با پیروزی جو بایدن در آمریکا که وعده بازگشت به برجام را داده بود، حالا اندکی وضعیت دگرگون شده و بحث دیپلماسی و مذاکرات هسته‌ای دوباره مطرح است و اسامی چهره هایی برای انتخابات 1400 مطرح شده که سابقه مذاکره را دارند.
به گزارش جماران؛ روزنامه اعتماد در شماره امروز خود نوشت: «تا چندی پیش اغلب ناظران محور اصلی رقابت جناح‌ها و کاندیداهای مورد حمایت‌شان در انتخابات 1400 را ارائه راهکاری برای حل مسائل اقتصادی می‌دانستند اما حالا انگار با پیروزی بایدن بر ترامپ که وعده داده بود به برجام باز می‌گردد، اوضاع اندکی دگرگون شده است.
حالا سیاسیون دوباره از محور دیپلماسی و مذاکرات هسته‌ای سخن می‌گویند و معتقدند که بعید نیست رقابت‌های انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در نخستین سال آینده بار دیگر رقابتی باشد میان چهره‌هایی که برنامه و سابقه‌ای در عرصه دیپلماسی دارند و فوت و فن مذاکره را بلدند.
البته این به‌معنای بی‌توجهی به اقتصاد در این روزهای سخت اقتصادی ایرانیان نیست و این طیف از ناظران و تحلیلگران سیاسی معتقدند که این تغییر نسبی محور رقابت در انتخابات ازقضا به اقتصاد و اثرگذاری بر وضع نامساعد معیشتی مردم وابسته است و بر این پایه می‌گویند حل مشکلات اقتصادی که شعار کاندیداها خواهد بود، احتمالا از این پس، دوباره با تاکید بر مسائل حوزه دیپلماسی و مشخصا مذاکره میان ایران و امریکا تبیین خواهد شد.
هرچند از آن‌سو بسیاری معتقدند بخش بزرگی از مشکلات اقتصادی ایران ناشی از مدیریت ناصحیح داخلی است. در عین حال اما کسی منکر تأثیر منفی تحریم‌های امریکا به‌خصوص در دوره اخیر بر اقتصاد ایران نیست.
در همین باره سیدحسین نقوی حسینی از چهره‌های سیاسی اصولگرا در گفت‌وگویی که اخیر با پایگاه خبری نامه‌نیوز داشت، گفته است: «وقتی دولت بایدن سرکار بیاید و بخواهد به تعهدات برجامی برگردد و پیشنهاد مذاکره بدهد، به نظرم فضای انتخابات ایران حول همین محور مذاکره- مقاومت رقابتی می‌شود.»
او اذعان کرده که «بایدن هرچند شاید شرط و شروطی داشته باشد اما از آنجاکه بعد از روی کارآمدن دوباره به برجام برمی‌گردد وضعیت اصلاح‌طلبان و دولت روحانی بهتر از گذشته می‌شود؛ چون تنها دستاورد آنها برجام بود.»
البته نقوی حسینی معتقد است که «جلیلی به عنوان نماد گفتمان مقاومت پیروز می‌شود.»
حالا با تغییر گفتمان انتخابات از اقتصاد به دیپلماسی دوباره نام چهره‌های مهم این عرصه در ایران به میان آمده است.
یکی محمدجواد ظریف مرد شماره یک دیپلماسی در دولت حسن روحانی است که سابقه به دست آوردن برجام را در کارنامه خود دارد، دیگری همین سعید جلیلی چهره دیپلماتیک مخالفان دولت که نقوی‌حسینی نیز از او نام برده و البته نفر سوم، یعنی علی لاریجانی به عنوان نماینده جریان میانه‌رو و شاید حتی طیفی از اصلاح‌طلبان؛ سیاستمداری کارکشته که به جز سال‌ها ریاست بر مجلس و صداوسیما، روزگاری نیز نماینده ایران در مذاکرات هسته‌ای بوده است.
