جی پلاس/ به مناسبت سالروز رحلت؛
سعد بن عبدالله اشعری قمی؛ محدثی که محضر دو امام معصوم(ع) را درک کرد
سعد اشعری از محدثان شیعه در قرن سوم قمری است که محضر امام عسکری (ع) و امام عصر(عج) را درک کرده است. او اساتید بزرگی چون ابوجعفر محمد بن عبدالملک دقیقی، ابوحاتم محمد بن ادریس رازی و... داشته است و خود شاگردانی مانند محمد بن یعقوب کلینی پرورش داده است. از وی آثار مختلفی در موضوعاتی مانند فقه، کلام، تفسیر و... بر جای مانده است.
به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی سعد بن عبدالله اشعری قمی اختصاص دارد.
زندگینامه سعد بن عبدالله اشعری قمی
ابوالقاسم سعد بن عبدالله اشعری قمی از محدثان شیعه در قرن سوم هجری بود. وی مدتی در بغداد سکونت داشت اما احتمالا اقامت دائمی‌اش در قم بوده است. سعد اشعری دوران امامت امام حسن عسکری (ع) و دوران غیبت صغری و حضرت صاحب الزمان(عج) را درک کرد.
اطلاعات فردی
سعد بن عبدالله اشعری قمی
نام کامل ابوالقاسم سعد بن عبدالله اشعری قمی
نسب خاندان اشعریون
محل زندگی بغداد، قم
اطلاعات علمی
استادان ابومقاتل ضریر، احمد بن محمد بن خالد برقی، علی بن مهزیار اهوازی،ابراهیم بن مهزیار، ابو ایوب مکی
شاگردان ابن بابویه قمی، محمد بن یعقوب کلینی، ابن قولویه قمی، احمد بن محمد بن یحیی العطار، حمزه بن قاسم
تألیفات بصائر الدرجات، الضیاء، فرق الشیعه (المقالات و الفرق)، کتاب الرد علی الغلاة، ناسخ القرآن و منسوخه و محکم و متشابهه، رواة الحدیث، فضل قم و الکوفه، الامامة، مناقب الشیعه
خاندان
سعد از خاندان اشعری به شمار می رود. خاندانی که نیای بزرگش به «مالک بن عامر» می‌رسد. از این خاندان، بزرگان و فقیهان نام آوری پا به عرصه جهان گذاشته که «سعد بن عبدالله اشعری» یکی از آنان است.
اساتید
سعد بن عبدالله استادان متعددی داشته است که عبارتند از:
ابو علی حسن بن عرفه عبدی بغدادی (متوفی ۲۵۷ ق): ادیب و محدث و صاحب آثاری در حدیث و برخی علوم دیگر از جمله کتاب «الجزء» است. وی در سال ۲۵۷ در سامراء درگذشت.
ابو جعفر محمد بن عبدالملک دقیقی واسطی (متوفی ۲۶۶ ق): او ساکن بغداد بود.
ابو حاتم محمد بن ادریس رازی (متوفی ۲۷۷ق): آثاری از وی در زمینه‌های تفسیر و فقه بر جای مانده است.[۱]
ابو مقاتل سیل دیلمی (نقیب ری): او راوی از امام هادی (ع) و مؤلف کتاب «الاحتجاج فی الامامة» مشتمل بر حدیث و بحث‌های کلامی است.
ابومقاتل ضریر: از شاعران بزرگ عصر خود بود. او قصیده مشهور ری را درباره حسن بن زید که در طبرستان قیام کرد و به حکومت رسید سرود.
احمد بن محمد بن خالد برقی
علی بن مهزیار اهوازی
ابراهیم بن مهزیار
ابو ایوب مکی
تعداد محدثانی که سعد اشعری از آنان روایت نقل کرده به بیش از ۳۴ نفر می‌رسد.[۲]
شاگردان
از میان شاگردان اشعری می‌توان به این افراد اشاره کرد:
ابن بابویه قمی پدر شیخ صدوق
محمد بن یعقوب کلینی
جعفر بن محمد بن قولویه قمی استاد شیخ مفید
احمد بن محمد بن یحیی العطار پسر محمد بن یحیی
ابویعلی حمزه بن قاسم علوی عباسی[۳]
نقل روایت
مجموعه روایت‌های سعد در کتب اربعه شیعه (التهذیب، الاستبصار، الکافی و من لا یحضره الفقیه) به ۱۱۴۲ مورد می‌رسد، علاوه بر آن روایت‌هایی از او در بحار الانوار، وسائل الشیعه، کمال الدین و... ثبت شده است.[۴]
آثار
سعد بن عبدالله بیش از ۳۶ عنوان کتاب در موضوعات مختلف (فقه، کلام، تفسیر، رجال و...) نوشته که تعداد اندکی از این آثار در لابلای کتب روایی و حدیثی موجود است. از جمله «بصائر الدرجات» گویا سعد این کتاب را به پیروی از کتاب بصائر الدرجات تألیف محمد بن حسن الصفار قمی، معاصر خود تألیف کرد و موضوع آن هم فضائل و مناقب ائمه اطهار (ع) است. اصل کتاب در دسترس نیست و آنچه که اکنون موجود است، مختصری از آن است که توسط شیخ حسن بن سلیمان حلی، شاگرد شهید اول انتخاب شده است.[۵]
تنها کتابی که تاکنون به صورت مستقل به چاپ رسیده، «المقالات و الفرق» است که به تازگی نسخه‌ای از آن به دست آمده و پس از اصلاح، اضافات و توضیحات به زیور چاپ آراسته شده است. وی در این کتاب به بیان فرقه‌های مختلف شیعی (از زمان حضرت رسول (ص) تا زمان تألیف) پرداخته، ادله و دیدگاه‌های آنان را طرح و گاه نقد کرده است.[۶]
فهرست تعدادی از کتاب‌های سعد به این صورت است:
الرحمة
بصائر الدرجات
الضیاء
فرق الشیعه (المقالات و الفرق)
کتاب الرد علی الغلاة
ناسخ القرآن و منسوخه و محکم و متشابهه
فضل الدعاء و الذکر
مناقب
رواة الحدیث
فضل قم و الکوفه
الامامة
فضل النبی (ص)
مناقب الشیعه[۷]
مناظره‌های علمی
سعد برای نشر فرهنگ تشیع و نقد مکتب‌های غیر شیعی، به برگزاری مجالس بحث و مناظره روی آورد. خود به تشکیل چنین محافلی اشاره می‌کند و می‌نویسد:
«اشتیاق فراوانی به جمع آوری کتاب‌هایی مشتمل بر مباحث دقیق داشتم. علاقه‌ام به این جهت بود که دانش‌های مفید را بیاموزم و مسائل پیچیده را در نشست‌های علمی با مخالفان مطرح سازم. اعتقاد کامل به مذهب امامیه داشتم. به راحتی و سلامتی و امنیت خود نمی‌اندیشیدم و بیشتر به نقد دیدگاه‌های آنان در مبانی ولایت و خلافت پرداخته، از ستم‌های پیشوایانشان سخن می‌گفتم.»[۸]
البته کتاب‌های سعد که درباره فرقه‌های مختلف شیعه، مناقب شیعه، الامامة و... نوشته شده، خود گویای این است که او اهل بحث، استدلال و مناظره بوده است.
