"ژن خوب" چقدر در پیشرفت تحصیلی مهم است؟!

گروه جامعه جی پلاس؛ نسترن صائبی- تحصیل و آموزش و یادگیری یکی از مهم‌ترین مراحل رشد فکری، اجتماعی و مادی به شمار می‌رود. با تحصیلات است که به طور معمول موقعیت اجتماعی مبتنی بر شغل و درآمد شکل می‌گیرد و حتی گاهی روی سلامت جسمی و روانی ما نیز تاثیر می‌گذارد. برهمین اساس سیستم آموزش و پرورش اصلی‌ترین نهاد برای طبقه‌بندی اجتماعی است.

از این رو، عواملی که روی تحصیل و آموزش ما تاثیر می‌گذارند - از جمله فاکتورهای ژنتیکی و محیطی و تفاوت‌های فردی در دستیابی به تحصیلات - مباحثی هستند که بسیاری از روانشناسان روی آنها مطالعه می‌کنند تا دریابند افرادی که از نظر تحصیلی به موفقیت می‌رسند، چه فرقی با دیگران دارند؟

آیا داشتن ژن خوب در موفقیت تحصیلی موثرتر است یا شرایط محیطی؟

در این مقاله که اخیرا در مجله معتبر نیچر به چاپ رسیده، روانشناسان سعی کرده‌اند فاکتورهای مهمی که افراد را در تحصیلات به موفقیت می‌رساند، بررسی کنند.

این محققان حدود ۲۰۰ هزار دوقلو را به مدت ۵۰ سال در ۱۰ کشور مختلف از اروپا و آمریکا گرفته تا آسیا و استرالیا مورد بررسی قرار دادند.

به گفته آنها، شرایط محیطی در مطالعه در گروه هایی با مقیاس کوچک، مانند گروه دانش‌آموزان یک مدرسه، خیلی تاثیرگذارتر از مقیاس های بزرگتر است.

شرایط محیطی نقش زیادی در میزان شعور کودکان ایفا می‌کند، اما این مهم در مقطع زمانی خاصی اتفاق می افتد و بعد از بزرگسالی شرایط محیطی دیگر نقش چندانی ندارد. بنابراین، علاوه بر مهارت‌های شناختی، خانواده کودک و سایر عوامل، بر سطح آموزش کودکان تاثیر بسزایی دارد.

عوامل موفقیت در تحصیل در هر کشوری فرق می‌کند

محققان دریافته اند نقش ژنتیک و عوامل محیطی در تفاوت‌های تحصیلی، خود متاثر از وضعیت جوامع و تغییرات در راستای زمان است؛ چرا که سیستم آموزشی هر کشور و هر منطقه با کشور و منطقه دیگر متفاوت است و جوامع هم از نظر فرهنگ و شرایط اجتماعی، با هم متفاوت هستند و همه این موارد را در تفاوت‌های تحصیلی باید در نظر گرفت.

به طور مثال، در جوامع شایسته سالارانه و بازتر، ممکن است نقش عوامل ژنتیکی برجسته‌تر باشد، در حالی که در جوامع بسته‌تر، عوامل اجتماعی کودک اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

مطالعه روی دوقلوهای نروژی نشان داد که پس از جنگ جهانی دوم و اصلاح سیستم آموزشی در این کشور، نقش عوامل ژنتیکی در آموزش و پرورش افزایش یافته است. مطالعه و نتایج مشابهی نیز در مورد اسپانیا وجود دارد. در اسپانیا نیز پس از اصلاحات سیستم آموزشی و ترویج برابری در فرصت‌های آموزشی، عوامل ژنتیکی بر آموزش نقش بیشتری پیدا کرده است.

در واقع این کشورها، با اصلاح سیستم آموزشی، باعث شدند نقش ژنتیک در پیشرفت آموزشی کودکان پررنگ‌تر و نقش عوامل محیطی کم‌رنگ‌تر شود.

همچنین مطالعات اخیر، نشان می دهد نقش پررنگ موقعیت اقتصادی خانواده های اروپایی در رشد تحصیلی کودکان، کاهش یافته است.

به بیان دیگر، در جوامع پویاتر که مشمول اصلاحات آموزشی هستند و سیستم آموزشی مبتنی بر شایسته‌سالاری است، تاثیر عوامل ژنتیکی نسبت به تاثیر دستیابی خانواده ها به امکانات آموزشی که تقریبا برای همه برابر است،  قوت می گیرد.

به غیر از ژن خوب چه عواملی در تحصیل خوب موثر است؟

محققان در قدم دوم سراغ این مساله رفته‌اند که به جزء ژن، چه عوامل محیطی دیگری در موفقیت تحصیلی اثرگذارند؟ آن‌ها در بررسی‌های خود به این نتیجه رسیدند که فاکتورهایی مثل فراهم بودن امکانات تحصیلی به‌روز، دسترسی به خدمات آموزش خصوصی و تحصیل در مدارس درجه یک، در موفقیت و پیشرفت تحصیلی افراد نقش بسیار مهمی دارد. بنابراین علاوه بر مهارت‌های شناختی، خانواده کودک حرف اول را در موفقیت تحصیلی او دارد.