در این میان البته چهره‌های چون علی‌اکبر ولایتی نیز مطرح شده‌اند و دیگرانی نیز هستند اما شاید مثلث اصلی مردان دیپلماسی 1400 همان 3 گزینه‌ای باشد که اشاره شد.
هرچند هنوز هیچ خبر قطعی درباره کاندیداتوری این سه منتشر نشده؛ آن‌هم در حالی که دست‌کم یکی از این 3 که محمدجواد ظریف باشد، به‌دفعات تأکید کرده که به هیچ‌وجه قصد ندارد به جز از کار دیپلماسی و فعالیت در ردای یک دیپلمات، کار دیگری کند و به‌کرات احتمال کاندیداتوری خود را رد کرده است.
البته در روزهای اخیر دوباره زمزمه احتمال حضور ظریف در انتخابات آینده منتشر شده است. با این همه اما در واکنش به این اخبار، غلامعلی جعفرزاده ایمن‌آبادی رییس فراکسیون مستقلین ولایی مجلس دهم در سال پایانی و از چهره‌های نزدیک به علی لاریجانی به‌تازگی گفته: «شخصا معتقدم ارزش خدمات ظریف به کشور 100 سال دیگر مشخص می‌شود.»
او به نامه‌نیوز گفته که به ظریف ارادت دارد و قدردان زحماتش هست اما در عین حال اضافه کرده است: «به او توصیه می‌کنم که نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری نشود؛ چون ظریف را با خاک یکسان می‌کنند، همان کاری که با روحانی انجام دادند.»
جعفرزاده در عین حال به ورود سعید جلیلی به انتخابات و پیروزی او نیز واکنش نشان داده و گفته که «به نظر این تیپ سیاسی اگر دولت را به دست بگیرد، همه کاری انجام می‌دهد. آنها فقط می‌خواهند موفقیت‌ها به نام خودشان ثبت شود. قول می‌دهم جلیلی بیاید با امریکا صلح می‌کند. همه مسائل‌مان هم تمام می‌شود اما اگر ظریف بیاید مجبور است 80 درصد انرژی‌اش را صرف داخل کند.»
با این حال اما شاید دقیق‌تر آن است که به‌جای خواندن سطور گفته‌های جعفرزاده ایمن‌آبادی درباره ظریف و جلیلی، بین سطور گفته‌هایش را بخوانیم که سکوتی است معنادار درباره لاریجانی! همزمان با شدت‌گرفتن این گمانه‌زنی‌ها اما نکته جالب‌توجه افزایش فعالیت‌های سعید جلیلی است.
او در توییتر خود سعی می‌کند یک خط فکری را دنبال کند و نشان دهد که مذاکرات هسته‌ای و برجام نه‌تنها در دولت حسن روحانی توفیقی نداشته، بلکه موجب شده تا مشکلات ایران بیشتر شود. او نوشته: «عده‌ای می‌گویند برویم دوباره مذاکره کنیم! اقدامات دولت اوباما و سناتور‌ها پس از امضای برجام: تمدید ده‌ساله تحریم‌های ایران موسوم به #آیسا (امضای قانون #ویزا) تصویب قانون تجمیع و توسعه تحریم‌های ایران موسوم به #کاتسا با اجماع حداکثری جمهوری‌خواهان و دموکرات‌ها.»
جلیلی همچنین در توییت دیگری تأکید کرده: «چرا رهبری گفتند برجام خسارت محض بود؟ تعهدات یک‌طرفه و تحریم بیشتر؛ ماحصل برجام بود توافقی نوشته شد. آنها آن‌چه را که بیشتر بود گرفتند، حداقل را هم ندادند. حالا باز دوباره تعهدات بیشتری می‌خواهند؟»
شاید توییت‌های جلیلی عمدتا در مخالفت با مذاکره باشد اما همزمان احتمال کاندیداتوری‌اش را تقویت کرده است. برخی می‌گویند که جلیلی از همین حالا در حال زمینه‌چینی برای شرکت در انتخابات 1400 است و احتمالا هم یکی از محورهای مهم دولت احتمالی‌اش، رسیدگی به موضوع مذاکرات هسته‌ای باشد.
