یک بلای دیگر برای بورس ایران: افت 215 میلیارد دلاری ارزش بازار سرمایه در 4 سال! - وزارت اقتصاد واکنش نشان داد

جی پلاس؛ بورس تهران چیزی نزدیک به یک ماه است که در آستانه ورود به کانال دو میلیون واحد درجا می‌زند. حالا از ریزش تاریخی شاخص کل بازار سرمایه نزدیک به چهار سال می‌گذرد و سهامداران نه‌تنها نتوانسته‌اند زیان سنگین خود را در این بازار جبران کنند؛ بلکه محاسبه ارزش دلاری بازار سرمایه از سال 1399 تاکنون نشان می‌دهد که ارزش دلاری بازار به طور درخورتوجهی افت کرده است.

‌افت 215 میلیارد دلاری ارزش بورس در 4 سال

شاخص بورس تهران چیزی نزدیک به یک ماه است که در آستانه دو میلیون واحد تقلا می‌کند. دیروز در اولین روز کاری بازار سرمایه، شاخص کل بورس افت 16‌هزار‌و 87 واحدی را تجربه کرده و به یک‌میلیون‌و 957‌هزار‌و 509 واحد رسید. دیروز ارزش بازار هم حدود شش‌هزار‌و 907 میلیارد تومان برآورد شد.

درجازدن شاخص کل بورس در آستانه کانال دو میلیون واحد در حالی رخ می‌دهد که ارزش دلاری معاملات بورس هم روند نزولی طی کرده است. حالا اگر بهمن سال 1401 را نادیده بگیریم، باید گفت که با افت تراز شاخص کل و ارزش ریالی بازار سهام، در کنار ثبات نسبی قیمت دلار، ارزش دلاری بورس به یکی از کمترین سطوح خود از زمان ریزش تاریخی سال ۱۳۹۹ رسیده است. وب‌سایت خبری اکو ایران نوشته است که بورس تهران پس از ریزش تاریخی شاخص‌های آماری در نوزدهم مرداد سال ۱۳۹۹، حدود 215 میلیارد دلار ارزش خود را از دست داده است.

در‌حال‌حاضر ارزش بازار کمتر از هفت هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. افت ارزش دلاری بورس تهران نزدیک به شش برابر افت ارزش ریالی بورس بوده است. بازار سهام در قله مرداد سال ۱۳۹۹ ارزش ریالی هفت‌هزار‌و ۷۷۸ هزار میلیارد تومانی داشته است. این در حالی است که در مرداد سال 1402 ارزش بازار به حدود شش‌هزارو 907 میلیارد تومان رسیده است.

ارزش دلاری بورس تهران در انتهای بهمن ماه سال قبل سطح ۱۲۵ میلیارد دلاری را تجربه کرد که در واقع بورس تهران در بهمن ماه ۱۴۰۱ با ۳۵ درصد ارزش دلاری مرداد ماه ۱۳۹۹ فعالیت داشت و ۶۵ درصد از ارزش دلاری خود را از دست داده بود.

در 25 مرداد ماه امسال هم ارزش دلاری بورس تهران به سطح ۱۴۱.۶ میلیارد دلاری رسید که به نسبت ارزش دلاری مرداد ماه ۱۳۹۹ بیش از ۶۰ درصد افت کرده است. افت ۶۰‌درصدی ارزش دلاری بورس تهران در سه‌ساله اخیر یعنی بیش از ۲۱۵ میلیارد دلار از ارزش بورس تهران آب رفته؛ درحالی‌که ارزش دلاری این روز‌ها به ۱۵۰ میلیارد دلار نمی‌رسد.

همچنین باید گفت که ظرف دو سال گذشته بورس از یک بازار 220 میلیارد دلاری به یک بازار حدودا 145 میلیارد دلاری تبدیل شده است.

‌شائبه فساد در بورس

نوسان بی‌رمق شاخص کل بورس و ریزش ارزش دلاری بازار سرمایه در شرایطی رخ می‌دهد که در تب‌و‌تاب انتخابات ریاست‌جمهوری بنا بود ابراهیم رئیسی به وضعیت فرسایشی بازار سرمایه رسیدگی کند؛ وضعیت فرسایشی که سهامداران از سال 1399 گرفتار آن شده‌اند و هنوز نتوانسته‌اند از آن خلاصی داشته باشند.

شمار زیادی از سهامداران در چهار سال گذشته بخش درخورتوجهی از سرمایه خود را در بورس از دست داده‌اند و جهش قیمت دلار به آستانه کانال 50 هزار تومان و رشد بی‌وقفه قیمت خودرو و مسکن نه‌تنها هیچ‌کدام نتوانست وضعیت بازار سرمایه را تغییر دهد؛ بلکه حالا محاسبات دلاری نشان می‌دهد ارزش بازار سرمایه از سال 1399 تاکنون با ریزش درخور‌توجهی مواجه شده است.

