با نگاهی به تولید ناخالص داخلی تعدادی از کشورهای اسلامی، میزان وزن اقتصادی و جایگاه محوری آنها در اقتصاد جهانی مشخص میشود. این کشورها نه تنها بازارهای مصرفی بزرگی دارند، بلکه دارای منابع طبیعی عظیم، زیرساختهای پیشرفته و نیروی انسانی واجد شرایط هستند که آنها را به یکی از مهمترین بازیگران در تجارت بینالمللی و سرمایهگذاری جهانی تبدیل میکند.
به گزارش جماران به نقل از الجزیره، کشورهای اسلامی دارای تواناییهای اقتصادی و استراتژیک عظیمی هستند که آنها را قادر میسازد تا نقش محوری در تدوین سیاستهای جهانی ایفا کنند. این پتانسیلها بین ثروتهای طبیعی مانند نفت و گاز، سرمایه انسانی که یک نیروی جمعیتی عظیم را تشکیل میدهد، و موقعیت جغرافیایی استراتژیک که قارههای جهان را به هم متصل میکند، متنوع است و در صورت متحد شدن دیدگاهها و منافع، توانایی فوقالعادهای برای تأثیرگذاری بر مسیرهای تجارت، اقتصاد و سیاست بینالملل به آنها میبخشد.
تولید ناخالص داخلی
با نگاهی به تولید ناخالص داخلی تعدادی از کشورهای اسلامی، میزان وزن اقتصادی و جایگاه محوری آنها در اقتصاد جهانی مشخص میشود. این کشورها نه تنها بازارهای مصرفی بزرگی دارند، بلکه دارای منابع طبیعی عظیم، زیرساختهای پیشرفته و نیروی انسانی واجد شرایط هستند که آنها را به یکی از مهمترین بازیگران در تجارت بینالمللی و سرمایهگذاری جهانی تبدیل میکند.
در زیر نگاهی اجمالی به حجم تولید ناخالص داخلی در تعدادی از برجستهترین کشورهای اسلامی در سال 2024 (بر اساس برآوردهای بانک جهانی و صندوق بینالمللی پول) آورده شده است:
اندونزی: 1.47 تریلیون دلار
ترکیه: 1.34 تریلیون دلار
عربستان سعودی: 1.11 تریلیون دلار
مالزی: 447 میلیارد دلار
ایران: 434 میلیارد دلار
این حجم اقتصادی منعکس کننده پتانسیلهای بزرگی برای ایجاد ائتلافهای استراتژیک و سرمایهگذاریهای فراملی است و تأکید میکند که جهان اسلام دارای عناصری برای تأثیرگذاری بر صحنه اقتصادی و سیاسی بینالمللی است، اگر این تواناییها به طور هماهنگ و سنجیده سرمایهگذاری شوند.
مهمترین منابع و سلاحهای اقتصادی در کشورهای اسلامی
یک: نفت
به گفته پلتفرم "پتروکیم اکسپرت" (Petrochem Expert)کشورهای عربی و اسلامی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت در جهان هستند و از برجستهترین این کشورها، :
عربستان سعودی
سطوح تولید: عربستان سعودی روزانه حدود 10 میلیون بشکه نفت تولید میکند و یکی از بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان در خاورمیانه و از بزرگترین تولیدکنندگان در سطح جهان است.
ذخایر: عربستان سعودی دارای بزرگترین ذخایر نفتی تأیید شده در جهان با بیش از 260 میلیارد بشکه است.
عراق
سطوح تولید: عراق یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت است، زیرا تولید روزانه آن حدود 4.5 میلیون بشکه است. با وجود چالشها، بخش نفت در این کشور در سالهای اخیر شاهد رشد چشمگیری بوده است.
ذخایر: عراق حدود 145 میلیارد بشکه ذخایر نفتی تأیید شده دارد که آن را به دومین ذخیره بزرگ در منطقه تبدیل میکند.
امارات متحده عربی
سطوح تولید: امارات متحده عربی روزانه حدود 4 میلیون بشکه نفت تولید میکند.
ذخایر استراتژیک: ذخایر تأیید شده حدود 100 میلیارد بشکه است.
کویت
سطوح تولید: تولید نفت کویت حدود 3 میلیون بشکه در روز است که جایگاه خود را به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان در منطقه حفظ میکند.
ذخایر: ذخایر تأیید شده حدود 101 میلیارد بشکه است.
ایران
سطوح تولید: تولید نفت ایران به دلیل عوامل ژئوپلیتیکی و تحریمهای بینالمللی متغیر است و حدود 3.5 میلیون بشکه در روز است.