آن‌چه با این مقدمه در ادامه می‌خوانید گفت‌وگویی است با علی صوفی، از جمله اعضای کابینه دولت اصلاحات که حالا در مقام دبیرکل حزب پیشروی اصلاحات فعالیت می‌کند و معتقد است پیروزی بایدن باعث شده تا محور رقابت در انتخابات 1400 از مسائل اقتصادی به مساله دیپلماسی تغییر کند و ازقضا این تغییر وضعیت، به نفع اصلاح‌طلبان است؛ البته به شرطی که بتوانند با معرفی یک اصلاح‌طلب تمام‌عیار و دارای برنامه مدون دیپلماسی، زمینه‌ساز حل مشکلات اقتصادی شود.
جلیلی شانسی ندارد؛ ولایتی هم عملکردش را زیر سوال برد
انتخابات 2020 موجب تغییر اولویت رای‌دهندگان انتخابات 1400 از اقتصاد به دیپلماسی می‌شود
تا چندی پیش بیشتر تحلیل‌ها درباره انتخابات سال 1400 عمدتا بر محور موضوعات اقتصادی متمرکز بود اما به تازگی، بهویژه پس از پیروزی جو بایدن در انتخابات 2020 امریکا، دوباره همچون دو انتخابات ریاست‌جمهوری پیشین ایران بار دیگر این بحث پیش آمده که بحث دیپلماسی و به طور مشخص مذاکرات هسته‌ای احتمالا از محورهای مهم و حتی حیاتی انتخابات ریاست‌جمهوری سال آینده باشد؛ چقدر با این تحلیل موافق هستید؟ فکر می‌کنید که آیا ممکن است دوباره مانند سال 92 کاندیدایی پیروز میدان رقابت شود که برنامهای قوی‌تر در حوزه دیپلماسی داشته باشد؟
واقعیت این است که امروز به لحاظ سیاسی در فضای استثنایی و بسیار سردی قرار داریم. انتخابات مجلس شورای اسلامی در اسفند ماه 98 و در ادامه آن انتخابات میان‌دوره‌ای مجلس یازدهم هم کاملا این مساله را نشان داد. این فضای سرد، بدبینی و یأسی که از ناحیه مردم نسبت به سیاست و مشارکت سیاسی وجود دارد بیشتر نشأت گرفته از سرخوردگی مردم است. مردم این موضوع را در تظاهرات خیابانی دی ماه 96 و آبان ماه 98 نشان دادند. واکنش مردم سیاسی نبود، بلکه دقیقا اقتصادی و معیشتی بود و این نشان می‌دهد که بغضی فروخورده میان مردم وجود دارد. این یأس و سرخوردگی هم از وضعیت وخیم معیشتی ناشی می‌شود که آن خود ناشی از ناکارآمدی کل سیستم هست. این ناکارآمدی هم بیشتر دامن اصلاح‌طلبان را گرفته است چراکه مجلس دهم بر‌اساس خواست اصلاح‌طلبان و فهرستی که این جریان سیاسی به مردم معرفی کرد، شکل‌گرفت و یک فراکسیون قوی هم در مجلس تشکیل شد ولی متاسفانه نتوانست چندان کارایی از خود نشان دهد. دولت هم با عملکردی به‌مراتب نامناسب‌تر و بدتر در میدان ظاهر شد. با این حال اما مردم دور اول به آقای روحانی غیراصلاحطلب که کاندیدای اصلاح‌طلبان بود، حدود 20 میلیون و در دور دوم 24 میلیون رای دادند. در حالی که آقای روحانی به مردم پشت کرد و به بسیاری از مطالبه‌ها و خواسته‌های آنها که ازقضا خود نیز از آن می‌گفت، اعتنایی نکرد. در مجموع شرایط اقتصادی زجرآوری برای مردم به وجود آورد و اگر بخش کوچکی از این سیاست‌ها در یونان یا در کشورهای توسعه‌یافته اجرا می‌شد، آن را سیاست ریاضتی عنوان می‌کردند، ولی این سیاست‌های اجرا شده در ایران از ریاضت هم عبور کرد.
