همکاری رو به رشد نظامی-فنی چین و روسیه با هدف حفظ ثبات استراتژیک ممکن است نتیجه معکوس داشته و پای آمریکا را به تشدید رقابت تسلیحاتی باز کند چراکه ایالات متحده تمام تلاش خود را دارد تا از برتری نظامی خود اطمینان حاصل کند.
به گزارش جماران؛ به نقل از اندیشکده دیپلمات، در اوایل ماه مه سال جاری بود که شیجینپینگ؛ رییس جمهوری چین، برای دیدار با ولادیمیر پوتین؛ رییس جمهوری روسیه و شرکت در رژه «روز پیروزی» به مناسبت پیروزی متفقین بر آلمان نازی در جنگ جهانی دوم، به مسکو سفر کرد.
این دو رهبر بیانیه مشترکی صادر کردند و مخالفت خود را با ابتکارات دفاعی ایالات متحده مانند گنبد طلایی و پیمان AUKUS که آنها را تهدیدی برای ثبات استراتژیک جهانی خود میدانند، ابراز کردند. آنها همچنین متعهد شدند که «هماهنگی رویکردی خود را افزایش داده و همکاری عملی را در زمینه حفظ و تقویت ثبات استراتژیک جهانی تعمیق بخشند.»
رهبران دو کشور روشهای دقیق این همکاری را مشخص نکردند. با این حال، بررسی همکاری نظامی چین و روسیه در سالهای اخیر نشان میدهد که چندین پروژه همکاری نظامی-فنی-تجارت اسلحه و اقلام دو منظوره، دفاع موشکی، توسعه زیردریایی و هلیکوپتر و دیگر طرحها وجود دارد که میتوانند پس از تلاش اعلام شده آنها برای تعمیق همکاری، تقویت شوند که بی شک پیشرفتها در این زمینهها، پتانسیل و توانایی تغییر قابل توجه تعادل قابلیتها در مثلث استراتژیک میان ایالات متحده-چین و روسیه را دارد.
همکاری چین و روسیه با چارچوبی مبهم
چین و روسیه ایده اتحادهای نظامی رسمی را رد میکنند و در عوض از یکدیگر به عنوان شرکای استراتژیک یاد میکنند. با این وجود، آنها هنوز یک همکاری نظامی دارند که بر تعاملات نهادینه شده متکی است.
شی و پوتین در بالاترین سطح اغلب بیانیههای مشترکی صادر میکنند که اصول راهنمای همکاری نظامی را تشکیل میدهند. در عین حال، چین و روسیه یک مشاوره امنیتی استراتژیک دارند، یک نشست سالانه بین مدیر دفتر کمیسیون مرکزی امور خارجه از حزب کمونیست چین و دبیر شورای امنیت ملی فدراسیون روسیه، که به عنوان یک مکانیسم هماهنگی استراتژیک بین دو طرف عمل میکند. علاوه بر این، پکن و مسکو از توافقنامههای همکاری پنج ساله برای هماهنگی روابط نظامی خود استفاده میکنند.
روسیه مدتهاست که یکی از تأمینکنندگان اصلی سلاح برای چین بوده است و پکن از طریق قراردادهای مجوز از دسترسی به فناوری نظامی مسکو بهرهمند شده است اما این کانال همکاری نظامی-فنی در سالهای اخیر کمرنگتر شده است. در سال ۲۰۲۰، سهم روسیه در کل واردات اسلحه چین حدود ۷۰ درصد بود و در سال ۲۰۲۴ به تقریبا ۴۰ درصد کاهش یافت.
چین همچنین در این دوره انواع کمتری از محصولات دفاعی را وارد کرد. در سال ۲۰۲۰، چین از روسیه موتور، هواپیما و سلاحهای دریایی وارد کرد، در حالی که در سال ۲۰۲۴، فقط موتور وارد کرد. این امر تا حدی به دلیل افزایش خودکفایی نظامی چین و تا حدی به دلیل نگرانیها در مورد قرار گرفتن در معرض تحریمهای ثانویه احتمالی به دلیل تعامل با روسیه است.
