گزارشی از مهمترین تحولات جهان در سالی که گذشت؛ 2023 سال زلزله های ویرانگر، کودتاها و جنگ های خانماسوز +تصاویر

به گزارش جماران؛ از آب و هوای آخرالزمانی گرفته تا خشونت ویرانگر و گفتگوهای پیشگامانه در مورد هوش مصنوعی و خطرات آن، نزدیک شدن میلیون‌ها نفر به فقر، گرسنگی، شیوع مداوم و جدید درگیری‌های منطقه‌ای که زندگی میلیون‌ها نفر را با چالش روبرو ساخت. همگی از وقایعی است که اخبار آن در سالی که گذشت منتشر شد. در حالی که جنگ‌های جدید فوران کردند، رقابت ژئوپلیتیکی میان قدرت‌های جهانی و قاره‌ای افزایش یافت، تا جایی که دیدار سران کشورهای رقیب به اخبار صفحه اول رسانه‌ها تبدیل شد. در نهایت، خبرهای خوبِ کمی در سال 2023 میلادی به گوش مردم جهان رسید و سیاره‌ای که قبلا در قرن گذشته قطبی شده بود را بیشتر به سمت قطبی شدن سوق داد.

در ادامه این گزارش به مهم‌ترین تحولات، وقایع که در سال 2023 میلادی رخ داد اشاره می‌شود:

تداوم جنگ اوکراین/ ضد حمله با هزینه‌ای گزاف

پس از تشدید تنش‌ها در 24 ژانویه در خط نبرد جبهه جنگ روسیه و اوکراین، ساعت روز قیامت روی 90 ثانیه به وقت نیمه شب تنظیم شد. ساعت قیامت نشان می‌دهد که جهان چقدر به یک فاجعه بزرگ یا جنگ هسته‌ای تمام عیار نزدیک است. این تنظیم ساعت از زمان ایجاد آن در سال 1947 به نزدیک‌ترین حالت به ساعت روز قیامت رسید.

در اوایل سال 2023 امیدها زیاد بود که یک حمله متقابل از سوی ارتش اوکراین ممکن است کنترل روسیه بر شرق اوکراین و احتمالا کریمه را بشکند. حمله متقابل مورد انتظار در اوایل ژوئن آغاز شد. علیرغم تحمیل خسارات گسترده به سربازان روسی، خطوط نبرد به سختی حرکت کردند. ارتش روسیه از زمستان و بهار برای تدارک دفاعی استفاده کرده بود. روسیه در طول سال 2023 بیش از اوکراین قلمرو بدست آورد و در پاییز 2023 در مقایسه با سال قبل، دو برابر سرباز در اوکراین داشت. در همین حال، عدم موفقیت اوکراین در غرب، به ویژه در ایالات متحده، با مخالفت قانون‌گذاران جمهوری خواه از ارسال کمک‌های بیشتر به کیف، ظهور کرد. با توجه به روندهای بلندمدت که به طور بالقوه به نفع روسیه است، درخواست‌ها برای چرخش اوکراین از حمله به دفاع و یا آتش بس، افزایش یافته است. همچنین به نظر می‌رسد، رییس جمهوری روسیه با توقف درگیری تا انتخابات نوامبر آینده در ایالات متحده که سرنوشت ریاست‌جمهوری را مشخص می‌کند مخالف است.

سبقت هند از چین

هند در اوایل امسال به پرجمعیت‌ترین کشور جهان تبدیل شد. گزارش وضعیت جمعیت جهان UNFPA در سال 2023 تایید کرد که جمعیت آن 1.43 میلیارد نفر تخمین زده می‌شود. هند احتمالا برای دهه‌های آینده پرجمعیت‌ترین کشور جهان باقی خواهد ماند.

جمعیت هند نیز تا حد زیادی جوان است و 68 درصد آن‌ها بین 15 تا 64 سال سن دارند که جمعیت شاغل یک کشور محسوب می‌شود. حدود 25 درصد بین 0 تا 14 سال، 18 درصد بین 10 تا 19 سال، 26 درصد بین 10 تا 24 سال و 7 درصد بالای 65 سال است. این در حال است که جمعیت چین در حال کاهش و پیر شدن است. جمعیت شناسان پیش بینی می‌کنند که جمعیت چین تا اواسط قرن 21 حدود 100 میلیون نفر کاهش می‌یابد. در همین حال، جمعیت هند با میانگین سنی 39 سال تا اواسط قرن باید به نزدیک به 1.7 میلیارد نفر برسد. اگر چنین باشد، عواقب آن برای توازن قوا در آسیا می‌تواند قابل توجه باشد. البته این یک «اگر» بزرگ است.

درگذشت پرویز مشرف

در تاریخ 5 فوریه پرویز مشرف سیاست مدار ۷۹ ساله پاکستانی که به دلیل بیماری در بیمارستان آمریکایی دوبی بستری بود، درگذشت. پرویز مشرف در ۱۱ آگوست ۱۹۴۳ در دهلی‌نو هند به دنیا آمد. او که در سال ۱۹۹۹ با یک کودتا قدرت را در پاکستان به دست گرفت، از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۸ به عنوان رییس‌جمهوری پاکستان فعالیت داشت.

ریاست‌جمهوری او به دلیل رشد سریع اقتصادی و تلاش‌های اصلاح‌طلبانه‌اش، در سراسر جهان مورد تحسین قرار گرفت، او قوانینی را برای حمایت از حقوق زنان به اجرا گذاشت و برای اولین بار به کانال‌های خبری خصوصی اجازه فعالیت داد اما استفاده او از ارتش برای سرکوب مخالفان و همچنین حمایت مستمر او از ایالات متحده در مبارزه با القاعده و طالبان افغانستان بود در نهایت به سقوط او منجر شد.

