جی پلاس/به مناسبت سالروز ولادت؛
القاب و کنیه های حضرت عباس(س) کدامند و هر یک به چه معناست؟
چهارم شعبان مصادف با ولادت سقای دشت تفتیده نینوا، حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام است.
به گزارش خبرنگار جی پلاس، چهارم ماه شعبان مصادف با میلاد با سعادت ماه منیر بنی هاشم حضرت ابوفاضل سلام الله علیه است. ابعاد وجودی حضرت عباس علیه السلام که برگرفته از شخصیت والا و معنوی و عظمت اخلاقی ایشان بود، عبارتند از:
فداکاری، ایثار، فضیلت، شجاعت و دلیری، رشادت جسمی و روحی، زهد و تقوای الهی، فتوّت و جوانمردی، که همه آنها ناشی از بزرگواری و شایستگی حضرتش بود. و بر این اساس و به دلیل برخورداری از فضایل بی شمار، وجود حضرت عباس علیه السلام سرشار از کنیه ها و القاب بسیار پسندیده ای است که هر کدام، بیانگر یکی از ابعاد درخشان وجودی و زندگی پرنور ایشان است که مروری بر آنها خواهیم داشت:
الف) کنیه ها
عظمت آثار و صفات حضرت عباس علیه السلام، کنیه های درس آموزی برای همگان جلوه گر ساخته است که عبارتند از:
1. ابوالفضل
این کنیه، مشهورترین کنیه حضرت عباس علیه السلام است که به یقین نشان از فضیلت های بی شمار او در عرصه های مختلف زندگانی؛ یعنی کودکی، نوجوانی و جوانی دارد که هریک آینه ای شفّاف و روشنگر از ویژگی های ارزشمند محسوب می شود.(۱) مورّخان نقل نموده اند: نامیده شدن او به ابوالفضل، به خاطر یکی از دو علّت زیر بوده است:
الف) پسری به نام فضل داشت.
ب) چون سراسر زندگی آن حضرت سرشار از فضیلت بوده؛ زیرا ابوالفضل یعنی پدر فضیلت ها.
به نظر می رسد که علت دوم، مناسب تر باشد.
2. ابوالقاسم
ابوالقاسم کنیه دیگری است که جابربن عبدالله انصاری در زیارت اربعین، خطاب به حضرت عباس علیه السلام گفته است:
السلام علیک یا اباالقاسم! السلام علیک یا عباس بن علی!(۲)
3. ابوالقِربَه
این کنیه، سومین کنیه حضرت عباس علیه السلام است که دلاوری و مردانگی در امواج پرتلاطم آن جلوه گر است و حکایت از شکافتن سینه سپاه دشمن در رسیدن به آب گوارای شریعه دارد تا کام تشنگان، کودکان و زنان را سیراب کند.(۳)
توضیح اینکه: منصب سقایت و آب رسانی به تشنگان، که یکی از ارجمندترین و زیباترین برنامه های اسلامی و انسانی است، یکی از کارهای مهمّ حضرت عباس علیه السلام بود و حتی شهادت او در زمانی واقع شد که برای آوردن آب به شریعه فرات رفته بود.
ب) القاب
1. قمر بنی هاشم
همان گونه که ذکر شد، حضرت عباس علیه السلام از زیبایی ویژه ای برخوردار بود و به خاطر سیمای سپید، سیرت زیبا و ملکوتی و قامت رعنا و رشیدش او را «ماه خاندان بنی هاشم و قمر بنی هاشم» می خواندند. همچنین همگان در مدح ابّهت پرشکوه و سرافرازی عظمتش زبان می گشودند و چنین لقبی را برازنده وجود او می دانستند.
2. باب الحوائج
از آنجا که حضرت عباس علیه السلام در اثر فداکاری ها، اخلاص و خصال والای انسانی در پیشگاه خداوند دارای مقام بسیار ارجمند و آبروی مخصوص گردید، خداوند مقام و لقب «باب الحوائج» را به حضرتش عطا فرمود و وجود عظیم او را شایسته این لقب دانست. توسّل به ذیل عنایت او نیز موجب رواشدن حاجات است؛ زیرا پذیرش شفاعتش در درگاه خداوند، قطعی است. او کریمی است از دودمان کریمان و وسیله ای برای تقرّب به درگاه الهی، که سالیان بسیار، شیعه و سنّی و مسلمان و غیر مسلمان دست دعا و چشم امید به سوی او داشته، از کرامات شیرین و زلال معرفت او ناگفته های گفتنی فراوانی دارند. نویسندگان، عالمان و محقّقان بسیاری، در این باره کتاب ها به رشته تحریر در آورده اند.(۴)
3. طیّار
«طیّار» لقبی است که امام سجّاد علیه السلام از بلندای بینش خود، عمویش را بدان ستود و جلوه ای از جلوه های قدسی ابوالفضل علیه السلام را آشکار کرد.
4. سقّا
منصب سقایت و آب رسانی، یکی از خدمات بزرگ در تاریخ حج است و آب دادن تشنگان، از مستحبات و گاه واجبات دینی شناخته می شود.
