کشورهای حوزه خلیج فارس زودتر متوجه شدند که هوش مصنوعی صرفاً یک فناوری جدید نیست، بلکه یک بخش استراتژیک و حیاتی برای دستیابی به رشد اقتصادی و توسعه آینده است.
به گزارش جماران به نقل از الجزیره، "اگر همه چیز خوب پیش برود، وارد عصر جدیدی از وفور فوق العاده خواهیم شد که می توان آن را عصر طلایی بشریت توصیف کرد، که در آن هوش مصنوعی عمومی (AGI) قادر به رسیدگی به مشکلات ریشه ای در جهان خواهد بود، مانند یافتن درمان های موثر برای بیماری های مرگبار، و توانمندسازی انسان برای لذت بردن از زندگی طولانی تر و سالم تر، علاوه بر کشف منابع جدید و پایدار انرژی."
این چیزی است که دیمیس هاسابیس، مدیرعامل شرکت گوگل دیپمایند و برنده جایزه نوبل شیمی در سال 2024، در مصاحبه ای اخیر با مجله آمریکایی "وایرد" اظهار داشت. وی افزود: "ما تنها 5 سال فرصت داریم تا به آن عصر طلایی برسیم، جایی که مدل های پیشرفته هوش مصنوعی یک انقلاب واقعی در مسیر وجود انسان ایجاد خواهند کرد."
با این حال، سوال اساسی باقی می ماند: آیا این وفور به طور مساوی بین همه کشورهای جهان توزیع خواهد شد؟
در این زمینه، بیلیونر آمریکایی و بنیانگذار شرکت مایکروسافت، بیل گیتس، در گفتگویی با شبکه "سی ان ان" (CNN)، تاکید کرد که هوش مصنوعی محدود به ایالات متحده و چین نخواهد ماند، بلکه به لطف انتشار نرم افزارهای متن باز در سطح جهانی در دسترس خواهد بود، که فرصت های برابر را برای کشورهای مختلف برای مشارکت در این زمینه حیاتی فراهم می کند.
با این حال، در نهایت، این امر به میزان هوشمندی سیاست های ملی و جدیت هر کشور در سرمایه گذاری در این انقلاب تکنولوژیکی بستگی دارد.
کشورهای حوزه خلیج فارس زودتر متوجه شدند که هوش مصنوعی صرفاً یک فناوری جدید نیست، بلکه یک بخش استراتژیک و حیاتی برای دستیابی به رشد اقتصادی و توسعه آینده است. در این راستا، امارات متحده عربی، عربستان سعودی و قطر در صحنه منطقه ای پیشتاز بودند، زیرا گام های پیشرفته ای برای تثبیت موقعیت خود در نقشه هوش مصنوعی جهانی، از طریق استراتژی های ملی بلندپروازانه و سرمایه گذاری های میلیاردی در زیرساخت های دیجیتال برداشتند.
امارات متحده عربی در سال 2018 در تأسیس گروه "جی 42" (G42) پیشگام بود تا به یک رکن اساسی در توسعه فناوری هوش مصنوعی، نه تنها در سطح محلی، بلکه در سطح جهانی نیز تبدیل شود. این گروه توجه بین المللی برجسته ای را به خود جلب کرد، به ویژه پس از سرمایه گذاری 1.5 میلیارد دلاری شرکت مایکروسافت در آن در سال 2024، که نشان دهنده میزان اعتماد بین المللی به توانایی های این شرکت اماراتی است.
در سال 2024، گروه "جی 42" همچنین در تأسیس یک شرکت سرمایه گذاری جدید به نام ام جی ایکس (MGX) با مشارکت شرکت مبادله اماراتی شرکت کرد، با هدف دستیابی به دارایی هایی بیش از 100 میلیارد دلار برای سرمایه گذاری در هوش مصنوعی. این گروه همچنین در ماه مه 2025، از پروژه "استارگیت امارات" با همکاری شرکت "اوپن ای آی" و شرکت های بزرگ جهانی مانند "اوراکل"، "ان ویدیا"، "سافت بنک" و "سیسکو" رونمایی کرد. این پروژه اولین مرکز داده بزرگ در خارج از ایالات متحده آمریکا محسوب می شود، زیرا در ابوظبی به مساحت 26 کیلومتر مربع واقع شده است.
پیش بینی می شود که ظرفیت عملیاتی اولیه این مرکز به حدود 200 مگاوات برسد و برنامه های توسعه ای آینده تا پایان سال 2026 به 1 گیگاوات برسد. شرکت تحلیل ترندفورس پیش بینی می کند که این کار با استفاده از 100 هزار تراشه تولید شده توسط شرکت ان ویدیا انجام شود.