اما انتقال اقلام دو منظوره به نفع روسیه است و به آن اجازه میدهد تا جایگزینهایی برای قطعات مهم غربی و اوکراینی که مسکو در پی تحریمها و محاصرههای اعمال شده بر آن پس از اقداماتش در اوکراین نمیتواند به آنها دسترسی داشته باشد، تأمین کند.
از آنجایی که روسیه و چین متعهد به هماهنگی استراتژیک بیشتر شدهاند، تجارت اسلحه و اقلام با کاربرد دوگانه احتمالا ادامه خواهد یافت و روسیه به طور فزایندهای به اقلام با کاربرد دوگانه از چین وابسته میشود و پکن هنوز به سطح خودکفایی کامل نرسیده که نیاز به واردات اسلحه از مسکو را برطرف کند.
سیستم هشدار حمله موشکی
در سال ۲۰۱۹، ولادیمیر پوتین، اعلام کرد که کشورش در ساخت یک سیستم هشدار حمله موشکی به چین کمک میکند، سیستمی که فقط در اختیار ایالات متحده و روسیه است. این اقدام احتمالا پاسخی به نگرانیهای مشترک روسیه و چین در مورد ساخت دفاع موشکی ایالات متحده در سراسر جهان است که توانایی آنها را برای اجرای حملات دوم کاهش میدهد.
جزئیات سیستمی که چین با کمک روسیه خواهد ساخت، به طور کامل مشخص نیست، اما گزارش TASS در سال ۲۰۲۰ در مورد سیستم مورد استفاده مسکو توضیح داد که این سامانه با تکیه بر اجزای زمینی و فضایی، دادههایی را برای دفاع موشکی (ضد بالستیک) فراهم میکند و اطلاعاتی در مورد اشیاء فضایی برای تأسیسات فضایی فراهم میکند.
همچنین، در خشکی، این سامانه از شبکهای از ایستگاههای راداری تشکیل شده که به سیستم اجازه میدهد موشکها را از فاصله ۶۰۰۰ کیلومتری شناسایی کند و در فضا نیز از مجموعهای از ماهوارهها برای شناسایی پرتاب موشکهای بالستیک از هر نقطه از کره زمین در زمان واقعی استفاده میکند.
تحقق یک سیستم هشدار حمله موشکی مشابه، قابلیتهای بازدارندگی هستهای چین را به طور قابل توجهی افزایش میدهد و برتری ایالات متحده را در این زمینه کاهش میدهد. گزارش TASS در سال ۲۰۲۰ بیان میکند که چین و روسیه در راهاندازی این سیستم پیشرفتهای مشخصی داشتهاند، اما هیچ جدول زمانی مشخصی برای تکمیل آن به اشتراک نگذاشتهاند. در سالهای ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴، چین و روسیه مذاکرات دفاع موشکی داشتند، اما هیچ اطلاعاتی در دسترس نیست که تأیید کند آیا آنها بر پیشرفت ساخت سیستم دفاع موشکی تمرکز داشتهاند یا خیر!
توسعه زیردریایی
دو طرف همچنین در زمینه توسعه زیردریایی همکاری میکنند. در سال ۲۰۲۰، رسانههای دولتی روسیه اعلام کردند که مسکو و پکن در حال کار بر روی نسل جدیدی از زیردریاییهای غیر هستهای هستند و با توجه به حساسیت این پروژه، جزئیات کمی به اشتراک گذاشته شد.
اما یک تحلیل گمانهزنی کرد که این همکاری ممکن است شامل «ارائه سونار و سلاحهای روسی به یک زیردریایی چینی یا تجهیز یک زیردریایی روسی به یک باتری ساخت چین» و سیستم قدرت مستقل از هوا باشد. هدف پروژه چین و روسیه مشخص نیست، اما توسعه زیردریاییهای غیر هستهای ارزانتر از زیردریاییهای هستهای است، بنابراین دو طرف میتوانند ناوگان خود را با هزینه کمتری افزایش دهند. از طرف دیگر، آنها میتوانند با فروش زیردریاییها به کشورهای دیگر، از مزایای اقتصادی این پروژه نیز بهرهمند شوند.