حضرت ابوالفضل علیه السلام از پدرشان علی علیه السلام که در جنگ بدر، با کمال شجاعت کنار چاهی که نزدیک دشمن بود، رفتند و از آن برای مسلمانان آب آوردند؛(۵) لقب سقّایی را به ارث برده بودند. ایشان در ماجرای کربلا از مدینه تا مکّه و از مکّه تا کربلا سرپرست آب رسانی به کاروان امام حسین علیه السلام و حیوانات آنها بودند.
با توجّه به اینکه همراهان امام حسین علیه السلام در آغاز، بیشتر از هزار نفر بودند، با افزودن حیواناتشان، نتیجه می گیریم که تأمین آب برای آنها کار بسیار مهمّی بوده است که حضرت عباس علیه السلام انجام می داده و ایشان حقیقتاً برازنده این لقب بوده اند.
5. علمدار
«علمدار»؛ دارنده بیرق لشکر و برگیرنده عَلَم سرافرازی که بسان نگینی، نمایانگر انسجام سپاه، استمرار مبارزه و خروش سپهسالار علیه دشمن است. این نشانِ پرافتخار، به عهده ابوالفضل علیه السلام بود.
6. اطلس
حضرت عباس علیه السلام را «اطلس» می خواندند؛ زیرا این لغت به معنی سرخِ تیره رنگ، شجاع، چابک، دلاور و دریادل است. آن حضرت در صحنه های گوناگون، شجاعت و دلاوری خود را نشان داده بودند؛ به طوری که حتّی دست هایشان را قطع کردند؛ ولی تسلیم نشدند و همچنان می جنگیدند و ترس در قاموس زندگی شان وجود نداشت.(۶)
7. الشّهید
یعنی والاگوهری که توفیق شهادت یافت. حضرت ابوالفضل علیه السلام به راستی از آن دسته افرادی هستند که شایسته عنوان عمیق شهید و شهادتند و به تمام امتیازات شهادت نائل شدند و از برجستگان در میان شهیدان سرافرازند. ایشان کسی هستند که دست هایشان زودتر از خودشان به بهشت برین خداوند شتافتند و سر بریده شان به گونه ای ضربه دید که صورتشان مشخّص نبود.(۷) امام سجّاد علیه السلام نیز وقتی به کنار پیکر مطهّر ابوالفضل العباس علیه السلام آمدند، خطاب به ایشان فرمودند:
و علیک مِنّی السّلامُ مِن شهیدٍ مُحتَسبٍ؛ ای شهید مخلص راه خدا، سلام من بر توباد!(۱۰)
8. عبد صالح
«عبد صالح» به معنی بنده نیکوکار خداوند است. این لقب از زیارتنامه حضرت عباس علیه السلام از زبان امام صادق علیه السلام گرفته شده است.
ای نام تو جانْ پناه مردم چون بحرِ بلا کند تلاطم
باشد لقب تو عبدصالح همچو لقب امام هفتم (۱۱)
9. حامی الضّعینه
«ضعینه» به معنی هودج است. این لقب به مفهوم حامی بانوان است، کنایه از اینکه حضرت ابوالفضل علیه السلام حامی بانوان هودج نشین در سفر کربلا بوده است. در این سفر، حضرت از آنها نگهبانی می کردند و آنان در پناه چنین نگهبانی نیرومند و شجاع هیچ گونه نگرانی نداشتند.(۱۰)
10. فادی
«فادی»؛ یعنی فداکار. حضرت عباس علیه السلام به راستی فداکاری را به آخرین حدّ و مرز خود رساندند و برادران خود، هستی خود و حتی دو پسر خویش را فدای دین، امام حسین علیه السلام و آرمان آن حضرت کردند و حقّ جهاد و جانبازی را با تلاشی بی نظیر تا آخرین نفس و قطره خون انجام دادند.(۱۱)
11. المُستجار
«مُستجار»؛ یعنی پناهگاه. از القاب حضرت ابوالفضل علیه السلام اینکه پناه برای پناهندگان بودند. شاعر معروف، فهیم و مخلص اهل بیت علیهم السلام شیخ محمدرضا اُزری در شأن حضرتش قصیده ای سرود.(۱۲) هنگامی که این مصراع را سرود:
«یَومَ ابوالفَضل استجارَ به الهُدی؛ روز عاشورا، روزی است که حسین علیه السلام، مخزن هدایت، به عباس علیه السلام پناه برد.»
سپس صحّت این مطلب را در نظر خود بعید دانست و گفت: شاید این سخن مورد قبول امام حسین علیه السلام واقع نشود!
شب در عالم خواب، امام حسین علیه السلام به او فرمودند: آنچه را گفته ای صحیح است، من به برادرم پناهنده شدم! مصرع دوم این شعر را با این جمله تکمیل نما:
«والشَّمس مِن کَدِرِ العَجاجِ لِثامُها؛ در آن هنگام به عباس پناه بردم که بر اثر حمله ها و درگیری و گرد و غبار، بین زمین و آسمان تیره و تار شده بود، به طوری که نقاب گرد و غبار جلوی نور خورشید را گرفته و هوا را تاریک نموده بود.»(۱۳)
12. ضِیْغَمْ
گاهی حضرت عباس علیه السلام را «ضیغم» و گاهی «ضرغام» که هردو به معنی شیر ژیان و چابک است، می خواندند؛ چرا که ایشان در میدان رزم با دشمن چون شیری نیرومند بودند که به گلّه روباه حمله می کردند، دهها و صدها نفر را در حمله های حیدری خود به خاک مذلّت می افکندند.
