تا همین چند‌سال پیش نهم آگوست به نام روز بین‌المللی مردم بومی نام‌گذاری شده است که از سوی مردم کشورهای مختلف جهان گرامی داشته می‌شد.
روز بین‌المللی مردم بومی جهان که تا پیش از سال ٢٠١٥ همه ساله در ٩ آگوست برگزار می‌شد، بهانه‌ای بود برای ارتقا و حفاظت از حقوق جمعیت بومی جهان. همچنین این روز رهگذر مناسبی است برای به یادآوردن زحمات و اقداماتی که این افراد برای بهتر کردن جهان انجام می‌دهند مانند حفاظت از محیط‌زیست.
این روز جهانی نخستین بار از سوی مجمع عمومی سازمان ملل در دسامبر سال ١٩٩٤ میلادی به مناسبت نخستین دیدار کارکنان سازمان ملل با مردم بومی در کمیسیون «ارتقا و حفاظت از حقوق بشر» در سال ١٩٨٢ میلادی تصویب و اعلام شد.
این روز جهانی ابتدا به مدت یک دهه از سال ١٩٩٥ تا ٢٠٠٤ میلادی برگزار و پس از آن به مدت یک دهه دیگر از سال ٢٠٠٥ تا ٢٠١٥ میلادی به منظور حمایت بیشتر از بومیان در جهان تمدید شد. شعار و زمینه دهه دوم روز بین‌المللی مردم بومی جهان بر «دهه اقدام و کرامت» متمرکز است. به مناسبت این روز جهانی، سازمان ملل در تمامی کشورهای جهان کلاس‌ها و کارگاه‌های آشنایی با مردم بومی را برگزار و از همه مردم و ملل دعوت می‌کند تا با شرکت در این برنامه‌ها، با مردم بومی جهان بیش از پیش آشنا شوند.
تصویر این روز جهانی که به‌عنوان نماد رسمی و بین‌المللی آن برگزیده شده، برگرفته از نقاشی یک نوجوان بنگلادشی به نام «ربانگ دوان» است.
اما پرسش اولیه و اساسی آن است که «مردم بومی» چه کسانی هستند و چه ویژگی‌هایی دارند؟
در ویکی‌پدیای انگلیسی مردم بومی چنین تعریف شده‌اند:
«بومی‌ها، انسان‌ها، گروه‌ها و ملت‌هایی هستند که مدعی‌اند یک پیوستگی تاریخی و وابستگی فرهنگی با جوامع مختص به همان سرزمین و قلمرو اصیل خودشان دارند. واژه بومی به ساکنان اولیه هر کشور اشاره دارد، اما امروزه این کلمه بیشتر برای بومیان استرالیا به کار می‌رود. آنها مردمی سیاهپوست، لاغراندام، با بینی پهن و موهای سیاه فرفری هستند. بومیان استرالیا هزاران سال قبل از جنوب شرقی آسیا به استرالیا آمدند. آنها ابتدا خانه ثابت نداشتند و در پی شکار و جمع‌آوری غذا در بیابان سرگردان بودند. سلاح آنها نیزه و بومرنگ بود. مردم سفیدپوستی که بعد‌ها به استرالیا رفتند، رفتار بسیار بدی با بومیان آن‌جا داشتند، اما امروزه این بومیان حقوقی برابر با سایر شهروندان استرالیا دارند.»
اعلامیه سازمان ملل متحد درباره حقوق مردمان بومی مصوب ١٣سپتامبر سال ٢٠٠٧ میلادی نیز بیان می‌دارد که مردم بومی، مردمی استثنایی با فرهنگ و آداب و رسومی خاص هستند که به غنا و تنوع فرهنگ‌ها و تمدن‌ها دامن می‌زنند و به دلیل وابستگی به زمین و محیط طبیعی قواعد خاصی در حفاظت از آن دارند. این مردمان همانند همه ملل باید از حقوق بشر به‌ویژه برابری و عدم تبعیض برخوردار باشند.
با وجود اعلامیه‌ها، قطعنامه‌ها، موافقتنامه‌ها و سایر اسناد بین‌المللی در حمایت از مردمان بومی، نقض حقوق این افراد به‌ویژه در کشورهای آمریکای شمالی و استرالیا به‌شدت ادامه دارد. مردمان بومی کانادا به‌ویژه زنان آن با نقض مستمر و سیستماتیک حقوق بشر مواجهند که همین امر در طی سالیان اخیر اعتراض دیده‌بان حقوق بشر و کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل را برانگیخته است.
به علاوه سرخپوستان آمریکایی نیز با دورانی از نقض حقوق و درد و رنج فراوان در این کشور مواجه بوده‌اند. ساکنان بومی استرالیا نیز اسیر اقدامات ضدحقوق بشری این کشور بوده و نسل‌های متوالی آنان موضوع نقض حقوق قرار گرفته‌اند.