زلزله ویرانگر ترکیه و سوریه

بیش از 67000 نفر پس از وقوع یک رشته زمین لرزه ویران‌گر به قدرت 7.8 ریشتر در بخش‌هایی از ترکیه و سوریه در تاریخ 6 فوریه جان خود را از دست دادند. این یک تراژدی احساسی و شدیدترین زلزله ترکیه در 100 سال گذشته بود. حدود 59000 نفر در جنوب و مرکز ترکیه و بیش از 8000 شهروند در سوریه جان باختند. شهرهای تاریخی شانلی اورفه و حلب از جمله شهرهایی بودند که به شدت آسیب دیدند.

بالون نظارتی چین!

با شروع سال 2023، به نظر می‌رسید که تنش‌های ایالات متحده و چین در حال کاهش است و در نوامبر 2022، جو بایدن و شی جین پینگ در حاشیه اجلاس سران گروه 20 در بالی دیداری سازنده داشتند. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه، قرار بود در ماه فوریه به پکن سفر کند تا درباره ایجاد «نرده‌های محافظ» در رقابت ژئوپلیتیکی فزاینده دو کشور گفتگو کند اما ناگهان یک بالون نظارتی چینی بر فراز ایالات متحده ظاهر شد. این بالن به مدت یک هفته در سراسر کشور حرکت کرد تا اینکه یک جنگنده اف-22 رپتور نیروی هوایی ایالات متحده آن را در سواحل کارولینای جنوبی سرنگون کرد. پکن اصرار داشت که بالون هنگام نظارت بر آب و هوا از مسیر منحرف شده است، توضیحی که ایالات متحده آن را رد کرد. این حادثه باعث شعله ور شدن احساسات سیاسی در ایالات متحده شد و بلینکن را بر آن داشت تا سفر خود به پکن را به تعویق بیندازد.

نگران‌کننده‌تر این بود که مقامات چینی پس از سرنگونی بالون، تماس تلفنی لوید آستین؛ وزیر دفاع ایالات متحده را بدون پاسخ گذاشتند. بلینکن سرانجام در ماه ژوئن برای آنچه مقامات وزارت امور خارجه مذاکرات «سازنده» نامیدند، به پکن سفر کرد. با این حال، این گفتگوها واشنگتن را از اعمال محدودیت‌های اضافی بر تجارت با چین و یا متقاعد کردن پکن برای کاهش فشار بر تایوان، فیلیپین و نیروهای نظامی ایالات متحده در آسیا بازنداشت.

صدور حکم بازداشت پوتین

در تاریخ 17 مارس، دادگاه کیفری بین‌المللی حکم بازداشت ولادیمیر پوتین رییس جمهوری روسیه را به جرم جنایات جنگی و اخراج اجباری کودکان از مناطق تحت اشغال روسیه در اوکراین صادر کرد.

انتخابات پارلمانی فنلاند

انتخابات پارلمانی فنلاند در ۲ آوریل برای انتخاب اعضای پارلمان برگزار شد. حزب ائتلاف ملی اپوزیسیون (KOK) به رهبری پتری اورپو، با کسب 20.8 درصد از آرای عمومی ملی و کسب ۴۸ کرسی در پارلمان، سومین نتیجه برتر را در تاریخ این حزب به‌دست آورد. در ماه ژوئن پارلمان فنلاند، پتری اورپو را با 107 رای موافق در مقابل 81 رای مخالف به عنوان نخست وزیر انتخاب کرد. 

پیوستن رسمی فنلاند به ناتو

در تاریخ 4 آوریل با تایید رسمی اعضای ناتو، فنلاند رسما به عنوان سی و یکمین عضو این پیمان به سازمان پیمان آتلانتیک شمالی ملحق شد. عضویت فنلاند در ناتو با وجود تهدیدات همیشگی کرملین در لحظه ورود این کشور به پیمان ناتو بدون پاسخ روسیه همراه بود. مقامات روسیه در دهه اخیر چندین بار اعلام کردند پیوستن کشورهای فنلاند و سوئد و همچنین اوکراین به ناتو یعنی محاصره این کشور توسط این پیمان و به بیانی یک اعلان جنگ غیر رسمی به روسیه است. به نظر می‌رسد در آینده نزدیک سوئد نیز به این سازمان ملحق شود.

جنگ داخلی سودان

سال 2023 قرار بود سالی باشد که سودان به یک دموکراسی تبدیل شود. در عوض مردم سودان دچار جنگ داخلی شدند. این واقعه ریشه در اعتراضاتی داشت که ارتش سودان را در آوریل 2019 به سرنگونی دیکتاتور دیرینه این کشور، عمر البشیر سوق داد. حکومت نظامی جدید با گروه‌های غیرنظامی برای تقسیم قدرت و تلاش برای برگزاری انتخابات به توافق رسید. با این حال، در اکتبر 2021، عبدالفتاح البرهان؛ رییس نیروهای مسلح سودان (SAF) و محمد حمدان «حمدی» دقلو؛ رئیس شبه نظامیان نیروهای واکنش سریع (RSF) کودتای دیگری را رهبری کردند. در دسامبر 2022، این دو مرد تسلیم فشار مردم شدند و توافق کردند که یک انتقال دو ساله به حکومت غیرنظامی را رهبری کنند. آن توافق برهان و همدی را با هم برابر کرد و خواستار ادغام RSF در SAF شد.