اما عربستان سعودی یک استراتژی گسترده و بلندپروازانه در زمینه هوش مصنوعی اتخاذ کرده است، به طوری که در ماه مه 2025 شرکت هیومایین (Humain) را راه اندازی کرد تا به یک محور استراتژیک زیر چتر صندوق سرمایه گذاری های عمومی تبدیل شود، با هدف تقویت جایگاه پادشاهی به عنوان یک مرکز جهانی برای هوش مصنوعی و جذب سرمایه گذاری های بین المللی.
در مجمع سرمایهگذاری مشترک سعودی-آمریکایی در ریاض در سال ۲۰۲۵، جنسن هوانگ، مدیرعامل انویدیا، اعلام کرد که این شرکت ۱۸۰۰۰ واحد پردازش گرافیکی پیشرفته بلکول GB300 را به هیومِین ارائه خواهد کرد تا یک مرکز داده بزرگ با ظرفیت ۵۰۰ مگاوات بسازد.
این اقدام پس از کاهش محدودیتهای قبلی ایالات متحده در صادرات فناوریهای هوش مصنوعی انجام شد. شرکت هیومِین همچنین توافقنامه بزرگی با شرکت تولیدکننده تراشه آمریکایی AMD امضا کرد تا طی پنج سال آینده ۱۰ میلیارد دلار در توسعه زیرساختهای هوش مصنوعی، ایجاد مراکز داده پیشرفته و شبکههای فیبر نوری و سیستمهای انرژی پایدار که بین عربستان سعودی و ایالات متحده امتداد دارند، سرمایهگذاری کند.
علاوه بر این، شرکت اوراکل از سرمایهگذاری ۱۴ میلیارد دلاری در پادشاهی طی ده سال آینده در زمینه محاسبات ابری و هوش مصنوعی خبر داد، در حالی که "آمازون وب سرویسز" با مشارکت هیومِین قصد دارد سرمایهگذاریهای اضافی به ارزش ۵ میلیارد دلار در ایجاد یک منطقه اختصاصی برای هوش مصنوعی انجام دهد.
شرکت هیومِین از قصد خود برای ارائه یک مدل هوش مصنوعی جدید به نام "علّام" خبر داد که به طور کامل در داخل عربستان ابداع و آموزش داده شده است و قرار است در پایان ماه اوت جاری راهاندازی شود.
به گفته مدیرعامل، این مدل به طور خاص برای خدمت به زبان عربی با لهجههای مختلف آن طراحی شده است و از طریق یک برنامه رایگان به نام "هیومِین چت" در دسترس عموم قرار خواهد گرفت.
قطر نیز از ورود قدرتمند به رقابت هوش مصنوعی عقب نمانده است. این کشور از زمان راهاندازی استراتژی ملی خود در سال ۲۰۱۹، برنامههای جامعی را شامل آموزش، زیرساختهای دیجیتال و حمایت از تحقیق و توسعه علمی تدوین کرده است. قطر در چارچوب دستور کار دیجیتال ۲۰۳۰، از سرمایهگذاریهای هنگفتی به ارزش حدود ۲.۵ میلیارد دلار برای توسعه قابلیتهای هوش مصنوعی و آموزش ۵۰ هزار متخصص در سال ۲۰۲۵ خبر داد.
تلاشهای قطر شامل توافقنامههای استراتژیک مانند توافقنامه با شرکت اسکیل ایآی (Scale AI) آمریکایی برای توسعه بیش از ۵۰ پروژه دولتی در زمینه هوش مصنوعی، علاوه بر یک کمیته تحقیقاتی مشترک با دانشگاه کوئین مری لندن بود. قطر همچنین در سال ۲۰۲۴ پلتفرم فنار را راهاندازی کرد که هدف آن حمایت و توسعه برنامههای کاربردی هوش مصنوعی ویژه زبان عربی است، که گامی مهم در تقویت محتوای عربی در حوزه فناوری محسوب میشود. گوگل از طریق مشارکت فنی با مؤسسه تحقیقات محاسباتی قطر در توسعه پلتفرم فنار مشارکت داشته است.
قطر همچنین از فناوری هوش مصنوعی در مدیریت حملونقل، انرژی و خدمات شهری استفاده میکند، جایی که پروژه دولتی "انطباق با قراردادها" را راهاندازی کرده است که از هوش مصنوعی برای بررسی قراردادها و کاهش خطاهای انسانی استفاده میکند. این کشور در حال حاضر با شرکتهای مایکروسافت و اوپن ایآی برای راهاندازی سرویس "کنسیرج هوشمند" در بخش گردشگری همکاری میکند.
قطر در سطح رقابت منطقهای، سرمایهگذاریهای کلانی در زیرساختهای هوش مصنوعی انجام داده است، مانند توسعه مراکز داده با همکاری شرکت انویدیا، علاوه بر راهاندازی یک برنامه تشویقی به ارزش یک میلیارد دلار برای حمایت از شرکتهای فناوری.
