رویگردانی ترکیه از واشنگتن و تشکیل مثلث «تهران-مسکو-آنکارا»

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران، فارن افرز در گزارشی نوشت: هنگامی که ترکیه در اواسط ماه اوت از سردار سرلشکر پاسدار «محمد باقری» رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران در شهر «آنکارا» استقبال کرد، اولین بار پس از انقلاب ایران در سال 1979 بود که یک مقام ایرانی در چنین جایگاهی به خارج از کشور سفر می کرد. در یک حرکت به همان اندازه شگفت انگیز، آنکارا در ماه اوت اعلام کرد که برای میزبانی از «والری گراسیموف» رئیس ستاد کل ارتش روسیه برای بحث در مورد امنیت منطقه آماده است. چنین رویکردی از جانب ترکیه در قبال ایران و روسیه، به عنوان دو رقیب سابق آنکارا، باید موجب ابرو در هم کشیدن «دونالد ترامپ» در کاخ سفید شود. این کار نه تنها یک تغییر مهم در سیاست خارجی این کشور را نشان می دهد، بلکه نشان دهنده آن است که آنکارا از واشنگتن دست شسته است.

در نوامبر 2016 و پس از برگزاری انتخابات آمریکا، آنکارا امیدوار بود که آمریکا در سایه ریاست جمهور ترامپ برای ترکیه بهتر باشد. «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه پیروزی ترامپ را به او تبریک گفت و اعلام کرد که عصر جدیدی در روابط آمریکا و ترکیه رقم خواهد خورد. در آن زمان اردوغان موضع قدرتمندی ضد ایران اتخاذ کرد تا رضایت رئیس جمهور جدید آمریکا را جلب کند و در عین حال نشان دهد که تمایل دارد به مقابله با افزایش نفوذ ایران در خاورمیانه و به ویژه در سوریه کمک کند.

در عوض، ترکیه امیدوار بود که آمریکا حمایت خود را از کردهای سوریه کاهش دهد. از نظر ترکیه، کردها یک تهدید وجودی برای آینده جمهوری ترکیه محسوب می شود زیرا آنها شاخه ای از پ. ک. ک که دشمن آنکارا محسوب می شوند، هستند.

با این حال، هنگامی که دولت ترامپ تصمیم به دو برابر کردن حمایت نظامی خود از کردها گرفت، امید آنکارا ناامید شد. آنکارا و واشنگتن بر سر اینکه کدام گروه در سوریه تهدید بزرگ تری محسوب می شود، با یکدیگر اختلاف نظر دارند، و هر دو به نظر می رسد در موضع خود پافشاری می کنند.

با توجه به این مسائل، آنکارا اکنون به سمت ایران و روسیه روی آورده است. ترکیه اکنون با وجود اعتراضات ناتو، در حال مذاکره با روسیه برای خرید پیشرفته ترین سامانه دفاع موشکی خود است و با کرملین در سوریه همکاری می کند.

در عین حال، ترکیه و ایران توافق کرده اند که همکاری نظامی خود را در عراق و سوریه تقویت کنند؛ هرچند که آنها از چندین سال گذشته در درگیری های این دو کشور رقیب محسوب می شدند. ایران، روسیه و ترکیه نیز در برخی از مسائل همکاری سه جانبه دارند: از حمایت مشترک از معاهده صلح آستانه گرفته تا متعهد شدن به همکاری برای استخراج نفت در دریای خزر تا طرفداری از قطر در جنگ با عموزاده های عربش در خلیج فارس.

اما محرک اصلی تقویت روابط ترکیه با روسیه و ایران ترس از پیشرفت های بیشتر کردها در سوریه است. آنکارا می خواهد یک استراتژی مشترک ضد کردی را در عراق و سوریه اتخاذ کند.

در سوریه، آنکارا در مورد چشم انداز عملیات تحت رهبری آمریکا علیه داعش دید مثبتی ندارد و معتقد است که این عملیات به نیروهای کردی اجازه می دهد تا مناطق تحت کنترل داعش را در شرق سوریه و شهر «ادلب»، به دست گیرند.