اما این توافق قوام نیافت. در 15 آوریل 2023، نیروهای RSF به پایگاه‌های SAF در سراسر کشور حمله کردند. تلاش‌ها برای مذاکره برای آتش بس به جایی نرسید. تا پاییز، نیروهای RSF بیشترِ خارطوم؛ پایتخت سودان را کنترل کردند، در حالی که SAF کنترل بندر سودان، بندر اصلی کشور را در اختیار داشت. جنگ به ویژه در دارفور شدید بود، جایی که RSF، در اوایل دهه 2000 یک کمپین پاکسازی قومی را علیه جمعیت عمدتا غیر عرب منطقه انجام داد. در پایان سال 2023، این جنگ بیش از 10 هزار کشته و 5.6 میلیون آواره برای سودلان به ارمغان آورده است.

موشک ناکام استارشیپ

در تاریخ 20 آوریل اسپیس‌ایکس استارشیپ، بزرگ‌ترین موشک تاریخ را پرتاب کرد. این موشک تنها چهار دقیقه پس از پرواز خود منفجر شد. موشک استارشیپ، قدرتمندترین موشکی بود که تا به حال ساخته شده است و قرار است روزی انسان را به مریخ ببرد. با این حال علیرغم انفجار این موشک، مهندسان اسپیس ایکس پرتاب آن را جشن گرفتند.

دستگیری عمران خان و بازگشت نواز شریف

دو سال گذشته تاریخ پر حادثه‌ای برای عمران خان بود. این بازیکن سابق کریکت در آوریل 2022 از طریق درخواست عدم اعتماد از پست نخست وزیری پاکستان برکنار شد و سپس دستگیر و زندانی شد، که در آن متهم به افشای جزئیات هدایای گران قیمت دریافت شده در دوران ریاست جمهوری شد. دستگیری عمران خان با روزهای همراه شد که در آن حامیان وی با مجریان قانون درگیر شدند که از جمله این موارد می‌توان به یورش به مقر ارتش در راولپندی و اقامتگاه فرمانده ارتش در لاهور اشاره داشت. در همین حال، وقایع راه را برای بازگشت نواز شریف؛ نخست‌وزیر سابق که به مدت چهار سال در لندن در تبعید بود، باز کرد. بازگشت او درست در زمانی که قرار است انتخابات عمومی در اوایل 2024 برگزار شود، به طور گسترده به عنوان مقدمه‌ای برای ضربه زدن به قدرت در نظر گرفته می شود.

هوش مصنوعی، نویدِ دلهره و خطر

هوش مصنوعی با انتشار ChatGPT به آگاهی عمومی رسید. در سال 2023، فناوری مبتنی بر مدل‌های زبان بزرگ نه تنها بهتر شد؛ بلکه طبق گزارش‌ها، آخرین نسخه ChatGPT ده برابر پیشرفته‌تر از نسخه قبلی خود است. دولت‌ها، شرکت‌ها و افراد به سرعت برای بهره‌برداری از پتانسیل آن اقدام کردند. این موضوع بحث‌های داغی را برانگیخت که آیا هوش مصنوعی دوران جدیدی از خلاقیت و شکوفایی انسان را راه‌اندازی می‌کند یا جعبه پاندورایی را باز می‌کند که آینده‌ای کابوس‌وار به همراه دارد. اخیرا جفری هینتون، یکی از پیشگامان هوش مصنوعی، شغل خود را در گوگل رها کرد تا در مورد خطرات هوش مصنوعی هشدار دهد و رهبران فناوری مانند ایلان ماسک و استیو وزنیاک نامه‌ای سرگشاده امضا کردند که هشدار می‌داد هوش مصنوعی یک «خطر عمیق برای جامعه و بشریت» است.

در تاریخ 14 مارس OpenAI GPT4، نسخه ارتقا یافته ربات هوش مصنوعی محبوب خود را منتشر کرد. بعد از افشای سرقت اطلاعات شخصی کاربران در ایتالیا دولت این کشور در تاریخ 31 مارس، تنها دو هفته بعد از انتشار این نسخه از هوش مصنوعی، استفاده از آن را به دلیل نگرانی‌های امنیتی داده‌ها در کشور، ممنوع اعلام کرد.

در نهایت ChatGPT در ماه بعد با تغییراتی بازیابی شد که به کاربران اجازه می‌داد از استفاده ربات چت از داده‌های خود جلوگیری کنند. همچنین در تاریخ 30 اکتبر جو بایدن؛ رییس جمهوری ایالات متحده، فرمان اجرایی را برای هدایت استفاده از هوش مصنوعی در سازمان‌های فدرال امضا کرد.

پیروزی اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه

انتخابات ریاست جمهوری ترکیه در ماه مه ۲۰۲۳ همزمان با انتخابات پارلمانی در راستای تعیین رییس‌جمهوری برای یک دوره پنج ساله برگزار شد و این اولین باری بود که انتخابات ریاست جمهوری ترکیه به دور دوم کشیده شد. بر اساس نتایج دور دوم انتخابات ریاست جمهوری ترکیه در تاریخ 28 ماه مه، رجب طیب اردوغان نامزد ائتلاف جمهور با کسب نزدیک به ۲۷ میلیون رای معادل ۵۲.۱۱ درصدی آرای مردمی، توانست با اختلاف چهار درصد رقیب خود، کمال قلیچدار اوغلو را شکست دهد و پیروز سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ترکیه شود. در پایان شورای عالی انتخابات این کشور اعلام کردند: در جریان دور دوم انتخابات ریاست جمهوری بیش از ۸۵ درصد مردم این کشور رای دادند.