ذخایر: ایران دارای چهارمین ذخایر نفتی تأیید شده بزرگ در جهان است و حدود 157 میلیارد بشکه تخمین زده میشود.
تأثیر جهانی: کشورهای عربی و اسلامی به عنوان عضو اصلی سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک)، نقش مهمی در شکلدهی به سیاستهای نفتی جهانی و ثبات بازارها ایفا میکنند.
دو) گاز
بر اساس تحقیقات "ریستاد انرژی"، انتظار می رود که:
کشورهای عربی و اسلامی در منطقه خاورمیانه در سال 2025 پس از آمریکای شمالی، دومین تولیدکننده بزرگ گاز در جهان شوند. تولید گاز در این منطقه از سال 2020 حدود 15 درصد رشد داشته است.
کشورهای منطقه در حال حاضر حدود 70 میلیارد فوت مکعب در روز گاز تولید می کنند و انتظار می رود این رقم تا سال 2030 با 30 درصد و تا سال 2035 با 34 درصد افزایش یابد. این افزایش به لطف پیشرفت های مهم در عربستان سعودی، ایران، قطر، عمان و امارات متحده عربی خواهد بود.
تا سال 2030، منطقه 20 میلیارد فوت مکعب در روز دیگر اضافه خواهد کرد که معادل نیمی از تقاضای گاز فعلی اروپا است.
سه کشور حوزه خلیج فارس، قطر، امارات متحده عربی و عربستان سعودی، این رشد ناشی از گاز را رهبری می کنند. پروژه توسعه میدان شمال در قطر، ظرفیت تولید گاز طبیعی مایع خود را 80 درصد، از 77 به 142 میلیون تن در سال تا پایان دهه افزایش خواهد داد.
در حال حاضر، ایران با حدود 25 میلیارد فوت مکعب در روز، در صدر تولید گاز در خاورمیانه قرار دارد و پس از آن قطر با 16 میلیارد فوت مکعب در روز و سپس عربستان سعودی با 8 میلیارد فوت مکعب در روز قرار دارند.
ثروت های عظیم دیگر
علاوه بر نفت و گاز، کشورهای عربی و اسلامی دارای ثروت های طبیعی عظیم دیگری مانند فسفات، پتاس، اورانیوم، عناصر نادر، طلا و غیره هستند که آنها را به انبار جهان و قلب اقتصادی تپنده آن تبدیل می کند.
به عنوان مثال، ذخایر فسفات در کشورهای عربی، گنجینه زمین شناسی فوق العاده ای را نشان می دهد که منطقه را به یک بازیگر اصلی در بازار جهانی تبدیل کرده است، بازاری که اهمیت آن کمتر از نفت و گاز نیست.
بر اساس آخرین داده های بررسی شده توسط پلتفرم "انرژی" (مستقر در واشنگتن)، 7 کشور عربی در مجموع حدود 59.75 میلیارد تن از ذخایر فسفات تایید شده جهان را در اختیار دارند که حدود 74 میلیارد تن تخمین زده می شود. این رقم 80.7 درصد از کل ذخایر جهانی را تشکیل می دهد که بر اهمیت ژئوپلیتیکی منطقه در توازن اقتصادی جهانی تاکید می کند.
تجارت بین المللی
کشورهای عربی و اسلامی نقش محوری در تجارت بین المللی ایفا می کنند، زیرا برخی از این کشورها به لطف منابع طبیعی، موقعیت جغرافیایی استراتژیک و بازارهای بزرگ خود، از بزرگترین صادرکنندگان و واردکنندگان جهان به شمار می روند. در زیر نگاهی اجمالی به حجم تجارت خارجی تعدادی از برجسته ترین کشورهای اسلامی ارائه می شود که منعکس کننده اهمیت روزافزون آنها در اقتصاد جهانی است.
اندونزی
بر اساس گزارش پلتفرم "ARC-group"، کل تجارت اندونزی در سال 2024 حدود 498.36 میلیارد دلار بوده است که نسبت به سال قبل 3.68 درصد افزایش داشته است.
کل صادرات: 264.7 میلیارد دلار
کل واردات: 233.7 میلیارد دلار
مازاد تجاری: 31 میلیارد دلار
شرکای اصلی: چین، انجمن ملل آسیای جنوب شرقی (آسه آن)، و ایالات متحده.
مالزی
بر اساس اعلام سازمان توسعه تجارت خارجی مالزی "ماترید" (MATRADE)، کل حجم تجارت بینالمللی مالزی در سال 2024 به رقم بیسابقه 2.879 تریلیون رینگیت مالزی رسید که نسبت به سال قبل 9.2 درصد افزایش داشته است.
