به نظر میرسد که طرفهای ایرانی و آمریکایی بعد از جنگ و در طول هفتههای گذشته در حال تبادل نظر و چانهزنی از طریق میانجیگران و حتی بعضا از طریق فضای مجازی توسط مذاکرهکنندگان اصلی بودهاند تا راهی برای شروع مذاکرات پیدا کنند. اما انگار تا کنون نتوانستهاند همدیگر را قانع کنند تا زمان و مکان مشخصی را برای برپایی مذاکرات مورد توافق قرار دهند.
چراغ سبز آمریکا به اسرائیل برای تجاوز به ایران در حالی که آمریکا و ایران در حال مذاکره بودند، بی اعتمادی بزرگی را بین دو کشور به وجود آورد. به ویژه آنکه در نهایت خود آمریکاییها همزمان با تجاوز رژیم صهیونیستی نیز به تأسیسات هستهای ایران در نطنز، فردو و اصفهان حمله نمودند. بعد از این اتفاقات مقامات دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران اعلام کردند که مذاکره با آمریکا را کنار نخواهند گذاشت، ولی به خاطر تشدید این بی اعتمادی، زمانی مذاکره با آمریکا را آغاز و یا دنبال میکنند که اولا دولتمردان آمریکایی معیارها و پروتکلهای دیپلماسی در مذاکرات را رعایت کنند و ثانیا قول دهند که در طی مذاکرات به ایران حملهای صورت نخواهد گرفت. البته در کنار موارد فوق همچنین جمهوری اسلامی بر حداقل غنی سازی در ایران برای نیازهای علمی خود تآکید نموده است.
به نظر میرسد که طرفهای ایرانی و آمریکایی بعد از جنگ و در طول هفتههای گذشته در حال تبادل نظر و چانهزنی از طریق میانجیگران و حتی بعضا از طریق فضای مجازی توسط مذاکرهکنندگان اصلی بودهاند تا راهی برای شروع مذاکرات پیدا کنند. اما انگار تا کنون نتوانستهاند همدیگر را قانع کنند تا زمان و مکان مشخصی را برای برپایی مذاکرات مورد توافق قرار دهند. البته بعضی اوقات ترامپ در مصاحبه با رسانه ادعا میکند که گفتوگو با ایران به زودی آغاز میشود؛ هر چند که به دنبال آن مجددا تهدیداتی را هم به عمل میآورد و روی حرف رئیس جمهور آمریکا نمیتوان حسابی باز کرد.
حتی چند روز قبل در گفتوگو با زلنسکی در کاخ سفید نسبت به آغاز مذاکرات با ایران صحبت نمود، ولی این حرفها جدی گرفته نشد؛ به طوری که وزیر خارجه جمهوری اسلامی در مصاحبه با ایرنا اعلام نمود هنوز گفتوگو با آمریکا به بلوغ خود نرسیده است. منظور از این حرف این است که توافقات اولیه که در بالا به آنها اشاره شد، به دست نیامده است. هر چند که سفر رئیس امنیت ملی و معاون وزیر خارجه سوییس به تهران و ملاقات با دبیر جدید شورای عالی امنیت ملی را نمیتوان کم اهمیت تلقی نمود. این سفر و ملاقات میتواند حامل پیام شفاهی از سوی طرف آمریکایی باشد که نتیجه مثبت و منفی آن را میتوان در روزهای آینده مورد ارزیابی قرار داد.
از طرف دیگر با اینکه بعضی اوقات ترامپ اظهار میدارد عجلهای برای مذاکرات ندارد و تأسیسات هستهای ایران را نابود کرده، ولی بر اساس بعضی گزارشات ویتکاف نماینده ترامپ و مذاکره کننده آمریکایی بر انجام مذاکرات تأکید دارد و ممکن است مقام سوییسی هم در همین رابطه با دبیر شورای عالی امنیت ملی ملاقات کرده باشد و حتی پیامی را چه شفاهی و چه کتبی منتقل کرده باشد.
به علاوه، چند دور مذاکره با طرفهای اروپایی چه توسط وزیر امور خارجه و چه توسط معاونین وی تا کنون به نتیجه نرسیده است. شاید بتوان دو دلیل را برای آن ذکر نمود.
دلیل اول اینکه سه کشور اروپایی شامل بریتانیا، فرانسه و آلمان که عضو گروه ۱+۵ هستند، دیگر احترامی برای برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ قائل نیستند. توافقنامهای که خود آن را به انجام رساندند. به این صورت که بر اساس تعهدات به عمل آمده ایران میتواند تا ۳/۶۷ غنیسازی انجام دهد، ولی اروپاییها که تاکنون اعلام نکردهاند همچون آمریکا از برجام خارج شدهاند، حالا بر غنیسازی صفر برای ایران تأکید میکنند.
