نشست ۲۰۲۵ مجمع شیانگشان نشان داد که پکن دیگر صرفاً در نقش میزبان یک رویداد حاشیهای ظاهر نمیشود، بلکه بهتدریج به معمار یکی از مهمترین سکوهای گفتوگوی امنیتی در جهان غیرغربی بدل شده است. افزایش بیسابقه تعداد مهمانان، حضور دهها وزیر دفاع و مقام ارشد نظامی، و بازتاب گسترده سخنان تند علیه «هژمونی» و «یکجانبهگرایی»—آن هم از سوی کشورهایی که پیشتر در مواضعشان محتاط بودند—همگی نشان میدهد چین در حال ساختن شبکهای دیپلماتیک از کشورهای همسو است؛ شبکهای که این کشور را بهعنوان یک رهبر معتبر، یک جایگزین منسجم برای نظم تحت رهبری آمریکا، و محور شکلگیری ترتیبات جدید امنیتی معرفی میکند.
به گزارش سرویس بینالملل جماران، مرکز نوآوری در حکمرانی بینالمللی» (CIGI) نوشت:تحلیلگران تا همین چند سال پیش، «مجمع شیانگشان پکن» را رویدادی کماهمیت در سایه رقیب پرآوازهاش، «گفتوگوی شانگریلا»، میدانستند؛ مجمعی که یکی از کارشناسان آن را «کمرمق» توصیف کرده بود. اما چین در سال ۲۰۲۵ ورق را برگردانده است. دوازدهمین دوره این نشست نشان میدهد که پکن چگونه توانسته با جذب کشورهای ناراضی از نظم موجود، یک تریبون جدید و اثرگذار در حوزه امنیت و دفاع جهانی بسازد؛ تریبونی که امسال هم لحن صریحتری از مقامهای ارشد مهمان داشت، هم حضور چهرههای برجسته نهادهای بینالمللی را شاهد بود و هم رکورد تازهای از میزان مشارکت برجای گذاشت.
در شرایطی که آینده نقش آمریکا در نظام بینالملل نامطمئنتر از گذشته بهنظر میرسد، چین با سرعت در حال پر کردن خلأ قدرت جهانی است. روند و وزن سیاسی نشست امسال نشان میدهد که نفوذ پکن دیگر یک روند تدریجی نیست، بلکه یک جهش استراتژیک است.
مجمعی که زمانی تنها چند ده نفر را گردهم میآورد، امسال بیش از ۱۸۰۰ مهمان از ۱۰۰ کشور و سازمان بینالمللی داشت؛ از جمله ۴۰ وزیر دفاع و فرمانده ارشد نظامی. تعداد شرکتکنندگان نسبت به سال ۲۰۲۴ بیش از دو برابر شد و شمار مقامات ارشد نیز ۳۰ درصد افزایش یافت. این جهش کمسابقه، همزمان با نشانههای آشکار تیرگی روابط پکن و واشنگتن رخ داد: دریاسالار «دونگ جون»، وزیر دفاع چین و سخنران افتتاحیه نشست، امسال در گفتوگوی شانگریلا شرکت نکرد؛ سنتی که از ۲۰۱۹ برقرار بود. در مقابل، آمریکا نیز سطح حضور خود را به پایینترین رتبه ممکن رساند و تنها وابسته نظامی سفارتش را روانه پکن کرد؛ تصمیمی که در مقایسه با مقام ارشد سال گذشته، یک عقبنشینی جدی محسوب میشود.
طبق گزارش اخیر گروهی از پژوهشگران، مجمع شیانگشان اکنون به ابزار راهبردی چین برای تقویت قدرت نرم، شکلدهی به نظم نوین بینالمللی، بازاریابی دفاعی و پیشبرد دیپلماسی نظامی ارتش آزادیبخش خلق تبدیل شده است. سازوکار این اثرگذاری نیز روشن است: ایجاد یک چارچوب چندجانبه که دستور کارش را خود چین تعیین میکند، روایت غالبش را پکن مینویسد و مدیریت کاملش در اختیار میزبان است.
بهنظر میرسد غرب دیگر نمیتواند این رویداد را در حاشیه نگه دارد. مجمع شیانگشان، امروز هم آیینه تمامنمای نقشآفرینی روزافزون چین در جهان است و هم شاهدی بر توانایی پکن در ایجاد شبکهای از کشورهای همسو در جنوب جهانی؛ شبکهای که میتواند نظم بینالمللی را نه با یک جهش ناگهانی، بلکه با انباشتی آرام اما مؤثر، بازآرایی کند.
