فاضل تونی که بود؟

به گزارش خبرنگار جی پلاس، در راستای شناساندن بزرگان اندیشه دینی در این صفحه بر آنیم که این شخصیت های ارجمند جهان اسلام و تشیع را به مخاطبان معرفی کنیم و مطالب منتشرشده قطره ای است از دریای زندگی این بزرگواران که به قدر وسعمان است. باشد که مفید فایده افتد. این قسمت به زندگی عبدالله فاضل تونی اختصاص دارد.

زندگینامه عبدالله فاضل تونی

عبداللّه بن محمد تونی،(درگذشته ۱۰۷۱ق) مشهور به فاضل تونی، فقیه و اخباری امامی سدۀ یازدهم. از حیات شخصی وی چندان اطلاعی در دست نیست. وی در اصفهان تحصیل کرد و در مشهد و قزوین نیز سکونت داشت و در کرمانشاه درگذشت. از مهم‌ترین آثار وی الوافیه است که در آن فصل‌بندی جدیدی از اصول فقه عرضه کرده است.

اطلاعات فردی

نام کامل عبدالله بن محمد تونی بشرویی خراسانی

لقب فاضل تونی

زادگاه بشرویه

محل زندگی اصفهان، مشهد، قزوین

تاریخ وفات ۱۶ ربیع‌الاول ۱۰۷۱ق

شهر وفات کرمانشاه

اطلاعات علمی

تألیفات الوافیه فی اصول الفقه، حاشیه بر معالم الاصول، رسالة مختصرة فی بیان النفی الوجوب العینی للصلاة الجمعة فی زمن الغیبة

زندگی‌نامه

از تاریخ ولادت، تحصیلات و استادان او اطلاعی در دست نیست. وی در بُشرویه، در چهارده فرسخی تون (فردوس کنونی)، زاده شد. از این رو، ملاعبداللّه، بشرویی خراسانی نیز خوانده شده است.[۱]

ملاعبداللّه تونی مدتی در اصفهان و در مدرسه مولی عبداللّه شوشتری اقامت گزید، سپس به مشهد رفت و چندی در آنجا سکونت کرد. بعدها به قصد زیارت عتبات عازم عراق شد، اما در راه، هنگام عبور از قزوین، دوستش مولی خلیل قزوینی از او خواست که در آنجا بماند، و او پذیرفت و مدتی در آن شهر توقف کرد.[۲]

تونی در ۱۶ ربیع‌الاول ۱۰۷۱ق در کرمانشاه وفات کرد و همانجا دفن شد.[۳]

حیات علمی

تمایل به اخباری‌گری

حرّ عاملی، از هم‌عصران وی، او را عالم فاضل ماهر فقیه صالح زاهد خوانده است. [۴]

شیخ انصاری[۵]، تونی را از عالمان اخباری به شمار آورده‌ است، اما تأمل در مطالب الوافیه نشان می‌دهد که او اخباری معتدلی بوده که با اصول فقه میانهٔ خوبی داشته و مانند اخباریان افراطی این علم را به کلی فرو نمی‌گذاشته است. حتی برخی از علما[۶] وی را در زمرهٔ اصولیان شمرده‌اند. در واقع، تونی با تألیف وافیه توانست جریان اخباری‌گری را به سوی اعتدال هدایت کند. وی در کنار میرزا محمد بن حسن شیروانی (صاحب دو حاشیهٔ فارسی و عربی بر معالم، متوفی ۱۰۹۸) و محقق خوانساری (صاحب حاشیه بر معالم، متوفی ۱۰۹۸)، حرکت بنیادینی را در ایران آغاز کرد که در برابر جنبش اخباری‌گری عراق به مرکزیت کربلا، به تقویت مکتب اصولیان منجر شد [۷].

آثار علمی

مهم ترین اثر تونی الوافیه است. موضوع این کتاب اصول فقه است. [۸] او در این اثر، فصل‌بندی جدیدی از اصول فقه عرضه کرده است.[۹] دیگر آثار وی عبارتند از:

رسالة مختصرة فی بیان النفی الوجوب العینی للصلاة الجمعة فی زمن الغیبة(رساله‌ای در اثبات عدم وجوب عینی اقامۀ نماز جمعه در زمان غیبت) [۱۰]؛

حاشیه بر معالم الاصول [۱۱]

تعلیقات بر مدارک الاحکام[۱۲]

شرح ارشاد الاذهان علامه حلّی، در فقه [۱۳]؛

حاشیه بر ارشاد الاذهان علامه حلّی[۱۴]، افندی اصفهانی احتمال داده‌ است همان شرح ارشاد باشد؛

فهرست تهذیب الاحکام شیخ طوسی [۱۵]).

از این میان فقط دو اثر نخست باقی مانده که به چاپ رسیده است.

پانویس

۱. رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، ج ۶، ص۲۳۰، ج ۱۴، ص۱۶۶.

۲. افندی اصفهانی، ج ۳، ص۲۳۸.

۳. افندی اصفهانی، همانجا؛ خوانساری، ج ۴، ص۲۴۴-۲۴۶.

۴. حر عاملی، ج ۲، ص۱۶۳.

۵. رجوع کنید به تهرانی، ج ۲، ص۱۹۷، ۲۸۱.

۶. رجوع کنید به بروجردی، ج ۴، قسم ۲، ص۲۵۸؛ امام خمینی، مقدمهٔ سبحانی، ص۱۹ـ۲۰.

۷. فضلی، ص۷۸.

۸. رجوع کنید به حرّعاملی، ج ۲، ص۱۶۳.

۹. رجوع کنید به تونی، الوافیة، مقدمه، ص۲۷-۳۰.

۱۰. رجوع کنید به حرّعاملی، ج ۲، ص۱۶۳.

۱۱. رجوع کنید به افندی اصفهانی، ج ۳، ص ۲۳۸

۱۲. رجوع کنید به افندی اصفهانی، ج ۳، ص ۲۳۸

۱۳. رجوع کنید به حرّ عاملی، ج ۲، ص۱۶۳.

۱۴. رجوع کنید به افندی اصفهانی، ج ۳، ص ۲۳۸

۱۵. رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، ج ۴، ص ۲۱.

منابع

آقابزرگ طهرانی.

تونی، عبداللّه بن محمد، الوافیة فی اصول الفقه، قم، چاپ محمدحسین رضوی کشمیری، ۱۴۱۵.

عبداللّه بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۰۱ـ ۱۴۱۵؛

مرتضی بن محمدامین انصاری، فرائدالاصول، چاپ عبداللّه نورانی، قم ۱۳۶۵ش؛

محمدتقی بروجردی، نهایة الافکار، تقریرات درس آیة اللّه عراقی، ج ۴، قم ۱۴۱۷؛

محمدبن حسن حرّ عاملی، امل الآمل، چاپ احمد حسینی، قسم ۲، قم ۱۳۶۲ش ؛

روح‌الله خمینی، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، لمحات الاصول، تقریرات درس آیة اللّه بروجردی، تهران ۱۴۲۱؛

عبدالهادی فضلی، دروس فی فقه الامامیة، (بیروت) ۱۴۲۰؛