منزلت روایی
سعد بن عبدالله نزد دانشمندان، محدثی معتبر به شمار می‌آید:
شیخ طوسی می‌نویسد: «او محدثی جلیل القدر و مورد اعتماد بود. راوی اخبار و نویسنده چندیدن کتاب است.»[۹]
شیخ در کتاب رجال نیز از سعد به نیکی یاد می‌کند: «سعد اشعری از اصحاب امام حسن عسکری (ع) و معاصر آن حضرت بود، اما به روایتش از امام (ع) دسترسی ندارم.»[۱۰]
نجاشی درباره‌اش می‌نویسد: «ابوالقاسم سعد بن عبدالله اشعری، فقیه و محدثی جلیل‌القدر و موثق، بزرگ خاندان اشعری و از استادان آن بود.»[۱۱]
بسیاری از رجال‌شناسان همچون کشی، ابن شهر آشوب، علامه مجلسی و علامه حلی نیز از سعد به نیکی یاد کرده‌اند.[۱۲]
وفات
درباره تاریخ وفات سعد بین تاریخ نگاران اختلافاتی وجود دارد. نجاشی سال وفاتش را ۳۰۱ق می‌داند،[۱۳] حسن بن داود حلی از سال ۳۰۰ق و آقابزرگ تهرانی هم از سال ۳۰۰ نام می‌برند. آقا بزرگ تهرانی می‌نویسد: «سال ۳۰۱ و ۲۹۹ هم گفته شده است، ولی بنا بر نظر رجال‌شناسان بهتر آن است که سال وفات و غروب وی را حدود سال ۳۰۰ بیان کنم همان طور که نظر محدث قمی نیز همین است.»
محل دقیق دفن سعد نیز مشخص نیست و از مضجع وی اثری باقی نمانده است.[۱۴]
پانویس
1. کحاله، معجم المؤلفین، ج۳، ص۲۴۵؛ ج۹، ص۳۵؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج ۲، ص۳۴۶
2. آقا بزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج ۱، ص ۱۳۴؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ج ۲، ص ۲۶۱
3. آقا بزرگ، طبقات اعلام الشیعه، ج ۱، ص ۵۷، ۷۶، ۱۲۳، ۱۸۵؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ج ۱۸، ص ۵۰
4. خویی، معجم رجال الحدیث، ج۸، ص۷۹
5. «سعد بن عبدالله اشعری قمی آیت درایت»، ۱۳۷۶ش، ص۷۶، ص۳۶
6. اشعری قمی، المقالات و الفرق، مقدمه
7. نجاشی، رجال نجاشی، ج ۱، ص ۴۰۱
8. مجلسی، بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۷۸
9. شیخ طوسی، الفهرست، ص۷۵
10. شیخ طوسی، رجال طوسی، ص۴۳۱
11. نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۱۷۷.
12. کشی، رجال کشی، ص۵۲۸؛ ابن شهر آشوب، معالم العلماء، ص۵۴؛ مجلسی، الوجیزه، ص۸۵؛ علامه حلی، خلاصة الاقوال، ص۷۸
13. نجاشی، رجال النجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۱۷۸.
14. «سعد بن عبدالله اشعری قمی آیت درایت»، ۱۳۷۶ش
منابع
آقا بزرگ تهرانی، محمد بن محسن، طبقات اعلام الشیعة، قم، اسماعیلیان، بی‌تا.
ابن شهر آشوب، معالم العلماء، نجف اشرف، مکتبة الحیدریة، ۱۳۸۰ق.
اشعری قمی، سعد بن عبدالله، المقالات و الفرق، تهران، مرکز انتشارت علمی فرهنگی.
خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد او مدینة السلام، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۷ق.
خویی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم، مرکز نشر الثقافة الاسلامیة فی العالم، ۱۳۷۲ش.
«سعد بن عبدالله اشعری قمی آیت درایت»، فرهنگ کوثر، ۱۳۷۶ش.
کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، دفتر نشر اسلامی، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش.
دیدگاه تان را بنویسید