پایگاه خبری جماران: وضعیت شیعیان در افغانستان و تبعیضها و مشکلات احتمالی آنها برای بیان عقاید و برگزاری مراسمات مذهبی و همچنین وضعیت تحصیل و زندگی اجتماعی زنان و نیز تحرکات تروریستی و وضعیت مهاجران، از مسائل مهمی است که درباره آن حرفهای مختلفی گفته میشود.
بر این اساس و برای آگاهی و اطلاع بیشتر با حجتالاسلام والمسلمین عبدالقدیر عالمی امام جمعه غرب کابل که برای شرکت در نشستی در تهران به ایران آمده بود به گفتوگو نشستیم:
لطفا در ابتدا خودتان را معرفی بفرمایید.
بنده عبدالقدیر عالمی، فرزند محمدعلی محقق، تبعۀ افغانستان از ولایت میدان وردک هستم. در حال حاضر، در کابل ریاست دفتر حضرت آیتالله فاضلی و همچنین امامت جمعۀ غرب کابل را بر عهده دارم. درگذشته، در دوران مرجعیت حضرت آیتالله قربانعلی محقق کابلی (رحمةاللهعلیه)، از خادمان دفتر ایشان بودم و اکنون نیز در همان دفتر فعالیت دارم. الحمدلله، در کنار مسئولیتهای دینی، بهعنوان مشاور نیز مشغول به فعالیت هستم.
نخستین پرسش ما دربارۀ وضعیت شیعیان افغانستان، مشکلات احتمالی آنان در بیان عقاید، برگزاری مراسم و چالشهایی است که ممکن است در این زمینه با آن مواجه باشند. لطفاً دراینخصوص توضیح بفرمایید.
وضعیت شیعیان در افغانستان، به طورکلی، خوب است. در برگزاری مراسم مذهبی، محافل و مجالس خود با مشکل خاصی مواجه نیستند و در اظهار اعتقادات و باورهایشان نیز محدودیتی ندارند. البته، مشکلات عمومی مانند فقر، بیکاری و مشکلات معیشتی وجود دارد که نهتنها مختص شیعیان، بلکه مشکل عمومی مردم افغانستان است.
با این حال، گاهی در ایام محرم و عاشورا محدودیتهایی اعمال میشود که بیشتر جنبۀ امنیتی دارد. تهدیدات امنیتی در این ایام افزایش مییابد و متأسفانه تجمعات مذهبی هدف قرار میگیرند. ازاینرو، برخی محدودیتها به دلیل مسائل امنیتی وضع میشود تا از بروز حوادث ناگوار جلوگیری شود.
با این حال اما، گزارشهایی دریافت میشود که نشان میدهد تلاشهایی برای تغییر مذهب شیعیان یا ایجاد محدودیت در برگزاری مراسمهای مذهبی وجود دارد. آیا این موضوع صحت دارد؟ و اگر چنین است، چه اقداماتی برای رفع آن انجام شده است؟ آیا دولت حاکم در این زمینه با شما همکاری میکند؟
در این اواخر، در یکی از مناطق مربوط به ولایت بدخشان افغانستان که محل سکونت شیعیان اسماعیلی و همچنین شیعیان امامیه است و اکثریت ساکنان آن را برادران حنفی تشکیل میدهند، مشکلی به وجود آمد که موجب نگرانیهایی شد. این موضوع به کابل نیز گزارش شد و در پی آن، جلسهای با شورای علمای کابل تشکیل دادیم.
در این جلسه، هیئتی از علما تعیین شد تا با مسئولان مربوطه دیدار کرده و موضوع را با مقامات امارت اسلامی در میان بگذارند. هدف از این اقدام، بررسی صحت ادعاها و در صورت لزوم، جلوگیری از هرگونه اقدامات نادرست بود.
سؤال بعدی ما دربارۀ وضعیت مجاهدان در پنجشیر است. آیا از شرایط آنها اطلاعی دارید؟ همچنین، میزان تحرک گروههای تروریستی نظیر داعش و داعش خراسان در افغانستان و رابطۀ آنها با دولت مستقر را چگونه ارزیابی میکنید؟ علاوه بر این، لطفاً دربارۀ وضعیت تحصیل و زندگی اجتماعی زنان در دورۀ طالبان و شرایط کنونی نیز توضیح بفرمایید.