غلامرضا سلامی، کارشناس ارشد بازار سرمایه، در گفت‌وگو با «شرق» تأکید می‌کند که عامل مهم گرفتاری بورس شائبه فساد در این بازار است. او معتقد است که این گرفتاری بزرگ از همان اواخر سال 1398 و اوایل سال 1399 رقم خورده است و با رشد حبابی و غیر‌واقعی ارزش سهام بورسی، مردم را به خریدی بزرگ ترغیب کرد.

او تأکید می‌کند که شاخص کل بورس در سال 1398 از حدود 170 تا 180 هزار واحد ناگهان به دومیلیون‌و 200 هزار واحد رسید؛ حبابی بزرگ و بی‌ارتباط با منطق وضعیت اقتصادی در آن روزها که موجب شد ارزش سهام شرکت‌ها رشد غیر‌واقعی داشته باشد.

به عقیده این کارشناس تا اردیبهشت سال 1402 رشد غیر‌واقعی سهام شرکت‌ها تا حدی جبران و متعادل شد؛ اما از اردیبهشت 1402 دوباره بازار با «حادثه‌آفریدن قیمت‌های خوراک پتروشیمی» شوک دیگری را تجربه کرد.

سلامی توضیح می‌دهد که وضعیت حال حاضر بورس هیچ منطقی ندارد و این احتمال به نظر می‌رسد که فسادی در این بازار جریان دارد که از نوسان‌گیری سود می‌برند و سرمایه درخورتوجهی در بازار سرمایه‌ دارند. کسانی که می‌توانند، قیمت سهام را تعمدا پایین می‌آورند و در نرخ‌های پایین خرید کرده و با بالابردن قیمت‌ها، سهام خریداری‌شده را می‌فروشند و سودهای خیره‌کننده به جیب می‌زنند.

بنا بر توضیحات این تحلیلگر ارشد بازار سرمایه مشخص نیست که روی چه حسابی سهام شرکت‌های زیان‌دهی مانند خودروسازان که زیان انباشته هنگفتی دارند، رشد می‌کند یا چگونه سهام ارزنده برخی شرکت‌های سودآور به صورت مصنوعی در نرخ‌های پایین نگه داشته می‌شوند؟

سلامی معتقد است تا وقتی جریان مد‌نظر از بازار سرمایه رخت برنبسته است، شاهد مال‌باختگی سهامداران خرد و سودهای یک‌شبه و افسانه‌ای سهامداران بزرگ هستیم. به اعتقاد این کارشناس در‌صورتی‌که عزمی برای نظارت جدی و شناسایی فساد در بورس شکل بگیرد، بازار می‌تواند تا پایان امسال رشد 20 تا 30‌درصدی را تجربه کند و سهام برخی شرکت‌ها قابلیت رشد تا صددرصد را هم دارد.

‌بورس در شرایط غیرعادی

شرایط غیرعادی بورس توصیفی است که مریم محبی، دیگر کارشناس بازار سرمایه، از این وضعیت دارد. او به وب‌سایت تخصصی بورس‌پرس گفته است که «بازار سرمایه این روزها در سردرگمی عجیبی فرو‌رفته ‌است و بازار به‌شدت نسبت به انتشار اخبار حساس‌ شده و در شرایط کنونی نسبت به اخبار مثبت و منفی واکنش عجیب‌و‌غریبی نشان می‌دهد و در حقیقت باید گفت که در شرایط کنونی بازار سهام کاملا بی‌ثبات و ناپایدار شده و عوامل دیگری به غیر‌ از عوامل بنیادی و تکنیکال بر حال این روزها اثرگذار است. همچنین به دلیل افزایش نااطمینانی‌ها درباره آینده بازار، کوچ نقدینگی قوت گرفته‌ است».

او در ادامه گفته است: «سیاست‌گذاری‌های یک بام و دو هوا، بزرگ‌ترین ضربه را به بازار سرمایه وارد کرده است؛ بنابراین پیش‌بینی می‌شود روند کم‌رمق کنونی ادامه‌دار باشد. تا زمانی که سایه ترس عزم سفر نکند، کمتر می‌توان روزهای درخشانی را برای بازار سهام متصور بود».

آرش شهریاری، کارشناس بازار سرمایه، هم با اشاره به ریزش سنگین ارزش دلاری بورس به اقتصاد۲۴ گفته است که «جامعه سهامداری کشور یکی از مهم‌ترین گذرگاه‌هایی است که با توجه به تعارض منافعی که ممکن است میان سهامداران و مدیران یا حتی بازیگران عمده حقوقی بازار به وجود بیاید، لازم است تلاش مقام‌های نظارتی در راستای ایجاد اعتماد در این بازار حرکت کند. متأسفانه در ماه‌های اخیر، اعتماد به حلقه مفقوده بورس تهران تبدیل شده است و همین موضوع باعث شد تا شاخص کل بورس تهران در معاملات این روز‌ها به زیر محدوده مهم دو میلیون واحدی برسد».

