هنوز ۲ ماه از ثبت اثر تاریخی « چشمه علی » شهرستان ری در فهرست میراث طبیعی کشور نگذشته بود که این بار هنرستیزان با افشانه رنگ مو به جانش افتادند و کتیبه تاریخی به جای مانده از عهد قاجاری را زخمی کردند.
به گزارش جماران، ایرنا نوشت: شامگاه پنجم اردیبهشت ماه قسمتی از کتبیه اثر تاریخی چشمه علی شهرستان ری در ضلع جنوب غربی توسط افراد ناشناس با مواد شیمیایی (رنگ مو) مخدوش شد؛ پس از آن نوروز تقی‌پور رییس اداره میراث فرهنگی این شهرستان از آغاز مرمت و بازسازی برای پاکسازی و تثبیت آن خبر داد.
شهرستان ری در جنوب پایتخت و در منطقه ۲۰ شهری واقع شده است؛ در انتهای غربی رشته کوه بی بی شهربانو کوهی کم ارتفاع قرار دارد که از دامنه جنوبی آن چشمه پر آبی می جوشد. چشمه علی در دوران قبل از اسلام به نام خانواده سورن که از خاندان مهم ایران و ری بودند، خوانده می شد و در دوران اسلامی به چشمه علی معروف شد؛ این چشمه سر منشاء حیات یکی از کهن ترین تمدن های جهان و بنیاد شهر باستانی ری بوده است.
باروی ری، کتیبه فتحعلی شاه، چشمه هشت هزار ساله که با اعتقادات مردم عجین شده و همگی جزو محوطه ای تاریخی و یکی از مناطق نمونه گردشگری تهران هستند که نام باستانی چشمه اش (سورینی) و احتمالا منسوب به دودمانی بزرگ در دوره اشکانیان و ساسانیان بوده، اما بعدها به یاد امام علی (ع) به چشمه علی معروف شد.
این منطقه به دلیل برخورداری از نعمت آب از سالیان متمادی محل رفت و آمد مردم عادی و محلی نیز بوده و هنوز هم در فصل تابستان کودکان برای آبتنی و خانواده ها برای گذران تعطیلات این نقطه را انتخاب می کنند.
هرچند به گفته رییس میراث فرهنگی شهرستان ری، این بنای تاریخی تخریب جدی نشده است و مواد رنگی قابل امحاست اما یکی از اشکالاتی که دوستداران میراث فرهنگی مطرح می کنند این است که با وجود آنکه ۸۷ سال از ثبت این کتبه در فهرست میراث تاریخی کشور می گذرد اما هنوز حفاظت کافی از آن وجود ندارد و نیاز است با نصب دوربین مداربسته مانع از تکرار این حوادث در آینده شویم.
چشمه علی شهرری در آخرین جلسه شورای ثبت میراث طبیعی کشور در سال ۹۹ به همراه ۹ محوطه و پهنه تاریخی اش که پیش از این ثبا ملی شده بود، این بار در فهرست میراث طبیعی کشور قرار گرفت و از این منظر چشمه علی سومین اثر طبیعی استان تهران پس از آبشار و درخت امامزاده سنگان به شمار می رود که در فهرست آثار طبیعی کشور ثبت شده است.
این چشمه در همسایگی ابن بابویه، برج طغرل، دژ رشکان و در زیر باروی شهر ری واقع شده است؛ گفته می شود که آب آن از جاجرود و قیطریه تامین می شود و پس از گذر از راه های زیر زمینی به چشمه علی می رسد. چشمه علی از زیر صخره ای بزرگ خارج می شود و به سمت جنوب و جنوب شرق جریان پیدا می کند.
در جریان شروع پروژه ساخت خط ۶ مترو تهران و عبور از شریان های آبی، آب چشمه از تابستان ۹۵ بطور متناوب قطع می شد و سر انجام در بهار ۹۶ کاملا خشک گردید. مجریان پروژه مترو خط ۶ قطع آب چشمه را به دلیل عملیات عمرانی و معدنی موقتی عنوان کردند .
در تابستان سال ۹۷ آب دوباره در چشمه جریان پیدا کرد اما آب چشمه نسبت به سال های قبل بسار کمتر بود و مدتی بعد دوباره خشک شد اما در فروردین ماه ۹۸ و با افزایش بارش ها آب چشمه همچون گذشته افزایش یافت.
«بهنود گوهربین» کارشناس ارشد مرمت آثار تاریخی و فرهنگی و سرپرست کارگروه حفاظت آرایه‌‌های معماری گروه حفاظت شورای بین‌المللی موزه‌ها در ایران (ایکوم) درباره آسیب های وارد شده به این بنای تاریخی در یک ارتباط زنده اینترنتی به خبرنگاران اینگونه توضیح داد: بررسی ها نشان می دهد که رنگ استفاده شده در تخریب اخیر از نوع رنگ مو بوده و با توجه به ترکیبات شیمیایی آن، کار پاکسازی کتیبه آغاز شده است.
وی افزود: متاسفانه در فصول گرم سال بخصوص در تابستان که مردم محلی و کودکان برای شنا به این منطقه می آیند، شاهد برخی تخریب ها روی کتیبه هستیم و از آنجا که این کتیبه از نظر دسترسی، بسیار سهل الوصول است، برخی از این تخریب ها و یادگاری نویسی ها قابل ترمیم نیست.
گوهربین با بیان اینکه ترکیب مواد شیمیایی در رنگ مورد استفاده در تخریب اخیر سبب نفوذ بیشتر تخریب به عمق کتیبه شده است، گفت: علاوه بر آن خلل و فرج های موجود در سنگ ها نیز مزید بر علت شده و عمق نفوذ را زیاد کرده به طوری که برداشت کامل آلودگی ها برای مرمت گران مشکل شده است.
سرپرست کارگروه حفاظت آرایه‌‌های معماری گروه حفاظت ایکوم ایران این نکته را نیز بیان کرد که چشمه علی شهر ری علاوه بر پاکسازی رنگ پاشی اخیر نیاز به مرمت های تکمیلی دارد و نیاز است طرح جامع مرمت و حفاظت آن با فوریت تهیه، تصویب و اجرایی شود.
گوهربین ترک خوردگی در بخش هایی از کتیبه به دلیل گذشت زمان و فرسایش سنگ ها، یادگاری نویسی ها، تغییر رنگ بخش هایی از کتیبه به دلیل آب باران را از جمله تخریب ها و آسیب هایی برشمرد که چشمه علی ری با آن روبروست و باید برای رفع آن برنامه ریزی کرد.
وی البته این نکته را هم بیان کرد که نقش برجسته های فتحعلی شاه قاجار در این کتیبه روی نقش برجسته های دوران ساسانی و اشکانی حکاکی شده است و این خود یک نوع تخریب به سازه اصلی بوده است.
گوهربین با تاکید بر اینکه حفاظت از کتیبه ها و سنگ نبشه هایی چون چشمه علی نیاز به فرهنگسازی دارد، اظهار داشت: در عین حال نباید از تقویت مباحث حفاظتی این محوطه همچون نصب دوربین غافل شد.
این کارشناس ارشد مرمت آثار تاریخی و فرهنگی در بیان اهمیت کتیبه چشمه علی اظهار داشت: جواهرات و اشیاء ارزشمندی که در این کتیبه در دست فتحعلی شاه قاجار دیده می شود، همگی در موزه جواهرات ملی ایران موجود است و این خود بر اهمیت این کتیبه می افزاید.
