داشت قلعه سلامه بر زوزن را عمارت کرد' یعنی اینکه که در اواخر قرن ششم هم سلامی دارای تاسیسات قابل اعتنایی بوده است.
عمارت قصر نیز نوعی پایگاه سوق الجیشی و قلعه نظامی به حساب می آید و می تواند مصداق عملیات خواجه زوزن و محمود سیستانی هم واقع گردد.
قولهای دیگری هم هست که بنا را منتسب به 'امیر ارغش زاوه ای' ملک مستقل خواف و زوزن متوفی 563 و نیز امیر علیشیر نوائی (906 ه.ق) می داند و برخی احداث این ساختمان را به حدود 900 سال قبل می دانند و معتقدند که در هنگام حمله مغول به ایران این ساختمان ویران و به زیر خاک رفته است.
البته برای هیچکدام از اینها گواهی در دست نیست اما طبق نظر برخی پژوهشگران شالوده اصلی بنا به قبل از اسلام می رسد.
این عمارت به صورت مربعی است با ابعاد30 در 35 متر و اندازه پی های آن 5.1 متر می باشد.
ارتفاع تقریبی 12متر از کف باغ تا سقف طبقه دوم، متجاوز بر 60 پله با شیبی ملایم از پاگردی به پاگرد دیگر اوج گرفته است.
ارتفاع کم و پهنای زیادتر از معمول پلکان، این فکر را در بیننده القا می کند که صاحب قصر می توانسته است سوار بر اسب خود را به بام عمارت برساند.
عمارت در طبقه اول که نماینده کامل استقرار بیوتات آن است دو راهرو دارد که به شکل علامت بعلاوه یکدیگر را قطع کرده اند.
عرض راهروها سه متر و طول هر کدام 13متر است و در هر راهرو دو اطاق بسیار بزرگ وجود دارد که از پنجره هایی مورب نور می گیرند.
پنجره ها طوری در عمق دیوار های ضخیم تعبیه شده اند که نه آفتاب و نه نگاه را به درون آن راهی نیست و این تدبیر ضمن اینکه هوای داخل را از هجوم مستقیم سرما و گرما ایمن نگاه می دارد حافظ ساکنین اطاق از تیراندازی احتمالی نیز بوده است.
تغییراتی که در طول بازسازی بنا اتفاق افتاده در نمای خارجی می باشد و داخل ساختمان دست نخورده برجای مانده است.
در فضای داخلی در انتهای هر راهرو ایوانی است رو به یکی از جهات قصر و ساختمان بدین گونه بر جهات اربعه اشراف دارد.
پوشش آجری قصر مربوط به بازسازی بدنه اصلی است که مرحوم قریشی انجام داده است.
همچنین روایت است که بر اطراف کوشک خندقی حفر کرده بودند که به فاصله 20 متر از بنا دایره وار عمارت را در بر می گرفته که خود دلیلی است بر استفاده سوق الجیشی از بنا که با دیوار های عظیم و ستبر خویش به مثابه دژی تسخیر ناپذیر می نموده است.
طبقه همکف را فعلا بیوتات و انبارها اختصاص داده اند و ترکیبی داشته غیر از آنچه در طبقه اول دیده می شود. طبقه دوم آپارتمان کوچکی است که از نظر زیربنا گوشه ای از کف بام را پوشانده است و با داشتن چندین اطاق مفروش و مبله ظاهرا اختصاص به خانواده قریشی دارد.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خواف در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: بنای کوشک سلامی یا سلامه جزو آثار تاریخی مهم و برجسته این شهرستان می باشد که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و دارای مالک خصوصی است.
مرتضی باعقیده افزود: یکی از وارثان مرحوم محمد قریشی با خرید کامل این بنا از سایر وراث، قصد بازسازی بنا و ایجاد یک هتل سنتی را در همین محل دارد لذا هرگونه مرمت و بازسازی در این اثر منوط به تهیه و تکمیل طرح ساخت هتل است.
وی در توضیح عنوان کوشک برای این بنا نیز گفت: به هر بنا و کاخی که داخل یک باغ باشد 'کوشک' گفته می شود و خطاب کردن کوشک سلامی به نام 'قصر بلقیس' نیز بیشتر ریشه در فرهنگ عامیانه دارد و هیچ مستندی در زمینه چرایی خطاب این بنا با این نام وجود ندارد.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خواف در مورد آخرین وضعیت مرمتی این بنا نیز افزود: امسال اعتباری برای مرمت آن نداریم اما پارسال با توجه به قرار داشتن اصل بنای کوشک سلامه که با خشت خام و گل ساخته شده کمربند زه کشی دور باغ ایجاد شد و تا نهایی شدن طرح ساخت هتل سنتی دیگر طرح مرمتی در این بنا اجرا نمی شود.
وی اظهار کرد: تاکنون 450 اثر تاریخی و فرهنگی در شهرستان خواف شناسایی و از این تعداد 92 اثر مورد در فهرست آثار ملی ایران شده است.
وی گفت: سه اثر از آثار ملی خواف نیز در انتظار ثبت در فهرست آثار یونسکو قرار دارند که شامل آسبادهای نشتیفان، مدرسه غیاثیه خرگرد و مسجد ملک زوزن خواف است.
سرپرست معاونت میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: وجود 1500 اثر تاریخی، فرهنگی در فهرست آثار ملی و ظرفیت شناسایی 10 هزار اثر تاریخی دیگر در این استان نشان و نمادی از عمق تاریخ آن است.
حسین اصغری افزود: حفاظت و صیانت از آثار تاریخی ثبت شده و حتی ثبت نشده در فهرست آثار ملی از وظایف این اداره کل و یگان حفاظت میراث فرهنگی است که البته وجود قوانین مربوط به آثار ملی در این زمینه کار را تسهیل کرده است.
وی اظهار کرد: هرگونه تجاوز و تعرض به عرصه آثار تاریخی ثبت ملی و ثبت نشده با تمام قوت انجام می شود و تلاش برای شتاب در ثبت ملی آثار ثبت نشده از تلاشهای در حال انجام است.
وی ادامه داد: با توجه به وسعت و تعدد آثار ارزشمند تاریخی و فرهنگی تعداد نیروهای یگان حفاظت پاسخگوی این حجم عظیم نیست و مردم، دوستداران میراث فرهنگی و انجمنهای دوستدار میراث فرهنگی بهترین همکاران و کمک ما در عرصه حفاظت و صیانت از آثار تاریخی هستند.
اصغری گفت: رونق و فعالیت سازمانهای مردم نهاد دوستدار میراث فرهنگی اخیرا افزایش مطلوبی داشته است.
وی افزود: تلاش می شود با توجه به میزان بودجه های مرمتی و بازسازی، مرمت و بازسازی آثار تاریخی با در نظر گرفتن شرایط و اولویت هر اثر انجام شود.
وی ادامه داد: شهرستان خواف مملو از آثار تاریخی متعدد و ارزشمند است و حفاظت و صیانت از اثر تاریخی کوشگ سلامه نیز همانند دیگر آثار ارزشمند جزو اولویتها و آثار مهم استان محسوب می شود.
شهرستان 122 هزار نفری خواف در 267 کیلومتری جنوب مشهد قرار دارد.
7496 / 6053 گزارشگر: آرزو جاودانی ** انتشار دهنده : محمد حسین علی مقدم
انتهای پیام
این مطلب برایم مفید است
0 نفر این پست را پسندیده اند

موضوعات داغ

نظرات و دیدگاه ها

مسئولیت نوشته ها بر عهده نویسندگان آنهاست و انتشار آن به معنی تایید این نظرات نیست.