ترکیه به ویژه به شهر «عفرین» یکی از کانون های کردی در مرز ترکیه توجه داشته است. آنکارا می ترسد که کردها ممکن است قلمرو کردی را در شمال سوریه به عفرین متصل کند و در نتیجه یک نهاد گسترده کردی را از مرز عراق تا مدیترانه تشکیل دهد. آنکارا کردها را متهم کرده است که حملات علیه نیروهای ترکیه را تشدید کرده اند و تهدید به اقدام نظامی علیه عفرین کرده است. اما تاکنون به دلیل حضور نیروهای نظامی روسیه هر عملیاتی متوقف شده است. مقامات ترکیه این گونه استدلال می کنند که اگر آنها بتوانند مخالفان سوریه را که اکنون در حال بازگشت هستند، تحت فشار قرار دهند تا از برخی از مواضع خود عقب نشینی کنند، روسیه و ایران ممکن است به آنکارا اجازه حمله به عفرین را بدهد. اما امید آنکارا ممکن است بی مورد باشد. چالش های بسیاری در اتحاد جدید ترکیه با ایران و روسیه وجود دارد.

اول از همه، بی اعتمادی عمیقی میان طرفین وجود دارد. قرن هاست که ترکیه در رقابت با ایران و روسیه بوده و سیاست متعادل سازی نفوذ خود را در منطقه دنبال کرده است. ترس ترکیه از پیشروی های کردها به گشایش روابط با ایران و روسیه منتهی شده است، اما گسترش روابط نزدیک تر، نیازمند تغییر کامل سیاست های منطقه ای آنکارا است. این به این معنی است که آنکارا باید خود را برای تنش بیشتر با عربستان سعودی و دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس که مخالف ایران هستند، آماده کند. تغییر موضع ترکیه در قبال دولت اسد، همچنین بحران اعتماد بین ترکیه و متحدانش را در جمع مخالفان سوریه عمیق تر می کند و نفوذ آنکارا را از بین می برد. بدون این نفوذ، برای ترکیه سخت است  که بتواند بر مخالفان برای خروج از قلمروهای تحت کنترل خود فشار آورد.

یکی دیگر از مشکلات بالقوه موضع روسیه نسبت به کردها سوریه است. مسکو معتقد است که کردها کارت مهمی برای بازی در برابر آنکارا و واشنگتن محسوب می شوند و به همین دلیل امکان ندارد که کرملین اجازه حمله نظامی به عفرین را به ارتش ترکیه بدهد. بدون رضایت روسیه، ترکیه عملیات نظامی علیه کانون کردی را اجرایی نخواهد کرد.

برای ایران، تغییر نگرش ترکیه رضایت بخش است و پیروزی واضحی برای تهران محسوب می شود. اما ایران همچنین از عواملی که آنکارا را به سمت این کشور و روسیه سوق داده است، آگاه است: قصد ترامپ برای ادامه کار با کردها سوریه و این واقعیت که نیروی نظامی در جنگ سوریه اکنون پشت اسد هستند. ایران به خوبی می داند که هر گونه تغییر در این پویایی، سیاست ترکیه را تغییر خواهد داد. تلاش های پیشین آنکارا و تهران برای ایجاد زمینه مشترک، به دلیل عدم اعتقاد عمیق دیگران و اختلاف در دیدگاه های آنها در منطقه، شکست خورده بود. این عوامل می تواند به طور بالقوه آنها را از رسیدن به یک رویکرد همگانی باز دارد.

چرخش ترکیه به سمت ایران، نفوذ تهران را در سوریه و عراق تقویت خواهد کرد. این امر همچنین با توجه به خصومت بین آمریکا و ایران، ممکن است سیاست آمریکا را در این کشورها تضعیف کند. این مسئله روابط آمریکا و ترکیه را که قبلا تحت فشار بوده، بدتر کرده است. اما با توجه به شکنندگی روابط میان ترکیه و دو رقیب سابق و همچنین مشکلات بالقوه ای که پیش رو داریم، ادامه این مصالحه هنوز هم تثبیت نشده است. واشنگتن اکنون باید تلاش کند به صورت دیپلماتیک و نظامی به آنکارا متصل شود.