از القاب دیگری که به حق به حضرت عباس علیه السلام نسبت داده اند، می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
13. ظهرالولایة (پشتیبان ولایت و امامت).
14. مُؤثِر (ایثارگر).
15. مُواسی (مواسات و برادری).
16. واقی (نگهبان).
17. ساعی (تلاشگر).
18. باب الحسین علیه السلام.
19. سردار و پیشتاز.
20. البَطَلُ العلقمی (قهرمان نهر علقمه).
21. فرمانده لشکر.
22. صدّیق (بسیار راستگو).
23. حامل اللّوا (پرچمدار).
24. صابر
کسی که در تحمّل همه سختی های راه تا مرحله شهادت، شکیبایی اش را از دست نداد و احساساتش بر صبرش غلبه نکرد.
نکته بسیار مهم در این رابطه، این است که حدود نیمی از القاب ابوالفضل علیه السلام، ملهم و متأثّر از شخصیّت مقتدایشان امام حسین علیه السلام و به جهت همراهی، پشتیبانی و یاری کردن ایشان در طول زندگیِ سراسر فیض و معنویت؛ به ویژه در واقعه کربلاست. این نکته از دو جهت قابل تأمّل است:
1. قدرت رهبری ذاتی امام، که توانسته اند استعدادهای مثبت کسی چون حضرت عباس علیه السلام را به ظهور رسانده و نتیجه تعلیمات دانشگاه علی علیه السلام را تجلّی بخشند و شخصیّت ایشان را از خود پر سازند.
2. تأثیر تعلیمات و آموزش های مؤثّر در شخصیّت سپهسالار، که از کودکی وی را همراهی فرموده است و وجودشان در قالب یک مرید، مملوّ از وجود مولایشان حسین علیه السلام بوده است. تسلیم ایشان در برابر اراده امام، تصدیقشان بر ولایت امام و وفاداری شان نسبت به امام، همگی تشکیل دهنده نمادی بی نظیر از مرید بودن اوست. ایشان جز حسین علیه السلام نمی شناختند و توحیدشان را نیز در ارادت به حسین علیه السلام می یافتند.
حسین علیه السلام، مظهر عشق و عباس علیه السلام مظهر وفا، هردو با هم پیوندی دیرینه از عشق و وفاداری را به نمایش می گذارند و به همه ما می آموزند که: وفا، از عشق پیروی می کند.
پی نوشت ها
۱. مولد العباس بن علی(ع)، محمدعلی الناصری البحرینی، ص 56.
۲. مفاتیح الجنان، حاج شیخ عباس قمی، زیارت اربعین منسوب به جابر بن عبدالله انصاری.
۳. بطل العلقمی، ج 2، ص 8.
۴. برای مطالعه و اطلاع از کرامات گسترده و دریای بیکران عنایات حضرت عباس(ع)، ر.ک: خصائص العبّاسیه، آیةالله کلباسی نجفی؛ العباس، سید عبدالرزّاق مقرّم؛ چهره درخشان قمر بنی هاشم ابوالفضل العباس(ع)، علی ربّانی خلخالی، ج 1؛ زندگانی پرچمدار کربلا، معارف مظفّری، معجزات و کرامات حضرت عباس(ع)، آیةالله حاج میرزا هادی خراسانی؛ پرچمدار نینوا، محمّدی اشتهاردی؛ کرامات حضرت ابوالفضل(ع)، سید علی حسینی قمی؛ باب الحوائج(ع)، عبدالحسین مؤمنی؛ اعلام الناس فی فضائل العباس؛ سید سعید بن سید ابراهیم بهبهانی؛ تذکرةالشّهداء، ملاّحبیب کاشانی؛ کرامات باب الحوائج حضرت ابوالفضل(ع)،سید بشیرحسینی.
۵. این ماجرا در کتاب اعلام الوری،ص 192آمده است.
۶. شخصیت قمربنی هاشم(ع)، عطایی خراسانی، ص 57 و 58.
۷. کامل الزّیارة، جعفربن محمدبن قولویه قمی،ص 258.
۸. مقتل الحسین، سید عبدالرّزاق مقرّم، ص 398.
۹. ای اشک ها بریزید، حبیب الله چایچیان(حسان).
۱۰. پرچمدار نینوا، ص 76 و 77.
۱۱. مناقب آل ابی طالب، ج 4، ص 112.
۱۲. نُه شعر این قصیده در منتخب التّواریخ، ص 260 ذکر شده است.
۱۳. ر.ک:پرچمدارنینوا،ص 75 و 76؛ معالی السّبطین، ج 2، ص 44؛ فرسان الهیجاء، ج 1، ص 189.
برگرفته از مطلبی از پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم انسانی
دیدگاه تان را بنویسید