هم‌اکنون فضای حاکم بر کشور به این شکل است که مردم به‌شدت از حضور در انتخابات مأیوس هستند و درنتیجه هر آن‌چه بتواند بر وضعیت کنونی مردم اثر بگذارد و شرایط را تغییر دهد، از آن استقبال کرده و به آن امید می‌بندند؛ چه موضوع داخلی باشد و چه مسائل خارجی. در این شرایط هم انتخابات امریکا، پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری ما برگزار شده و نتیجه آن حالا به انگیزه و علتی برای امید مردم تبدیل شده است. به این دلیل که احساس می‌کنند بالاخره ممکن است گشایشی در عرصه دیپلماسی کشور رخ دهد و عامل اصلی تحریم‌ها و بهانه دولت برای فشار بر مردم دارد، کنار گذاشته شود. حاکمیت هم به هرحال در اثر این فشارها بارها عنوان کرده که این تحریم‌ها ظالمانه است و باعث شده که صادرات نفت ما از بین برود و ما حتی در عرصه بهداشت و درمان نیز دچار مشکل شویم. در چنین شرایطی فضای جدیدی باز شده که در همه دنیا اثر گذار بوده است. حتی در اروپا، چین و بسیاری از کشورهای دیگر هم به‌خاطر نتیجه انتخابات امریکا، امیدی به وجود آمده است؛ چرا که انتظار می‌رود فضای بسته‌ای که ترامپ به وجود آورد و دیپلماسی منفی که در پیش گرفته بود، کنار گذاشته شود و جریانی معقول و منطقی که هماهنگ با دنیا است، بر سر کار بیاید. البته این اتفاق در واشنگتن در مردم ما بیشتر از جاهای دیگر تأثیر گذاشته و برداشتم این است که در مردم ما هم امید ایجاد کرده است. اگر حاکمیت ما که متشکل از ریاست‌جمهوری، مجلس و قوه قضاییه و بقیه ارکان نظام، بتوانند خوب عمل کنند، فرجی حاصل خواهد شد و گشایشی در زندگی مردم به وجود می‌آید. در این شرایط به نظر می‌رسد که فضای جامعه نسبت به گذشته تغییر کرده و به‌هر حال با این امیدی که ایجاد شده، مردم احساس می‌کنند که انتخاب رییس‌جمهوری در سال آینده سرنوشت‌ساز خواهد بود. البته اگر تیمی روی کار بیاید که معتقد به مذاکره و معتقد به استفاده از فرصت‌ها باشد و در عین حال هم توان لازم را داشته باشد. فراموش نکنیم که دولت آقای روحانی با همه ضعف‌هایی که داشت، در این رابطه توانمندی خود را در مذاکرات هسته‌ای ثابت کرد. تیمی که در عرصه دیپلماسی فعالیت می‌کرد که رأس آن آقای ظریف قرار داشت، هم توانست اعتماد رهبری را جلب کند و اختیارات کافی را برای مذاکره بگیرد و هم اینکه توانست مذاکرات را به خوبی به پیش ببرد. در این شرایط یک امید سیاسی هم در مردم به وجود می‌آید که بتوانند یک تأثیر سیاسی هم بر اوضاع داشته باشند و این تأثیر سیاسی بر اوضاع اقتصادی هم اثر خواهد گذاشت. نکته مهمی که باید یادآور شد این است که دولت در همین مدت باقی مانده هم اگر بتواند اقداماتی مثبت انجام دهد و نظر مردم را جلب کند، می‌تواند بر انتخابات آینده تأثیر بسیاری بگذارد و رویکرد مردم را نسبت به انتخابات و جریان‌های سیاسی کاملا تغییر دهد.