تایتان، غوطه‌ورِ گمشده

در 18 ژوئن زیردریایی تیتان حامل پنج سرنشین در اقیانوس اطلس شمالی منفجر شد. این شناور بخشی از یک ماموریت گردشگری در اعماق دریا برای بازدید از لاشه 111 ساله تایتانیک در عمق بیش از 12000 فوتی زیر آب بود. استاکتون راش؛ مدیر عامل شرکت «اوشن گیت» Ocean Gate، پل هنری نرگئولت؛ کاشف فرانسوی، هامیش هاردینگ؛ تاجر بریتانیایی و شهزاده داوود؛ تاجر پاکستانی-بریتانیایی از افرادی بودند که در این زیردریایی حضور داشتند.

درگذشت برلوسکونی

در تاریخ 19 ژوئن سیلویو برلوسکنی؛ نخست وزیر اسبق ایتالیا در سن ۸۶ سالگی درگذشت. این سرمایه‌دار رسانه‌ای که بین سال‌های ۱۹۹۴ تا ۲۰۱۱ سه دولت ایتالیا را رهبری کرد و حزب وی «فورزا ایتالیا» نام داشت و یکی از شرکای کوچک در ائتلاف حاکم فعلی است، مدتی بود که از سرطان خون رنج می‌برد.

شوروش واگنر و فرجام پریگوژین

در ۲۳ ژوئن، یوگنی پریگوژین؛ رهبر گروه واگنر مدعی شد که سربازان وزارت دفاع روسیه مواضع او را گلوله‌باران کرده‌اند. پریگوژین قول داد از وزارت دفاع انتقام بگیرد. به دستور پریگوژن نیروهای واگنر برای سرنگون کردن فرماندهان نظامی روسیه وارد خاک روسیه شدند و تا 200 کیلومتری مسکو پیش رفتند و در آن‌جا متوقف شدند، پریگوژین گفت: اگر وزیردفاع برکنار نشود نیروهای وی به سمت مسکو حرکت می‌کنند. با میانجیگری و ضمانت لوکاشنکو؛ رئیس جمهور بلاروس، پریگوژین با ضمانت مصونیت امنیتی نیروهای خود را به بلاروس منتقل کرد اما این آغازی بر پایان وی بود.

در ۲۳ اوت ۲۰۲۳ جت حامل یوگنی پریگوژین در شمال مسکو سقوط کرد. پریگوژین و دیمیتری اوتکین، که به عنوان «دست راست» پریگوژین شناخته می‌شد به‌همراه ۸ سرنشین جت کشته شدند. مقامات روسی در ۲۷ اوت ۲۰۲۳ مرگ رهبر واگنر را رسما تایید کردند. پس از سقوط هواپیما پوتین ضمن تسلیت به خانواده او، پریگوژین را مردی بااستعداد اما پیچیده توصیف کرد که در مناطق مختلف جهان به نتایج موفقیت‌آمیزی برای روسیه دست یافت. پریگوژین روز ۲۹ اوت ۲۰۲۳ در مراسمی خصوصی در گورستان پروخوستکوی سن پترزبورگ دفن شد اما شورش وی پیامدهای سیاسی بسیاری برای روسیه به همراه داشت که شاید با گذشت سال‌ها برخی از پیامدهای آن مشخص شود. در هر صورت حرکت نیروهای واگنر به سمت مشکو نشان داد که مرزهای غربی روسیه و شرق اروپا به حدی هموار است که به راحتی می‌توان از سوی یک نیروی مهاجم مورد حمله قرار گیرد.

ثبت گرم‌ترین میانگین دمای جهانی

آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل متحد در اوایل سال 2023 اعلام کرد، امسال نیز ثابت کرد که عصر «جوشش جهانی» فرا رسیده است. «تغییر آب و هوا اینجاست، وحشتناک است. و این تازه آغاز راه است.» در تاریخ 3 جولای دانشمندان آمریکایی با استفاده از داده ماهواره‌های هواشناسی بالاترین دمای جهانی را ثبت کردند. دانشمندان آمریکایی معتقدند موج گرمای خارق‌العاده در نتیجه تغییرات اقیانوس‌ها است. به گفته آن‌ها «ال‌نینو» در اقیانوس اطلس جنوبی در حال بازگشت است. علاوه بر این قاره آفریقا بدترین خوشکسالی خود را در 40 سال اخیر تجربه کرد.

کودتای نیجر

در ۲۶ جولای ۲۰۲۳، فرماندهان نظامی نیجر، محمد بازوم؛ رییس‌جمهوری این کشور را بازداشت کردند. این کودتا توسط گارد ریاست‌جمهوری نیجر به فرماندهی ژنرال عبدالرحمان چیانی انجام شد. همزمان گروه دیگری از کودتاچیان سرنگونی وی را اعلام و مرزهای کشور را بستند، مؤسسات دولتی را به حالت تعلیق درآورده و ضمن تشکیل حکومت نظامی، منع آمد و شد را اعلام نمودند.

این پنجمین کودتای نظامی موفق است که از زمان استقلال این کشور در سال ۱۹۶۰ صورت می‌گیرد. متعاقب آن جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا (اِکُواس) با تشکیل یک نشست اضطراری در روز ۳۰ جولایی، تحریم‌های شدید علیه نیجر و عوامل کودتا در آن برقرار کرد. به گفته برخی منابع داخلی، چیانی پیش از این قرار بود از سوی بازوم از وظایف خود برکنار شود که چیانی با یک اقدام پیش دستانه بازوم را از قدرت خلع ید کرد.