چین در ماههای اخیر با اتکا به خلأهای ایجادشده در سیاست خارجی ایالات متحده—از چرخشهای ناگهانی در تجارت و نهادهای بینالمللی گرفته تا نحوه مواجهه واشنگتن با ایران، روسیه و ونزوئلا—جایگاه دیپلماتیک خود را پررنگتر کرده است. کاهش اطمینان به نظم مبتنی بر قواعد، فضا را برای ظهور پکن بهعنوان قدرتی جایگزین فراهم کرده؛ قدرتی که هم در برابر فشارهای تعرفهای آمریکا ایستاده و هم در کنار دیگر حکومتهای اقتدارگرا، الگوی متفاوتی از رهبری جهانی را تبلیغ میکند. ابتکار چین برای ساختن «جامعهای با سرنوشت مشترک» اکنون به نقطه تمرکز بسیاری از کشورهای محروم و ناراضی تبدیل شده و پکن را در نقش بازیگری با ثبات، قابل پیشبینی و آماده حمایت جلوه میدهد.
نخستین «کتاب سفید امنیت ملی» حزب کمونیست چین که در مه ۲۰۲۵ منتشر شد، فضای بینالمللی را صحنه بیثباتی ناشی از «بیمسؤولیتی» آمریکا توصیف میکند؛ کشوری که به ادعای پکن توافقنامهها را نقض کرده و از نهادهایی مانند سازمان جهانی بهداشت و شورای حقوق بشر خارج شده است. چین در نقطه مقابل، خود را ارائهدهنده «ثبات قابل اتکا» معرفی میکند؛ بازیگری که مدافع صلح و حامی جنوب جهانی است.
این روایت در نشست سازمان همکاری شانگهای نیز ادامه یافت. شی جینپینگ جهان را «هرچه بیشتر آشفته» خواند و از اعضا خواست با «ذهنیت جنگ سرد و زورگویی» مقابله کنند. او همانجا «ابتکار حکمرانی جهانی» را رونمایی کرد؛ طرحی تازه برای بازسازی نظم بینالمللی که بر مجموعهای از ابتکارهای مشابه سوار میشود. چند روز بعد، شی در مراسم عظیم هشتادمین سالگرد پایان جنگ جهانی دوم، چین را «در سمت درست تاریخ» توصیف کرد؛ جملهای که در فضای انتخاب میان «جنگ و صلح» پیام سیاسی آشکاری داشت.
در چنین بستری، مجمع امسال شیانگشان بار دیگر همین خطوط را پررنگ کرد: جهانی ناپایدار، آمریکا در نقش برهمزننده و چین در جایگاه قدرتی که آیندهای امنتر را وعده میدهد. نشست با شعار «صیانت از نظم بینالمللی و توسعه صلحآمیز» برگزار شد و از نقش نیروهای حافظ صلح و مأموریتهای بشردوستانه نیروی دریایی چین گزارشهایی ارائه شد.
سخنرانی دریاسالار دونگ، وزیر دفاع چین، تلاش دیگری برای تثبیت تصویر پکن بهعنوان پیشگام جهان چندقطبی بود. او ائتلافهای نظامی را «ابزارهایی با منافع خودخواهانه» خواند، بار دیگر بر ابتکار حکمرانی جهانی تأکید کرد و خواستار اصلاحات در سازوکارهای بینالمللی شد. دونگ اینبار بیپردهتر از گذشته موضع پکن را درباره تایوان بیان کرد و گفت چین آماده است برای جلوگیری از استقلال تایوان، دست به مداخله نظامی بزند.
این ترکیب از پیامهای سیاسی، دیپلماتیک و امنیتی نشان میدهد که پکن با اعتمادبهنفس تازهای در حال بازچینش معماری نظم جهانی است؛ نظمی که چین آن را نه یک انقلاب ناگهانی، بلکه روندی آرام اما پیوسته برای جابهجایی مرکز ثقل قدرت توصیف میکند.
نشست امسال مجمع شیانگشان نشانهای روشن از دگرگونی توازن روایتها در دیپلماسی دفاعی آسیا بود؛ رویدادی که نهتنها بهلحاظ شمار و سطح شرکتکنندگان رکورد زد، بلکه نشان داد چگونه پکن موفق شده فضای گفتوگوی امنیتی را به سمت گفتمان مورد نظر خود هدایت کند.