وارد کردن هوش مصنوعی در برنامه های آموزشی
امارات متحده عربی، عربستان سعودی و قطر هوش مصنوعی را در برنامه های آموزشی وارد کرده اند تا نسلی را آماده کنند که قادر به همگام شدن با الزامات آینده باشد. امارات متحده عربی در حال کار بر روی وارد کردن ماده هوش مصنوعی به عنوان یک دوره مستقل در مدارس دولتی، از مرحله پیش دبستانی تا کلاس دوازدهم، از سال تحصیلی 2025-2026 است.
هدف این برنامه درسی تقویت تفکر انتقادی و توسعه راه حل های نوآورانه است. عربستان سعودی اعلام کرد که در حال کار بر روی وارد کردن یک برنامه درسی برای هوش مصنوعی در تمام مراحل آموزش عمومی، از پیش دبستانی تا دبیرستان، همچنین از سال تحصیلی 2025-2026 است. این گام در چارچوب استراتژی ملی داده ها و هوش مصنوعی است که هدف آن قرار دادن عربستان در بین 15 کشور برتر در این زمینه است. قطر نیز هوش مصنوعی و برنامه نویسی را در برنامه های درسی خود وارد کرده است و بر آموزش تعاملی و ایجاد مهارت های دیجیتال برای دانش آموزان تمرکز دارد.
اولویت های مرحله آینده در مسابقه هوش مصنوعی
برای ترسیم تصویری واضح از موقعیت کشورهای عربستان سعودی، امارات و قطر در مسابقه هوش مصنوعی، باید به شاخص های جهانی تخصصی که پیشرفت در این بخش را اندازه گیری می کنند، مراجعه کرد. این گزارش ها سطوح نسبتاً پیشرفته ای را که این سه کشور به دست آورده اند، نشان می دهد، اما در عین حال زمینه هایی را که نیاز به تقویت و بهبود دارند، برجسته می کنند.
عربستان سعودی در تعداد تحقیقات در زمینه هوش مصنوعی در رتبه 15 جهانی قرار گرفت و 29 هزار و 639 مقاله ثبت کرد، که معادل حدود 823 مقاله در هر میلیون نفر است، این بر اساس شاخص رقابت جهانی برای هوش مصنوعی صادر شده توسط مجمع بین المللی تامین مالی (IFF) در فوریه 2025 است. امارات متحده عربی از نظر تراکم شرکت های هوش مصنوعی در رتبه نهم جهانی قرار گرفت، با میانگین 49.5 شرکت در هر میلیون نفر، بر اساس همان شاخص.
در رابطه با آمادگی دولت ها برای هوش مصنوعی، شرکت آکسفورد اینسایتس، متخصص در ارائه مشاوره به دولت ها و موسسات در مورد سیاست های مربوط به هوش مصنوعی، در اواخر سال 2024 شاخص آمادگی دولت ها برای هوش مصنوعی را صادر کرد که میزان آمادگی دولت های 188 کشور را برای استفاده از هوش مصنوعی در خدمات عمومی، بر اساس 39 شاخص فرعی متعلق به 3 رکن، اندازه گیری کرد: دولت، بخش فناوری، و داده ها و زیرساخت ها.
امارات متحده عربی، عربستان سعودی و قطر هر سه رتبه اول در جهان عرب را کسب کردند و رتبه جهانی آنها به شرح زیر بود: در شاخص دولت، این سه کشور رتبه های 14، 19 و 33 را به ترتیب کسب کردند، و در شاخص بخش فناوری، رتبه های 14، 25 و 35 را به ترتیب کسب کردند، و در داده ها و زیرساخت ها، رتبه های 17، 20 و 29 را به ترتیب کسب کردند، و این نشان می دهد که این کشورها می توانند پیشرفت بیشتری در زمینه هوش مصنوعی داشته باشند، و برای کار بر روی دستیابی به این هدف، سازمان سعودی برای داده ها و هوش مصنوعی (سدایا) در 23 ژوئیه 2025 شاخص ملی هوش مصنوعی را راه اندازی کرد، با هدف ارزیابی آمادگی موسسات برای پذیرش فن آوری های هوش مصنوعی، و نظارت بر پیشرفت آنها و ارائه توصیه هایی برای حمایت از آمادگی آنها در این زمینه به طور منظم.
این شاخص از 3 رکن تشکیل شده است:
1- گرایش ها شامل استراتژی و حکمرانی است.
2- توانمندسازها شامل داده ها، زیرساخت ها و قابلیت های انسانی است.
3- خروجی ها شامل برنامه ها و تاثیر است.
این ارکان چارچوب مرجع برای اندازه گیری پیشرفت پادشاهی در زمینه هوش مصنوعی و مقایسه آن در سطح جهانی را نشان می دهند.
در نهایت، دیمیس هاسابیس در مصاحبه ای اخیر با روزنامه گاردین بریتانیا، تحولی را که هوش مصنوعی در تمدن بشری ایجاد خواهد کرد، اینگونه توصیف کرد: "10 برابر بزرگتر از انقلاب صنعتی خواهد بود و شاید 10 برابر سریعتر."