البته، ابتدا به بخش پایانی سؤال شما دربارۀ تحصیل زنان پاسخ میدهم. همانطور که در سطح بینالمللی نیز مطرح شده، تحصیلات آکادمیک برای زنان در افغانستان دچار وقفه شده است و در حال حاضر، تنها تحصیلات علوم دینی و حوزوی برای بانوان ادامه دارد.
در سراسر افغانستان، از جمله در کابل، مدارس علمیۀ ویژۀ خواهران فعال هستند. این مدارس درگذشته نیز وجود داشتند، اما در سالهای اخیر، گسترش بیشتری یافتهاند و تعداد بیشتری از بانوان به تحصیل در حوزههای علوم دینی مشغول شدهاند. جالبتوجه است که در جامعۀ شیعیان، حوزههای علمیۀ بانوان بسیار پررنگ هستند.
در مقایسه با اهلسنت که حوزههای علمیۀ مخصوص بانوان کمتر رواج دارد، در جامعۀ شیعیان، حوزههای علمیۀ خواهران رشد بیشتری داشته است. در برخی موارد، حتی تعداد طلاب زن از طلاب مرد نیز بیشتر است. بهعنوان نمونه، اگر در یک حوزۀ علمیۀ برادران حدود ۵۰۰ طلبه مشغول به تحصیل باشند، در حوزۀ علمیۀ خواهران، این تعداد ممکن است بیشتر باشد.
در مورد بخش اول سؤال، وضعیت حضور داعش خراسان و سایر گروههای تروریستی در افغانستان چگونه است؟
گروههای تروریستی مانند داعش خراسان در افغانستان حضور داشتهاند و همچنان، بهصورت محدود، در برخی مناطق فعالیت دارند. بااینحال، میزان فعالیتهای آنها نسبت به سالهای گذشته کاهشیافته است. در سالهای قبل، حملات انتحاری و اقدامات تروریستی گستردهتری صورت میگرفت، اما در حال حاضر، امنیت تا حدی بهبودیافته و فضای فعالیت این گروهها محدودتر شده است.
دولت کنونی در افغانستان توانسته است تا حدودی این تهدیدات را کنترل کند و نسبت به دولت پیشین، در محدودکردن فضای تروریستها موفقتر عمل کرده است. البته، همچنان چالشهایی در این زمینه وجود دارد، اما بهطورکلی، میزان ناامنی نسبت به گذشته کاهشیافته است.
انتظارات طالبان از جمهوری اسلامی ایران چیست؟ به طور خاص، شما و مجموعۀ علمای افغانستان، بهویژه شیعیان و بزرگان این مذهب که در افغانستان مستقر هستند، چه توقعاتی از جمهوری اسلامی ایران دارید؟
ما شخصاً در این موضوع چندان دخیل نبودهایم و نیستیم، اما بهطورکلی، انتظارات مردم افغانستان از جمهوری اسلامی ایران کاملاً روشن است. مردم افغانستان بهعنوان همسایهای نزدیک که با ایران پیوندهای دینی، زبانی، فرهنگی و اعتقادی عمیقی دارند، انتظارات متعددی از جمهوری اسلامی ایران و مقامات ایرانی دارند.
یکی از مهمترین موضوعات مورد انتظار، مسألۀ مهاجرین افغان است. همانطور که میدانید، افغانستان کشوری است که سالها درگیر جنگ و بحران بوده و همچنان با مشکلات متعددی دستوپنجه نرم میکند. به همین دلیل، بسیاری از مردم افغانستان، بهویژه در سالهای اخیر، به دلیل ناامنی، فقر و سایر مشکلات، به ایران پناه آوردهاند.
جمهوری اسلامی ایران درگذشته همواره آغوش خود را به روی مهاجرین افغان گشوده و مردم افغانستان از این رویکرد همواره قدردان بودهاند. اما درعینحال، در سالهای اخیر، سختگیریها و محدودیتهایی علیه مهاجرین اعمال شده است که موجب نگرانی و نارضایتی برخی از آنها شده است.
برخی از این محدودیتها بهصورت تبعیض در حوزۀ بازار کار و سایر بخشهای اجتماعی نمود پیدا کرده است. انتظار مردم افغانستان این است که این مشکلات کاهشیافته و برخوردها با مهاجرین با مدارا، رأفت و تسهیل بیشتر همراه باشد.