نشست بریکس در غیاب پوتین

پانزدهمین نشست سران قدرت‌های نوظهور اقتصادی 22 تا 24 آگوست در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی برگزار شد. از آن‌جایی که آفریقای جنوبی عضو رسمی دادگاه کیفری بین‌المللی است، حکم دستگیری پوتین از سوی دادگاه کیفری بین‌المللی، میزبان نشست یعنی آفریقای جنوبی را در وضعیت سختی قرار داد و در نهایت منجر به ماندن پوتین در خانه شد. از نتایج این نشست می‌توان به اعطای عضویت کامل به ۶ کشور جدید از جمله ایران، تاکید کرد: ایران، آرژانتین، مصر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و اتیوپی از ژانویه ۲۰۲۴ به عنوان عضو رسمی بریکس به شمار خواهند رفت.

سرانجام آذربایجان قره باغ کوهستانی را تصرف کرد

 پس لرزه‌های فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی پس از سه دهه همچنان احساس می‌شود. کشورهایی که از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بیرون آمدند، مرزهایی داشتند که اغلب با محل زندگی گروه‌های ملی همسو نبود و بذر درگیری را پاشید. در اواخر سال 1991، قره باغ کوهستانی اعلام استقلال کرد و جنگ بین ارمنستان و آذربایجان آغاز شد. اما جنگ در سال 1994 با آتش بس به میانجیگری روسیه پایان یافت. آتش بس تا آغاز درگیری‌های گسترده در سپتامبر 2020 ادامه یافت.

در سپتامبر 2023 آذربایجان در عرض چند روز، قلمرویی را که قبلا کنترل نکرده بود تسخیر کرد و اعلام کرد که «ادغام مجدد» منطقه محصور را آغاز خواهد کرد. در عرض یک هفته، بیش از صد هزار ارمنی یا تقریبا 85 درصد از جمعیت قره باغ کوهستانی به ارمنستان گریختند. این مهاجرت اعتراضاتی را در ارمنستان به دلیل ناکامی دولت این کشور در محافظت از هموطنان ارمنی برانگیخت و این پرسش را مطرح کرد که چرا روسیه نتوانست از نابودی این منطقه جلوگیری کند. امنیت ارمنی‌های باقی‌مانده در قره‌باغ کوهستانی می‌تواند نقطه آتش ادامه‌دار بین ارمنستان و آذربایجان باشد.

زمین‌لرزه مراکش

در تاریخ 8 سپتامبر زمین لرزه‌ای به بزرگی 6.8  ریشتر منطقه مراکش-صافی را لرزاند و بر اساس گزارش تلویزیون دولتی مراکش شمار کشته‌شدگان زلزله به دو هزار و 700 نفر رسید و بسیاری از ساختمان‌ها و بناهای تاریخی در مراکش آسیب دیده‌اند. این زمین‌لرزه در اسپانیا، پرتغال و الجزایر نیز احساس شد.

اجلاس گروه 20 در دهلی/ خانه نشینی پوتین و غیاب معنادار رهبر چین

هجدهمین نشست گروه 20 (G20) به میزبانی دهلی نو در روزهای ۹ و ۱۰ سپتامبر برگزار شد. در این نشست رهبران اقتصادهای بزرگ جهان حضور داشتند. با این حال غیاب رهبران چین و روسیه بیش از حضور روسای جمهور آمریکا و کشورهای اروپایی بازتاب رسانه‌ای داشت. برخی غیبت شی در نشست سران را آشکارترین نشانه تنش شدید حاکم بر روابط بین دو کشور همسایه دانستند و از زمان به قدرت رسیدن رییس جمهوری چین در اواخر سال 2012، این اولین باری بود که شی جین بینگ در نشست گروه 20 شرکت نمی کند.

دور بعدی نشست سران جی 20 در برزیل برگزار می‌شود.

طوفان دانیل در لیبی و سیل ویرانگر

در تاریخ 11 سپتامبر طوفان مدیترانه‌ای دانیل به شرق لیبی رسید و سیل ناشی از آن تنها در منطقه درنه در شرق کشور بیش از ۳ هزار و ۲۰۰ کشته، حدود ۷ هزار مجروح و بیش از ۲ هزار و ۴۰۰ نفر مفقودی برجای گذاشت.  فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های هلال احمر و صلیب سرخ نیز پیش‌تر از شمار «بسیار زیاد» تلفات این سانحه طبیعی درمناطق شرقی لیبی خبر داده و اعلام کرده تعداد مفقود شدگان حدود ۱۰ هزار است.

سفر رهبر کره شمالی با قطار زرهی به روسیه

در روز سه شنبه به تاریخ 12 سپتامبر کیم جونگ اون؛ رهبر کره شمالی، با قطار ضدگلوله سبز رنگ مخصوص خود و برای شرکت در «مجمع اقتصادی شرق» وارد روسیه شد. این مجمع از ۱۰ تا ۱۳ سپتامبر در شهر ولادی‌وستوک روسیه برگزار شد.

همچنین یک ماه قبل سرگئی شویگو؛ وزیر دفاع روسیه، به‌همراه یک هیات بلندپایه نظامی ارتش روسیه برای شرکت در آیین سالروز استقلال کره شمالی به پیونگ یانگ رفت و در کنار کیم جونگ اون از نمایشگاه صنایع تسلیحاتی آن کشور بازدید کرد و ارزیابی‌ها در غرب در مورد احتمال معامله نظامی بین دو طرف بیشتر مطرح شد.

