پاکستان پیش از حملات نظامی خود به افغانستان، محاسبه کرده بود که از حمایت بخشهایی از مردم افغانستان، بهویژه مخالفان رژیم طالبان، برخوردار خواهد بود. با این حال، اکثر افغانها از حملات پاکستان انتقاد کردهاند. آنها این حملات را نه حمله به طالبان، بلکه حمله به افغانستان تلقی کردند.
به گزارش جماران؛ طی ماههای اخیر، روابط بین طالبان در افغانستان و دولت پاکستان دوباره دچار تنش شده و چندین درگیری مرزی میان نیروهای دو طرف رخ داده است و محور اصلی این تنشها معمولا کنترل مرز دیورند، عبور و مرور در گذرگاههای مرزی و فعالیت گروههای مسلح است و هر کدام به طرف مقابل تروریست میگویند.
دولت پاکستان ادعا میکند که اعضای تحریک طالبانِ پاکستان (TTP) از خاک افغانستان برای انجام عملیات علیه نیروهای نظامی پاکستانی استفاده میکنند. طالبان افغانستان نیز این اتهام را ارها رد کرده و میگوید اجازه نمیدهد خاک این کشور علیه همسایگان استفاده شود؛ اما هر دو طرف خوب میدانند که واقعیت چیست.
طی سالهای اخیر و پس از روی کار آمدن دوباره طالبان در افغانستان، اختلافات مرزی و ساخت تاسیسات نظامی در برخی نقاط مانند گذرگاه «چمن–اسپینبولدک» و بخشهایی از «ولایت وزیرستان»، دو طرف را بارها بر سر ایجاد پستهای امنیتی یا محدودیتهای مرزی به درگیری کشانده است.
این در حالی است که معمولا پاکستان به دلیل نگرانیهای امنیتی خود، بارها اقدام به بستهشدن ناگهانی مرز میان دو طرف کرده و طالبان، دولت پاکستان را متهم به نقض حاکمیت افغانستان میکند و در مقابل نیز، پاکستان بر حق دفاع از خود تاکید داشته و معتقد است که هدفش مقابله با گروههای تروریستی مستقر در مزر است. اما روابط طالبان و پاکستان وارد مرحلهای پیچیده شده است؛ در حالی که دو طرف از نظر سیاسی به هم نزدیک بودند، اما موضوعات امنیتی و مرزی باعث درگیریهای مکرر شده است.
درگیریهای اصلی از ماههای گذشته آغاز شد اما نقطه اوج آن از حدود ۹ اکتبر بود و طی نزدیک به 10 روز بدون وقفه تداوم داشت و حملات هوایی پاکستان به خاک افغانستان به ویژه حمله به کابل، خوست، پکتیکا شدت گرفت. در مقابل نیز، طالبان افغانستان حملاتی را علیه پستهای مرزی پاکستان انجام دادند که با پاسخ مجدد پاکستان روبرو شد و درنهایت در 19 اکتبر با میانجیگری قطر و ترکیه منجر به آتش بس موقت شد.
با این حال طی روزهای گذشته به خصوص از هفتم نوابر در حالی که گفتوگوهای صلح در جریان بود گزارشهای جدیدی از تبادل آتش میان دوطرف منتشر شده است و وزیر اطلاعرسانی و وزیر دفاع پاکستان از شکست دور دوم مذاکرات بین افغانستان و پاکستان در ترکیه خبر دادند و تصریح کردند که همچنان بر موضع خود در قبال طالبان پاکستان پابرجا هستند و طالبان افغانستان نیز شکست مذاکرات را تایید کرده است. اما این درگیری به نفع کدام یک از طرفین است و کدام یک ممکن است درنهایت بیشتر متضرر شوند؟
در صورت تداوم جنگ، آیا پاکستان سودی خواهد برد؟ پاکستان از نظر نظامی قویتر از طالبان است؛ بنابراین، دلایل زیادی وجود دارد که تصور کند میتواند از جنگ با طالبان سود زیادی ببرد. با این حال، یک جنگ طولانی با طالبان ممکن است نتیجهای را که پاکستان انتظار دارد، به همراه نداشته باشد و حتی نتیجه آن عکس باشد.
اما مشروعیت بخشیدن به جنگ با طالبان مانع قابل توجهی برای پاکستان است. در گذشته، پاکستان برای مشروعیت بخشیدن به جنگهای نیابتی خود در افغانستان (زمان استقرار کمونیستها در افغانستان) و کشمیر به مذهب متوسل میشد. با این حال، امروز، استفاده از مذهب برای مشروعیت بخشیدن به جنگ خود علیه طالبان برای دولت پاکستان دشوار است.