بر این اساس شما با این تفسیر موافق هستید که محور انتخابات از مسائل اقتصادی صرف دوباره به محور دیپلماسی تغییر کرده و این یک موضوع اثرگذار در انتخابات 1400 خواهد بود؟
بله دقیقا! به نظر بنده هم محور انتخابات 1400 به مساله دیپلماسی و مذاکرات هسته‌ای شیفت کرده و چنان‌چه فردی در این عرصه برنامهای قوی ارایه دهد، احتمالا می‌تواند نظرها را جلب کند.
باتوجه به این شرایط می‌توانیم از هم‌اکنون تحلیل و پیش‌بینی کنیم و از این احتمال بگوییم که رقابت بین چهره‌هایی شکل می‌گیردکه با سابقه دیپلماتیک باشند؛ افرادی چون علی لاریجانی که هم به عنوان رییس مجلس در بحث برجام نقش داشت و هم پیش از آن در مقام دبیری شورای عالی امنیت ملی با حوزه دیپلماسی آشناست به عنوان گزینه‌ای برای جناح میانه‌رو و اعتدالی یا حتی اصلاح‌طلبان. سعید جلیی به عنوان گزینه اصولگرایان و تندروهای این جریان و محمدجواد ظریف که البته بارها احتمال کاندیداتوری‌اش را رد کرده، به عنوان فردی موثر برای اصلاح‌طلبان در انتخابات در مقام کاندیدای اصلی و بیش از آن، به عنوان گزینه‌ای که کاندیدای اصلی را همراهی کند.
درباره تعیین مصادیق برای انتخابات سال آینده باید گفت که هنوز کاندیداهای اصلی به میدان نیامده‌اند و این گمانه‌زنی‌ها بیشتر درمورد افرادی است که به ذهن مردم متبادر می‌شوند. مثلا اگر اسم آقای ظریف مطرح می‌شود، چون مساله دیپلماسی اهمیت پیدا کرده و مردم هم آقای ظریف را فردی موفق می‌بینند و فکر می‌کنند باتوجه به شرایط پیش آمده ایشان پا به میدان خواهد گذاشت. امروز جریانات سیاسی با تجربه‌ای که کسب کردند، دیگر مانند گذشته رفتار نمی‌کنند. بهویژه با توجه به آسیب‌هایی که از عملکرد مجلس دهم و دولت آقای روحانی دیدند؛ اصلاح‌طلبان حالا بسیار با احتیاط حرکت می‌کنند و بعید است که به کاندیدای غیراصلاحطلب اعتماد کنند. به‌علاوه کاندیدای غیر اصلاح‌طلب را از اصلاح‌طلبان قبول نمی‌کنند. بر این اساس جریان اصلاح‌طلب صرفا باید اصلاح‌طلبانه عمل کنند و کاندیدایی شناخته شده و مورد وثوق مردم را که برنامهای قابل اجرا داشته باشد، به میدان بیاورند. هم‌اکنون فضا نسبت به انتخابات 92 و 96، کاملا فرق کرده است. در آن دو دوره مردم کاملا با اصلاح‌طلبان همراه بودند و کافی بود که اصلاح‌طلبان بر فردی اجماع داشته باشند تا مردم حرف‌شان را بپذیرند ولی امروز شرایط برعکس شده و بعضا می‌بینیم که پیشنهادهای اصلاح‌طلبان را نمی‌پذیرند و اصولا به اصلاح‌طلبان بدبین هستند. بنابراین اصلاح‌طلبان باید کاری کنند که در مرحله اول اعتماد مردم را جلب کنند. البته این فضای پیش آمده اخیر به اصلاح‌طلبان کمک می‌کند؛ چرا که مردم به انتخابات ریاست‌جمهوری در این شرایط اهمیت می‌دهند. مردم به کسی که می‌خواهد رییس‌جمهوری شود، کاملا اهمیت می‌دهند و به نقش او در بهبود شرایط خودشان ازطریق دیپلماسی واقف هستند. در این فضا شرایط برای اصلاح‌طلبان بهتر شده و باید از این فضا با کاندیدای شناسنامه‌دار اصلاح‌طلب استفاده کنند.
