در آستانه شروع سال تحصیلی جدید اقای رئیسی رئیس جمهور در اقدامی نامتعارف پویش مهر را جایگزین پرسش مهر در آموزش وپرورش کرد و یک سنت حسنه تعلیم و تربیتی را که بیش از 26 سال سابقه طراحی و اجرا درآموز ش و پرورش داشته و دارای الزامات قانونی ازسوی شورای عالی اموزش وپرورش دارد کنار نهاد و یک مفهوم مبهم و جدیدی را به عنوان "پویش مهر" جایگزین آن نمود .
اینجانب به عنوان طراح و بنیانگذار برنامه پرسش مهر در آموزش و پرورش نکات مهمی را لازم دیدم به استحضار ایشان و همه علاقه مندان به تعلیم و تربیت کشور بیان نمایم :
1. پیشینه : پرسش از دانش آموزان برای نخستین بار توسط جناب آقای سید محمد خاتمی رئیس جمهور اسبق در آغاز سال تحصیلی 1376 در روستای بنمار استان اردبیل با دو پرسش مهم بنیان گذاشته شد و طی آن بیش از 6.5 میلیون دانش آموزش به سوالات ایشان پاسخ دادند و حاصل پرسشهای دانش آموزان در مراسمی با حضور جناب آقای خاتمی در یک مراسم 3 ساعته ارائه گردید و این طرح که ابتدا با نام طرح بنمار آغاز شده بود با تصویب شورای عالی آموزش وپرورش هرساله با عنوان پرسش مهر توسط روسای جمهور وقت از دانش آموزان و معلمان انجام می شده است و طی سالهای گذشته دستاورد های فراوان تربیتی ، آموزشی ، اجتماعی ،فرهنگی را برای آموزش و پرورش به همراه داشته است .
2. قانون مصوب شورای عالی اموزش وپرورش : اجرای پرسش مهر یک تکلیف قانونی ازسوی شورای عالی آموزش وپرورش است که به منظور توسعه و تقویت فرهنگ پژوهش ، جستجوگری ، مشارکت جویی و ارتقای سطح بینش دانش آموزان و ایجاد شور و نشاط و شادابی در مدارس، در مراسم بازگشایی و سال تحصیلی ، پرسش هایی متناسب با شرایط زمانی و موقعیت اجتماعی توسط عالی ترین مقام اجرایی کشور( رییس جمهور) متناسب با مطالعات و پژوهش های دفتر رئیس جمهوری برای دانش آموزان و معلمان سراسر کشور مطرح و از آنان خواسته می شود در فرصت مقتضی پاسخ های لازم را ارایه نمایند. واین یک تخلف آشکار ازقوانین مصوب است .جالبه بیان شود که رئیس جمهور براساس قانون مصوب مجلس رئیس شورای عالی آموزش وپرورش است!!
3. فلسفه پرسش مهر : مهمترازالزام قانونی توجه به فلسفه پرسش مهر دربرنامه های آموزش وپرورش است .پرسش مهر با اهداف متعالی ازجمله : تقویت مهارت پرسشگری درمیان دانش آموزان ، ایجاد ارتباط وتعامل موثرمیان دانش آموزان ومعلمان ، ایجاد نشاط وشادابی وتحرک درمدارس ودانش آموزان برای انجام کارهای تحقیقاتی ، افزایش روحیه انجام کارگروهی وتقویت هویت اجتماعی دانش آموزان ، شناسایی وکشف وپرورش استعدادهای برتر دانش آموزان ، احترام به شخصیت واندیشه دانش آموزان وتربیت اجتماعی وسیاسی آنان و..بنیان گذاری شده است حذف آن موجب خسارت عظیمی دربعد تربیتی واجتماعی دانش آموزا ن به دنبال خواهدداشت .