خروج فرانسه از نیجر، مالی و بورکینافاسو

در ماه سپتامبر امانوئل مکرون؛ رییس جمهوری فرانسه، اعلام کرد که نیروهای نظامی فرانسه را از نیجر خارج می‌کند و سفیر خود را از این کشور فرا خواند. این اقدام در پی کودتای چند ماه قبل در نیجر صورت گرفت که منجر به برکناری رییس جمهوری این کشور شد. خروج نیروهای فرانسه از نیجر، پس از خروج نیروهای این کشور از مالی و بورکینافاسو در سال‌های اخیر، اقدام مهمی در سیاست فرانسه در آفریقا محسوب می‌شود. فرانسه هزاران نیرو را در آفریقا مستقر کرده بود تا با گروه‌های جهادی منطقه مبارزه کند.

زلزله هرات

در تاریخ 7 اکتبر سه زمین‌لرزه بزرگ هر کدام به بزرگی 6.3 ریشتر، به‌همراه چندین پس لرزه، ولایت هرات در غرب افغانستان را به لرزه درآورد که این زمین لرزه‌ها در شهر مشهد و برخی از شهرهای ایرانی نزدیک هرات نیز احساس شد. به گفته سخنگوی وزارت بلایای طبیعی، تعداد کشته شدگان به ۲۴۴۵ نفر و تعداد مصدومان به بیش از 2000 نفر رسید.

پیش دستی حماس و آغاز یک جنگ تراژیک در غزه

وضعیت خاورمیانه در اواخر سپتامبر تقریبا در وضعیت سفید قرار داشت. توافقات ابراهیم و گمانه زنی‌ها مبنی بر این‌که عربستان سعودی ممکن است به زودی روابط دیپلماتیک با  رژیم اسرائیل برقرار کند، زیاد بود. آتش بس در جنگ داخلی یمن برقرار بود. این روندها، جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی را بر آن داشت تا اعلام کند: «منطقه خاورمیانه امروز ساکت‌تر از دو دهه اخیر است.» تنها هشت روز بعد وضعیت منطقه به شدت تغییر کرد. در 7 اکتبر، حماس با آغاز یک عملیات ترکیبی پیچیده و غیر منتظره به مناطق اشغالی حمله کرد و حتی تا عمقی از خاک سرزمین‌های اشغالی پیش رفت که از سال 1948 تا امروز در اشغال رژیم صیهونیستی بود.

اما واکنش اسرائیل بسیار فراتر از انتظارات بین‌المللی حتی در غرب بود. اسرائیل با وعده نابودی حماس، حملات هوایی را علیه غزه آغاز و سپس به شمال غزه حمله کرد. یک مکث مذاکره با وساطت قطر در پایان نوامبر آزادی تقریبا 100 گروگان و مبادله اسرا را تضمین کرد. اما نبرد به زودی با حرکت نیروهای اسرائیلی به سمت جنوب غزه از سر گرفته شد. افزایش تلفات غیرنظامیان فلسطینی، که بیشتر آن‌ها زن و کودک هستند، به شکایات جهانی مبنی بر ارتکاب جنایات جنگی توسط اسرائیل دامن زد. تا امروز نزدیک به 30هزار شهید و مفقود داشته است و نزدیک به 56هزار فلسطینی نیز زخمی شدند.

نگرانی‌های اولیه مبنی بر این‌که درگیری با غزه ممکن است منجر به یک جنگ گسترده‌تر در خاورمیانه شود هنوز وجود دارد اما این که این درگیری چگونه پایان خواهد یافت و چه چیزی به دنبال آن خواهد آمد، همچنان یک سوال باز است.

سومین اجلاس کمربند و جاده بدون حضور رهبران اروپایی

در تاریخ 17 و 18 اکتبر سومین مجمع «کمربند و جاده» در پکن برگزار شد. در مراسم افتتاحیه این مجمع، شی جین پینگ؛ رییس جمهوری چین گفت: «امسال دهمین سالگرد مطرح شدن ساخت مشترک ابتکار کمربند و جاده از سوی من است. هدف اصلی از پیشنهاد این ابتکار، آموختن از جاده ابریشم باستانی، در نظر گرفتن ارتباط متقابل به عنوان خط اصلی و تقویت ارتباطات سیاسی، اتصال تاسیسات، تجارت بدون مانع، یکپارچگی مالی و پیوندهای مردمی با سایر کشورها، تزریق انگیزه جدید برای رشد اقتصادی جهان، گشودن فضای جدید برای توسعه جهانی و ایجاد بستر جدید برای همکاری‌های اقتصادی بین‌المللی است.»

در این مجمع هیات‌هایی از 140 کشور و بیش از 30 سازمان بین‌المللی شرکت کردند و تعداد شرکت کنندگان ثبت نام شده در این اجلاس از 4 هزار نفر فراتر رفت. از جمله رهبران کشورهایی که در سومین مجمع کمربند و جاده شرکت کرده‌اند، می‌توان به ولادیمیر پوتین؛ رییس جمهوری روسیه، الکساندر ووچیچ؛ رییس جمهوری صربستان، ویکتور اوربان؛ نخست وزیر مجارستان، وو ون تونگ؛ رییس جمهوری ویتنام، نمایندگان طالبان و رؤسای جمهور آرژانتین، شیلی، کنگو، اندونزی، قزاقستان، کنیا، لائوس، مغولستان، سریلانکا، ازبکستان، به همراه نمایندگان عالی رتبه کشورهای مختلف و همچنین آنتونیو گوترش؛ دبیر کل سازمان ملل متحد و دیلما روسف؛ رییس بانک توسعه جدید، اشاره کرد.