ویدئوی پرسروصدایی که از حاشیه نشست منتشر شد ــ جدال لفظی یان شوتونگ، نظریهپرداز برجسته چینی، با وابسته نظامی اسرائیل درباره جنگ غزه ــ این رویداد را به مرکز توجه جهانی آورد. اما فراتر از حاشیهها، وزن مهمانانِ حاضر در مجمع بهروشنی اعتبار تازهای برای آن ساخت. معاون رئیس کمیته بینالمللی صلیب سرخ در سخنانی رسمی، این نشست را بستری مؤثر برای «تقویت گفتوگوی جهانی» توصیف کرد. دبیرکل آسهآن نیز با حضور گسترده در رسانههای چینی، بر آمادگی این سازمان برای تعمیق همکاریهای امنیتی با پکن تأکید کرد. حتی مقام ارشد عملیات صلحبان سازمان ملل نیز نقش فزاینده چین در تأمین نیرو و منابع مأموریتهای بینالمللی را برجسته کرد.
فضای نشست امسال همچون کنفرانسهای معتبر جهانی، صحنه دیدارهای دوجانبه پرحجم بود؛ از مذاکره وزیر دفاع نیجریه با مقامهای چینی درباره انتقال فناوری دفاعی تا رایزنی مقامات کامبوج و مالزی درباره توافقهای همکاری امنیتی. وزیر دفاع ویتنام نیز در حاشیه نشست با همتایانی از آسیا و آمریکای لاتین دیدار کرد؛ نشانهای دیگر از تبدیلشدن شیانگشان به یکی از کانونهای اصلی دیپلماسی دفاعی.
با این حال، نقطه عطف واقعی امسال همگرایی بیسابقه کشورهای حاضر با روایت امنیتی پکن بود. اگر در سالهای گذشته تنها روسیه و ایران صداهای همسو با چین بودند، امسال طیفی گستردهتر از کشورها زبان مشترکی با ادبیات رسمی پکن پیدا کردند. وزیر دفاع ویتنام آشکارا از «هژمونی، تفوقطلبی، یکجانبهگرایی و ذهنیت جنگ سرد» انتقاد کرد ــ عباراتی که در ادبیات رسمی چین محوریت دارند. وزیر دفاع سنگاپور تعرفههای غیرقابل پیشبینی را تهدیدی برای ثبات جهانی دانست و بر مسئولیت جمعی کشورها برای ساختن نظمی بهتر تأکید کرد. مقامهای میانمار هم از «جهانی تازه که هژمونی را کنار میزند» استقبال کردند.
اینبار، تمجیدها فقط پشت درهای بسته نماند؛ هیئتهای خارجی در بیانیهها و رسانههای رسمی خود نیز از چین تقدیر کردند. ویتنام از شیانگشان بهعنوان «سکوئی پیشرو برای گفتوگوی امنیتی» یاد کرد. وزیر دفاع سریلانکا نقش نشست را در «تقویت گفتوگو و تفاهم متقابل» ستود و وزیر دفاع رواندا چین را «پیشگام صلح و ثبات جهانی» خواند.
مجمع شیانگشان در دوره ۲۰۲۵ نشان داد که پروژه دیرینه چین برای ساختن یک الگوی مستقل از کنفرانسهای امنیتی غربی اکنون به مرحله بلوغ رسیده است. پکن طی سالهای گذشته با دقت و استمرار، شبکهای دیپلماتیک از کشورهایی شکل داده که آن را نه صرفاً یک قدرت بزرگ، بلکه یک رهبر معتبر با روایتی جایگزین برای نظم بینالمللی میبینند؛ نظمی که دیگر الزاماً زیر چتر رهبری آمریکا تعریف نمیشود.
اهمیت این تحول در فضای کنونی سیاست جهانی قابل اغراق نیست. چین بهتدریج توانسته بنیانهای نظم مبتنی بر قواعد موجود را به چالش بکشد و بدیلی از همکاری امنیتی و سیاسی ارائه دهد که برای بسیاری از کشورهای جنوب جهانی جذاب است. شیانگشان امسال نشان داد که قدرت نرم پکن نهتنها در حال رشد، بلکه در حال نهادینهشدن است.
بهنظر میرسد در سالهای آینده نقش این مجمع فراتر از یک نشست سالانه برود. شیانگشان بهاحتمال زیاد به یکی از محورهای اصلی نفوذ دیپلماتیک چین بدل خواهد شد؛ جایی که کشورها — بهویژه کشورهای در حال توسعه — بدون محدودیتهای معمول در نشستهای غربی، برای تبادل دیدگاهها، مذاکره درباره همکاریهای امنیتی و حتی معاملات تسلیحاتی گردهم میآیند.