همکاری در این حوزه فراتر از زیردریاییهای غیر هستهای است. طبق گزارش سال ۲۰۲۳، چین برای بهبود بیصدا بودن زیردریایی جدید نوع ۰۹۶ خود که قابلیت حمل موشک بالستیک هستهای دارد، به فناوری روسیه متکی بوده است. انتظار میرود این زیردریایی تا سال ۲۰۳۰ عملیاتی شود. شناسایی فعالیتهای این شناور دشوارتر از زیردریاییهای نوع ۰۹۴ خواهد بود که چین به طور معمول برای گشتزنیهای بازدارندگی هستهای از آنها استفاده میکند.
علاوه بر این، یک تحلیل در سال جاری این فرضیه را مطرح کرد که زیردریایی هیبریدی-هستهای نوع ۰۴۱ چین ممکن است از پشتیبانی فنی روسیه برخوردار بوده باشد. طبق گزارشها، این زیردریایی دارای یک سیستم قدرت مستقل از هوا با باتری هستهای است که زیردریایی را به طور مداوم شارژ نگه میدارد. این طرح مزایای عملیاتی دارد که شامل استقامت طولانی در زیر آب با سرعت عبور ۹ تا ۱۰ گره دریایی و قدرت الکتریکی کافی برای میزبانی از یک سیستم کنترل جوی جامع، است که آن را برای ماموریتهای منع منطقهای، اطلاعاتی و مینگذاری به خوبی مجهز میکند.
هلیکوپترهای پیشرفته
چین و روسیه همچنین به طور مشترک در حال توسعه یک هلیکوپتر بالابر سنگین پیشرفته هستند؛ هلیکوپتری که در کلاس وزنی ۴۰ تن قرار میگیرد، ظرفیت حمل ۱۵ تن بار با یک تسمه خارجی، برد ۶۳۰ کیلومتر و حداکثر سرعت ۳۰۰ کیلومتر در ساعت را دارد. شرکت صنایع هوانوردی چین (AVIC) و هلیکوپترهای روسیه در سال ۲۰۲۱ در مورد توسعه این کشتی به توافق رسیدند و اولین پرواز آن در سال ۲۰۳۲ پیشبینی میشود.
چنین هلیکوپتری میتواند سربازان، خودروهای زرهی، موشکها و توپخانه را حمل کند. در عین حال، میتوان از آن برای اهداف غیرنظامی نیز استفاده کرد، مانند انتقال هوایی خودروهای مهندسی سنگین به مکانهای غیرقابل دسترس در بلایای طبیعی که اگر این پروژه تکمیل شود، چین هلیکوپترهایی از کلاس ۵۰۰ کیلوگرم تا کلاس ۴۰ تن را در اختیار خواهد داشت.
فرجام
شی و پوتین متعهد شدند که هماهنگی استراتژیک خود را برای مقابله با آنچه که آنها به عنوان چالشهایی برای ثبات استراتژیک جهانی میبینند، مانند گسترش احتمالی سیستمهای دفاع موشکی ایالات متحده در سراسر جهان و تمایل واشنگتن برای استفاده از قدرت نظامی خود در خارج از کشور، افزایش دهند.
در این زمینه، همکاری نظامی-فنی دو طرف احتمالا در آینده عمیقتر خواهد شد. این به معنای اقلام دو منظوره بیشتر برای روسیه، زیردریاییهای بیصداتر چینی و هلیکوپترهای قویتر و همچنین یک سیستم هشدار حمله موشکی پیشرفته است که در اختیار پکن قرار دارد. چین و روسیه این اقدامات را به عنوان مولفههایی برای افزایش امنیت خود میبینند، اما ممکن است اثر معکوس داشته باشند و باعث ایجاد یک مسابقه تسلیحاتی با ایالات متحده شوند، چراکه واشنگتن احتمالا اقدامات بیشتری برای حفظ سلطه نظامی خود انجام خواهد داد. در عوض، این پویایی میتواند معماریهای امنیتی جهانی را بیشتر تحت فشار قرار دهد و تلاشها برای کنترل تسلیحات استراتژیک و ثبات بینالمللی را پیچیدهتر کند.