بر اساس گزارش‌ها، تا ژوئن 2023، کشورهای در مسیر کریدور دریایی کمربند و جاده، به 117 بندر در 43 کشور رسیده بود و بیش از 300 شرکت کشتیرانی چینی و بین‌المللی به انجمن جاده ابریشم دریایی چین پیوسته‌اند.

زمین‌لرزه نپال

در زمین لرزه ای به قدرت 6.4 ریشتر در نیمه شب جمعه ۳ نوامبر در مناطق غربی کشور نپال، دست‌کم ۱۳۸ شهروند جان خود را از دست دادند و نزدیک به ۱۷۰ تن نیز مجروح شدند. این زمین لرزه‌ همچنین در دهلی‌نو، پایتخت هند نیز که در ۵۰۰ کیلومتری استان کارنالی پرادش در نپال است، احساس شد.

اجلاس APEC 2023/ دیدار شی و جو در سانفرانسیسکو

نشست رهبران سازمان همکاری اقتصادی آسیا-اقیانوسیه (APEC) در 15 نوامبر 2023 در سانفرانسیسکو برگزار شد. 21 عضو مجمع APEC شامل: استرالیا، برونئی، کانادا، شیلی، چین، هنگ‌کنگ، اندونزی، ژاپن، کره جنوبی، مالزی، مکزیک، نیوزیلند، پاپوآ گینه‎نو، پرو، فیلیپین، روسیه، سنگاپور، تایوان، تایلند، آمریکا و ویتنام در این نشست حضور داشتند.

این اولین سفر شی جین‌پینگ به آمریکا از سال ۲۰۱۷  بود و شی جین‌پینگ؛ رهبر چین، در جریان اجلاس سران همکاری اقتصادی آسیا-اقیانوسیه APEC با جو بایدن؛ رییس جمهوری ایالات متحده در ملکی خارج از سانفرانسیسکو دیدار کرد. دو رهبر در گفتگوی خصوصی خود موضوعات زیادی را از جمله آزادی شهروندان آمریکایی بازداشت شده در چین پوشش دادند. سه دستاورد اصلی اجلاس به طور گسترده مورد انتظار بود. مبارزه با جریان فنتانیل و اجزای پیش‌ساز آن و از سرگیری ارتباطات سطح بالا بین ارتش‌های دو کشور و سومین مورد کمتر پیش بینی شده در مورد خطرات هوش مصنوعی و مسائل ایمنی آن بود.

انتخابات سراسری آرژانتین

انتخابات سراسری آرژانتین در روز ۲۲ اکتبر برای انتخاب رییس‌جمهور، معاون رییس‌جمهور، اعضای کنگره ملی و فرمانداران استان‌ها برگزار شد. از آن‌جا که هیچ‌یک از نامزدهای ریاست‌جمهوری اکثریت را در مرحله اول به دست نیاوردند، در مرحله دوم که در ۱۹ نوامبر۲۰۲۳ برگزار شد و خاویر میلئی؛ سیاست‌مدار راست‌گرای لیبرتاری آرژانتین با غلبه بر سرجیو ماسا برنده انتخابات سراسری آرژانتین شد.

نکته جالب توجه این‌که، آلبرتو فرناندز؛ رییس‌جمهور و کریستینا فرناندز دی کرشنر؛ معاون رییس‌جمهور و رییس‌جمهور سابق، علیرغم این‌که هر دو واجد شرایط برای دومین دوره متوالی بودند، برای انتخاب مجدد شرکت نکردند.

درگذشت هنری کیسینجر

در تاریخ 29 نوامبر هنری کیسینجر؛ سیاست مدار مشهور آمریکایی- آلمانی در سن 100 سالگی در منزل شخصی خود در ایالت «کنتیکت» درگذشت. کیسینجر در سال 1938 تنها کمی قبل از آغاز جنگ جهانی دوم در سن 15 سالگی به همراه خانوده از شهر فورت آلمان به آمریکا مهاجرت کرد. کیسینجرِ جموری‌خواه در طول حیات سیاسی خود سمت‌های متعددی همچون، مشاور امنیت ملی و وزارت امور خارجه را در دولت‌های نیکسون و فورد بر عهده داشت.

اعتراضات کارگری در بنگلادش

در ماه نوامبر کارگران نساجی بنگلادش در اعتراض به دستمزدها، جاده‌ها را مسدود کردند و دست به اعتراضات صنفی زدند. بیش از 5000 کارگر شرکت کننده در تظاهرات در شرایطی که حداقل دستمزد کارگران بنگلادشی حدود ماهانه 75 دلار است، خواستار حقوق ماهانه حداقل 208 دلار (23000 تاکا بنگلادشی) هستند. گفتنی است 3500 کارخانه پوشاک فعال در بنگلادش 85 درصد از 55 میلیارد دلار صادرات این کشور را تشکیل می دهند، اما چهار میلیون کارگر در این بخش تحت شرایط نامساعدی کاری قرار دارند.

اجلاسCop 28  در غیاب ایران

کنفرانس بین‌المللی تغییرات آب و هوایی امسال (COP28)، به ریاست و میزبانی امارات متحده عربی در تاریخ 30 نوامبر در شهر دبی برگزار شد. آینده سوخت‌های فسیلی، امنیت غذایی و اصلاح سیستم غذایی جهان، گرمایش زمین و خشکسالی‌های شدید از موضوعات مطرح شده در این نشست بود. در این نشست حدود 200 کشور جهان بر سر کاهش تولید سوخت‌های فسیلی به توافق رسیدند.