با توجهبه اینکه افغانستان همچنان با بحرانهایی چون ناامنی، بیکاری، فقر و خشکسالی مواجه است، مردم این کشور از جمهوری اسلامی ایران انتظار دارند که در چارچوب حسن همجواری و برادری، حمایتهای بیشتری نسبت به مهاجرین افغان ارائه دهد و شرایط آنها را تسهیل کند.
در صحبتهای خود اشاره فرمودید که دیداری با وزیر امور خارجه داشتید. اگر ممکن است، مفاد این جلسه، درخواستهایی که شما مطرح کردید و پاسخهایی که دریافت کردید را توضیح دهید.
بله، جناب آقای عراقچی، وزیر محترم امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، در سفر خود به کابل دیدارهایی با علما، شخصیتهای متنفذ، تجار ملی و فعالان بازار داشتند. در جلسهای که با علما برگزار شد، بنده نیز حضور داشتم و یکی از موضوعات اساسی که موردبحث قرار گرفت، مسئلۀ مهاجرین افغان در ایران بود.
در این جلسه، جناب آقای وزیر شخصاً موضوع مهاجرین را مطرح کردند و پس از آن، نمایندگان طرف افغان نیز دیدگاههای خود را بیان نمودند. در ادامه، ایشان راهکاری را پیشنهاد کردند که بر اساس آن، کمیسیونی در سفارت جمهوری اسلامی ایران تشکیل شود تا به بررسی مسائل مربوط به مهاجرین بپردازد و راهکارهای مناسبی برای کاهش مشکلات موجود ارائه کند.
ایشان همچنین ابراز نگرانی کردند که آمار مهاجرین به طور مداوم در حال افزایش است و بر ضرورت کنترل این روند تأکید داشتند تا از رشد بیش از حد آن جلوگیری شود. همچنین، ایشان بر لزوم قانونمندشدن وضعیت مهاجرین تأکید کردند و بیان داشتند که جمهوری اسلامی ایران با مهاجرینی که دارای مدارک قانونی و مجوزهای رسمی هستند، هیچ مشکلی ندارد. اما مهاجرینی که بدون مدارک و مجوز وارد ایران شدهاند، گاهی مشکلاتی را برای شهروندان ایرانی و حتی برای خود مهاجرین ایجاد میکنند.
برایناساس، تصمیم بر آن شد که کمیسیونی با مسئولیت سفیر محترم جمهوری اسلامی ایران، جناب آقای بیگدلی، تشکیل شود. این کمیسیون شامل دو یا سه نفر از شخصیتهای متنفذ افغانستانی خواهد بود که وظیفه بررسی وضعیت مهاجرین و ارائه راهکارهای لازم را بر عهده خواهند داشت. اگرچه این پیشنهاد به تصویب رسید، اما هنوز به مرحله اجرا نرسیده و در انتظار اقدامات لازم از سوی سفارت جمهوری اسلامی ایران و تعیین اعضای کمیسیون توسط جناب آقای بیگدلی است.
دیدگاه مردم افغانستان، به طور عام، و شیعیان این کشور، به طور خاص، نسبت به رویکرد دولت آقای پزشکیان در شرایط کنونی خاورمیانه چگونه است؟ همچنین، وضعیت کلی دولت و سیاست خارجی آن را چگونه ارزیابی میکنید؟
بهطورکلی، عامه مردم افغانستان درگیر مسائل سیاسی نیستند و دسترسی چندانی به اطلاعات دقیق در این حوزه ندارند. ما نیز به شکل گسترده در این امور ورود نداشتهایم. با اینحال، آنچه برای همه حائز اهمیت است، ایجاد ثبات، امنیت و آرامش در منطقه، بهویژه در خاورمیانه، باتوجهبه تحولات اخیر است.
بنای نام بردن از فرد یا دولت خاصی ندارم اما امیدواریم با امیدی که ایجاد شده است؛ در این سه حوزه، یعنی امنیت، ثبات و آرامش، اقدامات مثبتی صورت گیرد. از دولت جدید نیز انتظار میرود که در این مسیر گام بردارد و بهگونهای سیاستگذاری کند که شرایط به نفع جهان اسلام رقم بخورد.