دوم اینکه پس از ۶ دور مذاکره با اروپاییها، تأکیدشان بر این است که تا زمانی که جمهوری اسلامی مشکلش را با آمریکا حل نکند، اروپا کاری از دستش بر نمیآید. البته این حرف خیلی هم بیراهه نیست. اگر قبلا در این مورد، شک و تردیدهایی وجود داشت، سفر اخیر رهبران اروپایی به واشنگتن و دیدار با ترامپ و آن چیدمان صندلیها که ترامپ در مقامی بالاتر تفکرات خود را تفهیم میکرد، نشان داد که اروپا راه درازی دارد تا بتواند تفکری مستقل از آمریکا را به انجام برساند. همچنین بعد از خروج از برجام توسط آمریکا، با اینکه اروپا خود را کاملا مخالف این اقدام نشان میداد، ولی نتوانست کاری را انجام دهد.
حالا با توجه به اوصاف فوق، سه کشور اروپایی نامهای را به شورای امنیت سازمان ملل ارسال کردهاند مبنی بر اینکه آماده هستند در زمان مقرر مکانیزم ماشه را فعال نمایند. بر اساس این حرکت سه کشور اروپایی که خلاف تعهدات برجامی است، ایران اعلام کرده این اقدام اروپاییها غیر قانونی و بر خلاف اصول برجام و انپیتی است که به جمهوری اسلامی ایران مجوز غنیسازی را میدهد. لذا فعال کردن مکانیزم ماشه مبنای قانونی ندارد.
در همین راستا جمهوری اسلامی سه اقدام را دنبال میکند:
۱- همکاری نزدیک با روسیه و چین دو عضو دیگر ۱+۵ تا راهی را بیابند که چطور میتوانند با این اقدام غیر قانونی سه کشور اروپایی مقابله کنند. تا کنون جلساتی برای هماهنگی داشتهاند.
۲- ایران تصمیم گرفته است که مذاکرات با اروپا را قبل فعال شدن مکانیزم ماشه دنبال کند. به نظر میرسد به زودی مکان مذاکرات مشخص شود. به این امید که شاید بتوان کاری کرد. هر چند که امید چندانی وجود ندارد که توافقی صورت پذیرد. البته این نکته قابل ذکر است که سه کشور اروپایی آمادگی خود را برای تعویق ۶ ماهه مکانیزم ماشه اعلام کرده اند که ایران نپذیرفته است. البته این پیشنهاد دلایل خود را دارد. یکی اینکه اروپا نگران است در صورت فعال شدن مکانیزم ماشه ایران از انپیتی خارج شود و دیگر اینکه نگران افزایش تنش و جنگ دیگری در منطقه نه صرفا بین آمریکا و ایران و شاید هم اسرائیل هستند؛ یعنی نگرانی آنها از این بابت است که درگیری به منطقه نیز کشیده شود و منافع آنها در خطر قرار بگیرد.
۳- جمهوری اسلامی پذیرفته است که تعامل خود را با آژانس ادامه دهد. علیرغم اینکه معتقد است آژانس با گزارش غیر منضفانه خود یکی از دلایل حمله به ایران را رقم زد و یا بهانه به دست آنها داد. به همین جهت اخیرا معاون رئیس آژانس در سفر خود به تهران با مقامات ذیربط به گفتوگو نشست و به دنبال این سفر گروسی رئیس آژانس عازم آمریکا گردید. ایران در نظر دارد قبل از هر مذاکرهای با آمریکا و یا اروپا هر بهانهای را از آنها بگیرد که گفته نشود جمهوری اسلامی درها را بر روی آژانس بسته است. هر چند که به نظر میرسد نوع و میزان همکاری با آژانس به نوع و میزان پیشرفت مذاکرات احتمالی با آمریکا و اروپا وابسته میشود.
اگر از بحث فوق بخواهیم نتیجه بگیریم به این نکته باید اشاره کرد که مذاکرات با اروپا و آمریکا با بنبست مواجه نشده، بلکه مذاکراتی با اروپاییها قبل از اقدام به فعال کردن مکانیزم ماشه صورت میگیرد و با آمریکا هم تلاش میشود که موانع برطرف شود. اینکه گفته میشود ممکن است مجددا حملاتی به ایران صورت پذیرد را نمیتوان رد کرد؛ چون اقدامات ترامپ قابل ارزیابی چندانی نیست. ولی میتوان حدس زد که تا مهر ماه نباید اقدامی صورت پذیرد. آمریکا هم منتظر مکانیزم ماشه و هم درگیر صلح اوکراین است و به نظر میرسد اسرائیل هم هنوز آمادگی دفاعی کامل را پیدا نکرده است. ضمن اینکه اسرائیل وارد یک درگیری تازه در غزه با فراخوان ۶۰ هزار نیروی ذخیره شده که شاید بتواند صدها هزار نفر از مردم غزه را وادار به خروج از سرزمین خود بنماید.
با توجه به اینکه در مذاکرات وقفه ایجاد شده، باید اولا تلاش نمود گفتوگوها با غرب مجددا آغاز شود و ثانیا چون اهمیت جلوگیری از فعال شدن مکانیزم ماشه برای هر فرد میهن دوستی پنهان نیست، این مذاکرات از اهمیت خاصی برخوردار است.