4. نظام آموزش وپرورش دونقیصه اساسی درامورد دانش آموزی دارد که علیرغم همه تلاش های انجام شده تاکنون ازتوفیقات قابل قبولی برخوردارنگردیده است .نقیصه نخست :حافظه محوری ودرنتیجه عرضه محوربودن محتوی وبرنامه های آموزشی وپرورشی ا ست واین رویکرد موجب انتقال یک طرفه دانش به دانش آموزان ورویکرد غیرفعال درتدریس بدون جلب مشارکت دانش آموزان درفرایند یاددهی یادگیری را بدنبال دارد . نقیصه دوم : رویکرد ابزاری به دانش آموزان درنظام آموزش وپرورش ونگاه ازبالا به پایین به دانش آموزان بدون درنظر گرفتن شخصیت واندیشه یادگیرندگان به عنوان رکن مهم دریادگیری است .حال آنکه درنظام های آموزش توسعه یافته دانش آموزان خود بخشی ازفرایند یادگیری ودارای منشور وحقوق معینی هستند.
بنیاد پرسش مهر براین استوار بوده وهست که دانش اموزان دارای هویت مستقل وقابل اعتنا واحترام هستند درنتیجه چه دربهبود امور آموزش وپرورش وچه در حل مسائل اساسی کشور باید نظرات دانش آموزان را شنید وبه راه حل های آنان توجه نمود وبهبود وارتقاء وتوسعه وپیشرفت کشوررا با مشارکت دانش آموزان به عنوان آینده سازان ایران عزیزرقم زد واین مهم باید با تقویت مهارت پرسشگری ازدرون نطام تعلیم وتربیت آغازگردد زیرا منبای یادگیری وآموزش برپرسش وپرسشگری است وهرمیزان دانش آموزان به عنوان یادگیرندگان درفرایند آموزش وپرورش دغدغه مند گردند ضمن افزایش آگاهی ودانایی آنان ، خود بخشی از فرایند بهبود وارتقاء وپیشرفت خواهند بود وتعلق خاطر واحساس مسئولیت آنان مضاعف و به عنوان یک رفتار آموزشی پایدار وماندگار خواهدشد بعلاوه دانش آموزان دارای شخصیت آموزشی واجتماعی خواهند یافت ومشابه سایر ذینفعان درآموزش وپرورش از حقوق ومسئولیت های قانونی برخوردارمی گردند وروحیه دانش آموزمحوری تقویت وحقوق آنان رسمیت خواهد یافت .
متاسفانه حذف پرسش مهر می تواند زمینه را برای بازگشت به گذشته های دور وسیاست های ناموفق گذشته برگرداند هرچند که دانش آموزان مسیرخودرا براساس تجارب سال های گذشته بخوبی انتخاب کرده وبه گذشته بازنخواهند گشت تحولات اجتماعی دهه های اخیر وحضور موثر وفعال وپرشور ونشاط نوجوانان وجوانان درعرصه های سیاسی واجتماعی واعتراضات مدنی توام با پرسشگری های ملی بخشی از این واقعیت هاست.
4- پرسش مهر طی دودهه گذشته دستاوردهای فراوانی را درآموزش وپرورش به همراه داشته است ازجمله :
الف : منشور حقوق دانش آموزی: ازنتایج مفید وموثر برنامه پرسش مهر به رسمیت شناختن حقوق دانش آموزان ( حقوق کودک ) درساختار آموزش وپرورش وتصویب آن درشورای عالی آموزش وپرورش است امروز دانش آموزان دردرون مدرسه به استناد ائین نامه اجرایی مدارس ازارکان شورا ومدیریت مدرسه اند وضمن حضور درسطوح میانی تصمیم سازی ها ی مدیریتی درسطح وزارت به عنوان مشاوران دانش آموزی وزیر درکنار مجلس دانش آموزی درعالیترین سطح تصمیم سازی وزارت آموزش وپرورش حضوردارند .
ب : شوراهای دانش آموزی : یکی از دستاورهای پرسش مهر تشکیل وفعال سازی شوراهای دانش آموزی درمدارس است شوراهای دانش آموزی با هدف مشارکت حداکثری دانش آموزان درفرایند امورآموزشی وپرورشی طراحی واجرا شده اند شوراهای دانش آموزی گرچه با محدودیت های فراوانی مشابه همه نهادهای صنفی ومدنی درجامعه ایران ازآن برخوردارند اما طی سالهای گذشته توانسته است یک ظرفیت بی بدیلی رابرای حضور ومشارکت وفعالیت موثر دانش آموزان درمدارس فراهم آورند وهرمیزان زمینه برای توجه به نظران وخواسته های دانش اموزان درمحیط مدرس هموارگردد به همان میزان مسئولیت پذیری وهمراهی وهمکاری دانش آموزان درامورمدارس ارتقاء می یابد تاجائیکه خود برای اداره امور مدرسه پیشگام می شوند.