فردی در میان اصلاح‌طلبان هست که این ویژگی‌ها را داشته باشد و در عین حال هم بتواند از فیلتر شورای نگهبان عبور کند؟
بله! هستند کسانی که این ویژگی‌ها را داشته باشند و بتوانند اعتماد جلب کنند. ولی رویکرد حاکمیت هم مهم است. همیشه رویکرد حاکمیت نسبت به انتخابات نشان داده که عملکرد در انتخابات ریاست‌جمهوری با انتخابات مجلس متفاوت بوده است. تجربه نشان می‌دهد که معمولا فضای بازتری را برای انتخابات ریاست‌جمهوری ایجاد می‌کنند. به نظر می‌آید به هرحال حاکمیت هم تحت تأثیر همین شرایطی که پیش آمده، قرار دارد. به هرحال به این نکته توجه دارند که فقط اعتماد حاکمیت به رییس‌جمهوری کفایت نمی‌کند، بلکه رییس‌جمهوری باید فردی باشد که کارآمدی داشته و بتواند ازطریق دیپلماسی مشکلات را حل کند. فکر می‌کنم چنین افرادی را می‌شود پیدا کرد. منتها شاید کمی زود است و کمی که زمان بگذرد، فضای انتخابات شکل می‌گیرد و خواهیم دید که اصلاح‌طلبان نیز کاندیدای خود را پیش می‌آورند و به میدان می‌فرستند. باید به جلساتی که مجمع روحانیون مبارز به تازگی برگزار و صراحتا بر مشارکت در انتخابات تأکید کرده، توجه داشته باشیم. مجمع روحانیون اعلام کرده که باید در انتخابات شرکت کرد و باید کاندیدا معرفی کرد؛ در عین حال هم گفته که کاندیدا باید هویت اصلاح‌طلبی داشته باشد. به‌نظر می‌آید که اینها همه تأثیرگذار هستند و می‌تواند دوباره فضای انتخاباتی را شکل بدهد.
فارغ از گزینه اصلاح‌طلبان که به نظر می‌رسد تمایلی به صحبت درباره یک گزینه مشخص ندارید، به نظر شما ممکن است سعید جلیلی باتوجه به سوابقش در حوزه دیپلماسی، گزینه اصلی جناح راست باشد؟ آیا او در جلب اعتماد حاکمیت موفق خواهد بود و آیا درصورت کاندیداتوری و پیروزی، می‌تواند کاری از پیش ببرد؟
واقعیت این است که به نظر بنده، خیر! چون آقای جلیلی در مذاکرات حضور داشته و نماینده ایران در مذاکرات 1+5 بوده اما در عین حال شاهد بودیم که عملکرد او با انتقاد شدید آقای ولایتی مواجه شد. آقای ولایتی که فرد مهمی در مناسبات سیاسی کشور است و جایگاه قابل‌اعتنایی در بیت رهبری و حاکمیت دارد و در عین حال در عرصه دیپلماسی صاحب‌نظر است، در جریان مناظرات انتخاباتی گذشته به‌شدت نسبت به عملکرد آقای جلیلی انتقاد و حمله کرد و از اساس عملکرد ایشان را زیرسوال برد. آقای ولایتی که به جناح اصلاحات تعلق ندارد؛ به نوعی از درون خودشان است.
بر این اساس به نظرم آقای جلیلی از اساس شانسی ندارد؛ چون امتحان خود را در عرصه دیپلماتیک پس داده است. هرچند که ایشان جانباز و فردی محترم هستند ولی در این رابطه ناتوان بوده و از خود ضعف نشان داده است.