زمینه و شعار سال ٢٠١٥ سازمان ملل در روز بین‌المللی مردم بومی بر موضوع حق سلامت و رفاه این افراد متمرکز بود. دبیرکل سازمان ملل در پیام ویژه خود به مناسبت این روز اعلام کرد: «در این روز بین‌المللی یعنی روز بین‌المللی مردم بومی جهان من از جامعه جهانی می‌خواهم که این گروه را نادیده نگیرند. برای ایجاد آینده‌ای بهتر و منصفانه‌تر، بگذارید که ما تلاش بیشتری برای بهبود بهداشت و رفاه این مردمان انجام دهیم.»
بنابراین لازم است تا حرکتی جهانی برای حمایت و ارتقای سلامت، بهداشت و رفاه مردم بومی جهان صورت پذیرد. با وجود این موج بین‌المللی برای حمایت از مردم بومی، گاه می‌توان نادیده گرفتن حقوق این مردم را به واسطه تعارض منافع دولتی دانست. علی‌القاعده مردمان بومی از ابتدا بخش‌هایی از قلمرو سرزمینی را در تصرف داشته‌اند و بدون تردید این قلمرو‌ها یا در نزدیکی منابع طبیعی مانند رودخانه‌ها، جنگل‌ها، کوه‌ها و... بوده یا بر برخی از میراث طبیعی مانند معادن سلطه داشته است؛ به همین جهت دولت‌ها تمایل به تصرف این سرزمین‌ها داشته و در پی خارج کردن این مناطق از دست مردمان بومی هستند.
نمونه دقیق این مسأله را می‌توان در دعوای اخیر دولت کانادا علیه مردمان بومی این کشور مطالعه کرد که دولت در آن در پی تصرف سرزمین‌هایی است که معادن بسیاری در آن واقع شده است. دولت‌ها برای تصرف این اماکن و مناطق با وجود ناظران بین‌المللی کار بسیار دشواری دارند، به همین علت به جای قتل و کشتار علنی این مردم در قالب سیاست‌های آموزشی و تربیتی رفته‌رفته ساکنان بومی را به مناطق دیگر منتقل کرده و زمین‌های آنان را تصرف می‌کنند. بومیان سرخپوست آمریکا شاهد چنین تجربه دردناکی بوده‌اند که در طی آن به کمپ‌ها و اردوگاه‌های ویژه‌ای منتقل می‌شدند و کم‌کم با آداب و سنن مدرن غربی خو گرفته و از سنن دیرین خود جدا می‌شدند.
هجمه به حقوق بشری مردمان بومی و نقض آن در ساختار سیاسی و قدرت دول مختلف امری بدیهی است که باید از آن جلوگیری شود. سازمان ملل و همه کشورهای عضو آن متعهدند که به حقوق مردمان بومی در جهان احترام گذارده و به حریم خصوصی، قلمرو حیات و حقوق ایشان تجاوز نکنند.
در این زمینه، مواد ٢١ تا ٢٤ اعلامیه سازمان ملل درخصوص مردم بومی، حایز اهمیت می‌نماید. این مواد اعلامیه به حقوق متعددی در زمینه حق دسترسی به خدمات بهداشتی و معیشتی ازجمله مسکن و حمایت‌های ویژه سالخوردگان، معلولان و... مربوط به مردمان بومی پرداخته است.
ماد ٢١ حق مردمان بومی به توسعه و پیشرفت اقتصادی و اجتماعی بدون هرگونه تبعیض را مقرر کرده و دولت‌ها را ملزم به اتخاذ تدابیر موثر و مناسب در جهت تضمین این امر کرده است. ماده ٢٢ مقرر کرده که در اجرای این اعلامیه باید به حقوق و نیازهای ویژه سالخوردگان، زنان، جوانان، کودکان و معلولان بومی توجه ویژه‌ای شود و دولت‌ها باید تدابیری جهت تضمین حمایت از زنان و کودکان در برابر خشونت و تبعیض اتخاذ کنند.
ماده ٢٣ حق تعیین اولویت‌ها و برنامه‌ها برای اعمال حق توسعه و مشارکت فعالانه آنها در برنامه‌های مربوطه از طریق نهادهای مردمان بومی را متذکر شده است.
ماده ٢٤ حق بهره‌مندی مردم بومی از پزشک سنتی و دسترسی بدون تبعیض به تمامی خدمات اجتماعی و بهداشتی را بیان کرده و دولت‌ها را در دستیابی تدریجی به تحقق کامل حق بهره‌مندی از بالاترین معیارهای بهداشتی ملزم به انجام اقداماتی دانسته است.
امید است در پرتو برگزاری این روز جهانی حقوق مردمان بومی در سراسر جهان به‌ویژه کشورهای مدعی حقوق بشر نادیده انگاشته نشود.