ب : مجلس دانش آموزی : تاسیس وفعالیت مجلس دانش آموزی که نماینده آحاددانش آموزان درسطح کشور هستند محصول اندیشه دانش آموز محوری دربرنامه های اموزش وپرورش وبستر سازی برای تقویت روحیه پرسشگری دانش آموزان ازمسئولان درسطح ملی است .وچه زیبا جوانان دانش آموزما طی دودهه گذشته توانستند نمایندگان شایسته ای ازدانش آموزان باشند که با طرح پرسشهای فراوان همه مسئولان عالی کشوررا ملزم به پاسخگویی نمایند .
ج : سازمان دانش آموزی : تاسیس سازمان دانش آموزی نخستین ثمره پرسش مهر دانش آموزان درسال 1376 بود آنگاه که شوروشوق دانش آموزان با مشارکت گسترده آنان (بالای 6.5 میلیون نفر ) به سوالات رئیس جمهور خاتمی پاسخ دادند براساس درخواست مسئولان آموزش وپرورش وبا هدف گسترش مشارکت دانش آموزان دربرنامه های آموزشی وتربیتی ،سازمان دانش آموزان به عنوان یک نهاد ملی و پشتیبان فعالیت های دانش آموزی تصویب واجراشد وتوانست طی بیش از دودهه خدمات فراوانی را به جامعه دانش آموزی عرضه نماید.
5. اینک این پرسش مطرح است که علت حذف پرسش مهر ازبرنامه های سالانه آموزش وپرورش چیست ، وچرا جناب رئیس جمهور پویش مهر را جایگزین پرسش مهر نمود ؟
سه پاسخ قابل پیش بینی است نخست انکه حذف برنامه پرسش مهر یک اقدام ناشی از کم اطلاعی ازسوابق وبی تدبیری مشاوران رئیس جمهورووزارت آموزش وپرورش بوده که درچنین شرایطی می توان به جبران این اشتباه راهبردی امیدواربود.
- درحالت دوم : خرق عادت باشد بدین معنی چون گذشتگان یعنی روسای جمهورگذشته ( حداقل سه رئیس جمهور باگرایشهای متفاوت وبعضا" متضاد ) براین سنت تعلیمی و تربیتی پایبند بودند ایشان ترجیح دادند بعداز 26 سال اجرای پرسش مهر خرق عادت نمایند.
- درحالت سوم : حذف پرسش مهر را بدلیل رویکردآگاهانه رئیس جمهور و وزارت آموزش و پرورش نسبت به تعطیلی برنامه پرسشگری دانش آموزان درامور آموزشی وپرورشی واموراجتماعی وسیاسی جامعه است رویکردی که مدت ها بخشی از حاکمیت برای تحقق آن مصمم هستند و همچنانکه درسطح آحاد جامعه و جوانان و دانشگاهها پرسشگری ممنوع و بعضا" موجب پیگیرد و برخوردهای قهری است محیط های دانش آموزی هم باید از پرسشگری حذف و به جای آن به تعریف وتمجید از پیشرفت ها و فتح قله ها
و بیان دستاوردهای خیره کننده دولت ( پویش مهر ) اکتفا شود (دستاوردسازی). ازاین منظر دانش آموزان و معلمان نباید پرسشگر باشند زیرا لازمه پرسشگری پاسخگویی و مسئولیت پذیری و شفافیت و قانون مداری است امری که درحکمرانی فعلی درجمهوری اسلامی جایگاهی ندارد همچنانکه مشارکت در مردم در سرنوشت خود برای بخشی از حاکمیت بلاموضوع است مشارکت دانش آموزش آموزان ومعلمان برای اعلام نظر در مسائل اساسی خود امری غیر ضرور و باید نادیده گرفته شود.
امیداست مسئولان به عواقب تصمیمات خودبیاندیشند و جامعه، جوانان و معلمان را بیش از گذشته عصبانی و نادیده نیانگارند که این نوع تصمیم سازی ها خشم آنان را افزایش و شکاف بین ملت ودولت را روز به روز عمیق تر خواهد نمود .
----------------------------------------------------------------------------------
*معاون اسبق وزارت آموزش وپرورش