او تأکید کرده است: «طولانی‌شدن اصلاح در بازار سرمایه و تبدیل آن به روندی فرسایشی سبب شده چشم‌انداز بازار مذکور برای سهامداران خرد همچنان نامشخص و با اما‌و‌اگر‌های فراوان همراه باشد و روند دادوستد‌های سهام نشان می‌دهد بازگشت اعتماد و پول به بورس با موانعی مواجه شده است. آنچه در دو ماه گذشته در این بازار رخ داده، حاکی از آن است که راه برای بازگشت به مدار تعادلی و جهش‌های جدی باز نیست. رفتار سرمایه‌گذاران نیز به‌وضوح بر این نکته تأکید می‌کند».

پیش‌از‌این با افشای نامه‌هایی درباره قیمت‌گذاری خوراک پتروشیمی‌ها و صنعت خودروسازی شائبه‌هایی از رانت اطلاعاتی در بازار سرمایه ایجاد شد و اعتراض بسیاری از سهامداران و فعالان بورس را به دنبال داشت.

توضیح وزارت اقتصاد

مرکز روابط‌عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت امور اقتصادی و دارایی در پاسخ به مطلب ‌29 مرداد‌ روزنامه شرق با عنوان «طلسم فرسایشی بورس»، توضیح داد: در محاسبه ارزش بازار سرمایه با نرخ دلاری، لازم به یادآوری است که بورس بیشترین ارزش دلاری خود را در همان سه ماه ابتدایی پس از سقوط تاریخی تجربه کرد، به‌طوری‌که در آن زمان روزانه حدودا 2.5 میلیارد دلار از ارزش بورس کاسته می‌شد اما این رقم در ریزش اردیبهشت‌ماه بازار سرمایه با دلار 49 هزار تومانی، افت روزانه 895 هزار دلار از ارزش بازار سرمایه است. اما ذکر این نکته در زمینه بی‌اعتمادی مردم به بورس ضروری است که سقوط تاریخی بورس در 19 مرداد‌ماه سال 1399 با وعده‌های فریبنده دولت وقت برای ورود مردم به بازار سرمایه، چنان بی‌اعتمادی در جامعه و عموم مردم وارد کرد که حتی سیاست‌های مختلف دولت قبل و دولت سیزدهم برای بازگشت اعتماد مردم به بورس نتوانسته به‌طور ‌کامل کارساز باشد.

در همان زمان سقوط تاریخی بورس، شائبه فساد در ارکان مختلف بازار سرمایه مطرح شد و دولت سیزدهم با وجود اتخاذ سیاست‌های بسیار زیاد تشویقی برای سهامداران، هنوز نتوانسته به‌طور‌ کامل این بی‌اعتمادی را از بین ببرد؛ هرچند اقدامات دولت سیزدهم در پویایی بازار سرمایه تا حدودی توانسته است که مردم را بار دیگر به حضور در این بازار تشویق کند. به‌طور مثال، اگرچه بازار سهام در هفته‌های اخیر تحت تأثیر برخی اخبار و رویدادها نوساناتی داشت و اعمال تغییرات در نرخ انرژی و خوراک شرکت‌های پالایشی، پتروشیمی‌ها و صنایع فلزاتی و سیمانی در کنار رکود قیمت‌های جهانی محصولات که قیمت‌های محصولات تولیدی را تحت تأثیر قرار می‌دهد، باعث شد تا بازار با نااطمینانی بالایی روبه‌رو شود‌ اما دولت با ریشه‌یابی بسیاری از این نااطمینانی‌ها تلاش کرده است تا مسائل بازار سرمایه به‌صورت ریشه‌ای حل شود.

در‌عین‌حال دولت قائل به حمایت‌ از بازار سرمایه تا قرار‌گرفتن در مسیر اصلی است؛ از‌جمله اقدامات انجام‌شده در این زمینه، مذاکرات صورت‌گرفته با صندوق توسعه ملی برای واریز منابع به صندوق تثبیت بازار سرمایه بود که در این راستا شاهد حمایت‌هایی از سوی صندوق توسعه ملی جهت تجهیز منابع صندوق تثبیت بازار سرمایه بوده‌ایم.

همچنین ایجاد نهضت ملی تأمین مالی و اجرای پروژه‌های ملی از دیگر رویکردهای جدی دولت است که از این مسیر نیز ارتقای جایگاه بازار سرمایه از سوی دولت دنبال می‌شود. این موضوع علاوه بر آنکه در برنامه هفتم توسعه دنبال می‌شود در کوتاه‌مدت نیز از سوی دولت پیگیری شده است.

بر همین اساس در سه‌ماهه نخست امسال سه اقدام مهم «عرضه اولیه»، «انتشار اوراق شرکتی» و «افزایش سرمایه شرکت‌های بورسی» برای تحقق این هدف انجام ‌شده تا تأمین مالی تولید از بازار سرمایه به‌عنوان یکی از مطمئن‌ترین روش‌های تأمین مالی محقق شود. دولت در برنامه هفتم هم به دنبال ارتقای جایگاه بازار سرمایه برای تأمین مالی بخش واقعی اقتصاد است.