اخیرا، امیرخان متقی؛ وزیر امور خارجه رژیم طالبان، از مدرسه دینی «دیوبند» در هند، که منبع هدایت مذهبی مسلمانان جنوب آسیا محسوب میشود، بازدید کرد. این بازدید به طور قابل توجهی پویاییهای میدانی را تغییر داده است. این بازدید طالبان را جسورتر کرده تا ادعا کنند که وارث واقعی مکتب دیوبندی است و آنها کسانی هستند که مشروعیت مذهبی بیشتری دارند. تقریبا غیرممکن است که علمای برجسته مذهبی پاکستان بتوانند جنگ با طالبان را بر اساس مذهب توجیه کنند.
علاوه بر این، سیاستمداران پاکستانی در مورد جنگ علیه طالبان اختلاف نظر دارند. بسیاری از سیاستمداران برجسته، از جمله برخی از ملیگرایان، رهبران مذهبی و برخی از احزاب سیاسی جریان اصلی، آشکارا با جنگ پاکستان با افغانستان مخالفت میکنند. این احزاب شامل جنبش تحریک پاکستان (PTI)، حزب ملی عوامی و حزب ملی عوامی (مردمی) پختونخوا هستند.
در واقع، برخی از احزاب سیاسی پاکستان با عملیات ارتش پاکستان در خیبر پختونخوا، استانی در پاکستان که با افغانستان هممرز است، مخالف هستند. در صدر این احزاب، «حزب تحریک انصاف پاکستان» قرار دارد که ریاست دولت خیبر پختونخوا را بر عهده دارد. این حزب با دولت شهباز شریف و نهاد نظامی بر سر عملیات ضد تروریسم در این استان اختلاف نظر دارد.
به نظر میرسد که پاکستان پیش از حملات نظامی خود به افغانستان، محاسبه کرده بود که از حمایت بخشهایی از مردم افغانستان، بهویژه مخالفان رژیم طالبان، برخوردار خواهد بود. با این حال، اکثر افغانها از حملات پاکستان انتقاد کردهاند. آنها این حملات را نه حمله به طالبان، بلکه حمله به افغانستان تلقی کردند.
نه تنها این موارد، بلکه پشتونهای ساکن در سمت پاکستانی خط دیورند از حمله پاکستان به خاک افغانستان حمایت نکردهاند. تجارت در دو استان خیبر و بلوچستان پاکستان صرفا به افغانستان وابسته است. صنعتگران و بازرگانان قادر به رقابت در سطح ملی با همتایان پاکستانی خود، به ویژه با پنجابیها و سندیها، نیستند.
از این رو، وابستگی آنها به افغانستان برای بقای اقتصادیشان است. به همین دلیل است که بازرگانان خیبر در جریان درگیریهای نظامی اخیر بین طالبان و پاکستان اعتراض کردند. بنابراین، تلاش پاکستان برای ورود به یک جنگ طولانی مدت با مقاومت در داخل کشور روبرو خواهد شد.
از سوی دیگر؛ اگرچه پاکستان در جبهه دیپلماتیک به موفقیتهای قابل توجهی دست یافته است، روابط با ایالات متحده در ماههای اخیر بهبود یافته و اسلام آباد در ماه سپتامبر توافقنامه دفاع متقابل استراتژیک با عربستان سعودی امضا کرد؛ با این حال، این مسائل به دستاوردهای اقتصادی منجر نشده است.
طبق گزارش اخیر فایننشال تایمز، وضعیت داخلی پاکستان نشان دهنده کشوری است که با فقر فزاینده، کاهش سرمایهگذاری و اقتصادی راکد دست و پنجه نرم میکند که برای 250 میلیون نفر جمعیت آن سودی نداشته و با توجه به وضعیت اقتصادی وخیم پاکستان، این کشور توان تحمل جنگ طولانی مدت با طالبان را ندارد.
مهمتر از همه، رفتار متناقض و لفاظیهای سیاست خارجی پاکستان در قبال افغانستان در طول چهل سال گذشته، مردم عادی پاکستان را گیج کرده و حاکمان خود را زیر سوال برده است. در دوران نخستوزیری عمران خان، پاکستان تعداد زیادی از جنگجویان تحریک طالبان پاکستان را در خیبر اسکان داد و ارتش پاکستان نه تنها از این موضوع آگاه بود، بلکه بخشی از توافقی بود که راه را برای اسکان مجدد آنها هموار کرد.
با این حال، پاکستان پیش از آغاز حملات نظامی خود به افغانستان، محاسبه کرده بود که جامعه بینالمللی از آن حمایت خواهد کرد. اما این اتفاق نیفتاد. تقریبا همه دولتهایی که به این جنگ واکنش نشان دادهاند، خواستار آتشبس شدهاند.
در نهایت، نکته مهم این است که زمین ناهموار افغانستان، پیروزی در یک جنگ زمینی بالقوه بین پاکستان و طالبان را برای اسلامآباد غیر ممکن خواهد کرد و این را تجربه به خوبی ثابت کرده است با این حال، افغانستان میتواند پاکستان را به خاک و خون بکشد و این کشور را برای بهبودی از خسارات وارده در مدت زمان طولانی با مشکل مواجه کند.