در این میان، مرجعیت شیعه نقش به سزایی در ایجاد آرامش و کاهش تنشهای موجود دارد. شخصیتهایی مانند حضرت آیتالله فاضلی بهسودی میتوانند بانفوذ معنوی خود، میان مردم، بهویژه مهاجرین، آرامش ایجاد کنند و از بروز تنشها و برخی تخلفات جلوگیری نمایند. گزارشهایی درباره برخی جرائم و تخلفات وجود دارد که البته میزان صحت آنها جای بررسی دارد، اما درهرصورت، نقش علمای دین در کاهش این تنشها و ایجاد تعامل مثبت میان مهاجرین و مردم ایران غیرقابلانکار است.
از آنجا که مردم افغانستان مردمی مذهبی، مؤمن و متدین هستند و همواره گوشبهفرمان علما و مراجع دینی خود بودهاند، این نقش بیشازپیش اهمیت مییابد. درگذشته، حضرت آیتالله العظمی محقق کابلی (رحمةاللهعلیه) جایگاهی والا در میان شیعیان افغانستان داشتند و درصد بالایی از آنان مقلد ایشان بودند. در حال حاضر نیز حضرت آیتالله فاضلی که در ادامه مسیر مرجعیت ایشان قرار دارند، همچنان مرجع تقلید بسیاری از مؤمنین افغانستانی، چه در داخل کشور و چه در مهاجرت، محسوب میشوند.
قطعی است که بیانات و هدایتهای مراجع معظم تأثیرات بسیار ارزشمندی در جامعه خواهد داشت و نقش آنان در دعوت به نیکیها و بهبود شرایط برای هر دو ملت، یعنی مردم ایران و مهاجرین افغانستانی، بسیار مؤثر خواهد بود.
اگر نکتهای باقیمانده که لازم میدانید بیان شود، بهعنوان حسنختام بفرمایید.
ابتدا از شما بابت این گفتوگو تشکر میکنم. موضوع خاصی باقی نمانده، اما در پایان مایلم بر یک نکته تأکید کنم. جمهوری اسلامی ایران، بهعنوان کشوری همزبان و همدین، بهویژه برای شیعیان افغانستان، جایگاه ویژهای دارد. مهاجرین افغانستانی در نیمقرن اخیر به کشورهای مختلفی پناه بردهاند، اما وضعیت آنها در ایران تفاوتهایی دارد، بهویژه از منظر معنوی و علمی.
مهاجرین در ایران از فرصتهای بسیاری برای تحصیل در حوزههای علمی، چه در مدارس دینی و چه در دانشگاهها، برخوردار بودهاند. به لطف همین فرصتها، امروز شاهد رشد و پیشرفت علمی قابلتوجهی در میان مهاجرین هستیم و بسیاری از آنان به تخصص و جایگاه علمی برجستهای دست یافتهاند. این در حالی است که مهاجرینی که به پاکستان یا کشورهای اروپایی رفتهاند، اگرچه ممکن است از نظر اقتصادی پیشرفت کرده باشند، اما از حیث علمی، فرهنگی و معنوی چنین شرایطی را تجربه نکردهاند.
البته، ما انتظار داریم که حمایتها از مهاجرین بیش از پیش باشد. جمهوری اسلامی ایران همواره خود را بهعنوان یک قدرت تأثیرگذار در جهان اسلام معرفی کرده و مقام معظم رهبری، همچون حضرت امام خمینی (رحمةاللهعلیه)، دیدگاهی وسیع نسبت به امت اسلامی داشتهاند. بر همین اساس، توقع ما از جمهوری اسلامی و مسئولان آن این است که حضور مهاجرین را به نحوی مدیریت کنند که از یک سو مشکلات و تخلفات احتمالی کنترل شود و از سوی دیگر، این مهاجرین که از کشور خود آواره شدهاند، مورد بیمهری قرار نگیرند و احساس ناامیدی نکنند.
در هر جامعهای ممکن است جرائم و تخلفاتی رخ دهد، اما این موضوع نباید موجب نادیدهگرفتن تلاشها و حضور مثبت مهاجرین در ایران شود. مهاجرین افغانستانی در ایران، علاوه بر مسائل اقتصادی و معیشتی، همواره به دنبال رشد علمی، فرهنگی و دینی بودهاند، و انتظار میرود که این مسیر همچنان مورد حمایت و توجه قرار گیرد.