باید اشاره داشت، ایران در این اجلاس به علت حضور رژیم اسرائیل شرکت نکرد. همچنین سال آینده اجلاس COP29 به میزبانی باکو در جمهوری آذربایجان برگزار می‌شود.

تنش ونزوئلا و گویان بر سر منطقه نفتی اسکیبو

در تاریخ 3 دسامبر رای دهندگان در ونزوئلا صلاحیت دادگاه بین‌المللی دادگستری (ICJ) در مورد اختلاف ارضی این کشور با گویان را رد کردند و در همه پرسی 3 دسامبر از ایجاد یک کشور جدید در منطقه نفت خیز احتمالی اسکیبو حمایت کردند.

دادگاه بین‌المللی دادگستری این هفته ونزوئلا را از انجام هر گونه اقدامی که وضعیت موجود در این منطقه را که موضوع پرونده دیوان بین‌المللی دادگستری است، منع کرد، اما دولت نیکلاس مادورو؛ رییس‌جمهوری منزوئلا، یک همه‌پرسی آزمایشی و پنج سوالی، برگزار کرد که 95 درصد رای دهندگان در آن به استقلال منطقه نفت خیز اسکیبو رای دادند.

برخی از تحلیل‌گران سیاسی و امنیتی این همه پرسی را نمایش قدرت مادورو و آزمونی برای حمایت از دولت وی در آستانه انتخابات ریاست جمهوری در سال 2024 خواندند.

انتخابات لهستان

پارلمان لهستان روز دوشنبه ۱۱ دسامبر  آذر به نخست‌وزیری دونالد توسک رای مثبت داد تا هشت سال حکومت ملی‌گرایان بر این کشور پایان یابد. در رای‌گیری روز دوشنبه ۲۴۸ نماینده پارلمان به نخست‌وزیری آقای توسک، رهبر احزاب لیبرال موسوم به «ائتلاف مدنی»، رای مثبت دادند و ۲۰۱ نماینده دیگر با آن مخالفت کردند. پیشتر در همین روز ماتئوش موراویسکی؛ نخست‌وزیر سابق از حزب ملی‌گرای قانون و عدالت نتوانست از پارلمان رای اعتماد بگیرد.

انتخابات مصر

در تاریخ 12 دسامبر عبدالفتاح السیسی، با کسب ۸۹.۶ درصد آرا، حدود ۳۹ میلیون رای، برای سومین بار در انتخابات ریاست جمهوری این کشور به پیروزی رسیده است و به این ترتیب برای دوره ۶ سال آتی در منصب ریاست جمهوری مصر می‌ماند. السیسی قبلا ۲ دوره چهار ساله در ریاست‌جمهوری مصر خدمت کرده است. اصلاحیه قانون اساسی در سال ۲۰۱۹ راه را برای ماندن او در این سمت تا سال ۲۰۳۰ هموار کرد.

درگذشت امیر کویت

در تاریخ 16 دسامبر شیخ نواف الاحمد الصباح؛ امیر کویت درگذشت. هیأت وزیران کویت، طی بیانیه‌ای رسمی «مشعل الاحمد الجابر الصباح» را به عنوان جانشین امیر متوفای کویت و امیر جدید این کشور تعیین کرد. مشعل الاحمد الصباح (۸۳ ساله) برادر ناتنی امیر فقید کویت است که تا پیش از این در این کشور ولی‌عهد بود، هر چند نواف الاحمد جابر الصباح از نوامبر ۲۰۲۰ برخی از اختیارات خود را به او تفویض کرده بود.

اشغال تلویزیون ملی لهستان توسط معترضان به اصلاحات دولت جدید

در تاریخ 18 دسامبر ملی‌گرایان پوپولیست لهستان در اعتراض به اصلاحات اعلام شده دولت جدید در رسانه ملی این کشور، ساختمان تلویزیون ملی را به اشغال خود درآوردند. معترضان همچنین با تحصن در ساختمان مرکزی تلویزیون دولتی این کشور اعتراض خود را نشان دادند. به گفته آن‌ها این اصلاحات «استقلال، عینیت‌گرایی و تکثر» را در رسانه‌های دولتی تحت تاثیر قرار می‌دهد.

اعتراضات داخلی در صربستان

روز یکشنبه 17 سپتامبر انتخابات پارلمانی صربستان برگزار شد. بر اساس گزارش کمیسیون انتخابات ایالتی، حزب پوپولیست حاکم پیشرو صربستان (SNS) در انتخابات پارلمانی زودهنگام هفته گذشته ۴۶,۷۲ درصد از آرا را به دست آورد. متعاقب آن در تاریخ 25 دسامبر هزاران نفر در بلگراد از مخالفات حزب پیروز در انتخابات برای ابطال انتخابات پارلمانی و محلی دست به اعتراضات سراسری زدندو به ساختمان شورای شهر بلگراد حمله کرده و با پرتاب سنگ و بطری نوشیدنی در و پنجره‌ها و دوربین‌های مداربسته این ساختمان را شکستند.

دولت فعلی صربستان روابط نزدیکی با روسیه دارد، در عین حال خواستار پیوستن به اتحادیه اروپا نیز است. با تلاش‌های مکرر اتحادیه اروپا، اما الکساندر ووچیچ؛ رییس جمهوری این کشور در برابر فشارهای غرب مبنی بر اعمال تحریم‌ها علیه مسکو مقاومت کرده است.