کل صادرات: 1.508 تریلیون رینگیت مالزی (316.68 میلیارد دلار)
واردات: 1.371 تریلیون رینگیت مالزی (287.91 میلیارد دلار)
مازاد تجاری: 77 میلیارد دلار
شرکای اصلی: انجمن ملل آسیای جنوب شرقی (آسه آن)، ایالات متحده، اتحادیه اروپا و تایوان.
ترکیه
بر اساس دادههای موسسه آمار ترکیه و وزارت تجارت ترکیه، در سال 2024، کل حجم تجارت در ترکیه حدود 605.86 میلیارد دلار بوده است.
صادرات: صادرات به رقم بی سابقه 261.855 میلیارد دلار رسید.
واردات: 344.020 میلیارد دلار
کسری تجاری: 82.22 میلیارد دلار
شرکای اصلی: آلمان، ایالات متحده و بریتانیا.
عربستان سعودی
به گزارش خبرگزاری رویترز، ارزش صادرات غیرنفتی در سال 2024 به حدود 515 میلیارد ریال سعودی (تقریباً 137.29 میلیارد دلار) رسید.
بر اساس داده های "کومترد" سازمان ملل، واردات عربستان سعودی در سال 2024 حدود 232.81 میلیارد دلار بوده است.
شرکای اصلی: چین، ایالات متحده و امارات متحده عربی.
امارات متحده عربی
بر اساس گزارش "چشم اندازها و آمار تجارت جهانی" سازمان تجارت جهانی که توسط خبرگزاری امارات (وام) منتشر شده است، امارات متحده عربی در سال 2024 در مجموع 5.23 تریلیون درهم امارات (1.424 تریلیون دلار) تجارت خارجی ثبت کرده است که در مقایسه با 3.5 تریلیون درهم امارات (949 میلیارد دلار) در سال 2021، 49 درصد افزایش داشته است.
ارزش صادرات: 603 میلیارد دلار (2.2153 تریلیون درهم امارات)
کل واردات: 539 میلیارد دلار (1.9802 تریلیون درهم امارات)
حجم تجارت غیرنفتی (صادرات + واردات): در سال 2024 حدود 3 تریلیون درهم امارات (817 میلیارد دلار) بوده است.
از مطالب فوق مشخص می شود که کشورهای عربی و اسلامی دارای منابع عظیم و تجارت جهانی پر رونقی هستند و شاید سوالی که مطرح می شود این باشد:
آیا کشورهای اسلامی میتوانند از سلاحهای اقتصادی خود در مواجهه با آمریکا و اسرائیل استفاده کنند؟
پاسخ: بله، از لحاظ نظری، و در یکی از مهمترین لحظات تاریخی معاصر، یعنی جنگ اکتبر 1973، این امر عملاً محقق شد. در آن زمان، کشورهای عربی به رهبری سازمان کشورهای عربی صادرکننده نفت (اوآپک) و در راس آنها عربستان سعودی، به سلاح نفت به عنوان ابزار فشار سیاسی متوسل شدند و تحریم نفتی اعمال کردند و تولید را علیه کشورهایی که از اسرائیل حمایت میکردند، به ویژه ایالات متحده و تعدادی از کشورهای غربی، کاهش دادند.
این استراتژی منجر به بحران نفتی جهانی در سال 1973 شد که قیمت انرژی را به طور بیسابقهای افزایش داد و بر اقتصاد کشورهای بزرگ صنعتی تأثیر گذاشت و قدرت استراتژیک نفت را در توازن قدرت بینالمللی آشکار کرد. هدف صرفاً نشان دادن نفوذ اقتصادی نبود، بلکه فشار برای تحقق خروج اسرائیل از سرزمینهای اشغالی و به رسمیت شناختن حقوق مشروع فلسطینی بود، که این بحران را به نمونهای عملی از توانایی منابع طبیعی و ائتلافهای اقتصادی در تغییر معادلات سیاسی جهانی تبدیل کرد.
اما، آیا کشورهای عربی و اسلامی اکنون میتوانند این کار را انجام دهند، به ویژه پس از تهدیدهای اسرائیل برای ایجاد اسرائیل بزرگ و حمله اسرائیل به دوحه؟
پاسخ این سوال به رهبران و سران کشورهای اسلامی که در دوحه گرد هم آمدهاند واگذار شده است، زیرا آنها قادرتر به ارزیابی شرایط ژئوپلیتیکی و نوع و ماهیت پاسخ به تهدیدهایی هستند که امت با آن روبرو است.
