«شفیع بهرامیان» روز یکشنبه در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه چگونه یک رسانه می‌تواند از بروز بحران‌های طبیعی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی پیشگیری یا در صورت وقوع آن را کنترل و مدیریت کند، افزود: هیچ بحرانی به طور دقیق مشابه بحران‌های دیگر نیست و با این وجود مشابهت‌های قابل توجهی بین آنها وجود دارد؛ بر همین اساس درک و کشف این شباهت‌های کلیدی برای برنامه‌ریزی و تخفیف آثار سوء بحران ضروری است.
وی بیان کرد: بحران‌ها از لحاظ ماهیت، بزرگی و شدت متفاوت است اما تمام آنها عواقبی به بار می‌آورد که می‌تواند به طور جدی، توانایی کارکردی یک سازمان یا حتی یک نظام را مختل کند.
وی با بیان اینکه بحران به طور معمول با ارزش‌ترین دارایی‌ها را از میان می‌برد، افزود: لزوم تصمیم‌گیری سریع، وجود راه‌حل‌های محدود، برخورد با گروه‌هایی با اهداف متضاد، نامطلوب بودن عواقب، لزوم واکنش سریع، وخیم بودن عواقب تصمیم‌های غلط در اغلب بحران‌ها مشترک است.
این استاد ارتباطات بیان کرد: از یک منظر نظری رسانه از حساس‌ترین نقاط راهبردی در هنگام بروز بحران می‌باشد بنابراین اولین نکته در این بحث، مسأله مدیریت ارتباطی بحران است که بر عهده رسانه‌هاست؛ زیرا از این منظر رسانه اولین نهادی محسوب می‌شود که داده‌ها و خبرهای آن مورد بازبینی و ارزیابی قرار می‌گیرد.
وی با بیان این سؤال که به دلیل اهمیت و حساسیت رسانه‌ها در شرایط بحرانی چگونه می‌توان با برنامه‌ریزی و سازوکارهای مناسب رسانه‌ها را به سمت رسالت اصلی خود یعنی حل بحران و نه تشدید بحران سوق داد؟ گفت: به اعتقاد اکثر کارشناسان و تحلیل گران، عملکرد رسانه در مواقع بحرانی نیاز به سازوکار ویژه مبتنی بر شرایط محلی و منطقه‌ای دارد.
وی ادامه داد: در این مورد نه تنها باید ملزومات سخت‌افزاری مدیریت، مثل برنامه‌ریزی مدون رسانه‌ای، تشکیل تیم بحران و سازمان‌های پشتیبان رسانه را پیش‌بینی کرد، بلکه تأثیر رسانه بر افکار عمومی در مواقع بحرانی، عملکرد رسانه‌ها در موقعیت‌های مختلف بحران، آسیب‌ها و مزیت‌های توجه رسانه‌ها به بحران پیش، در طول و پس از بحران نیز به عنوان نیازمندی‌های نرم‌افزاری مدیریت باید مورد توجه قرار گیرد.
** سه گام رسانه برای کنترل بحران
وی با بیان اینکه نقش اطلاع رسانی رسانه‌ها در مدیریت و کنترل بلایای طبیعی شامل سه مرحله است، گفت: پیش از وقوع بحران مرحله آموزش، در طول بحران مرحله مواجهه و پس از وقوع بحران مرحله پشتیبانی و اصلاح است.
بهرامیان ادامه داد: در مرحله نخست همه رسانه‌ها می‌توانند به ایفای نقش بپردازند و در محیط اجتماعی، آمادگی لازم برای مقابله و مواجهه با بلایا و حوادث طبیعی و بحران‌های ناشی از آن را ایجاد کنند.
وی افزود: همچنین در این مرحله که مرحله آموزش است، همه رسانه‌ها از راه‌های مختلف باید اطلاعات کافی درباره بلایا را به مخاطبان خود ارائه دهند و توانایی و دانایی آنان را برای مواجهه با لحظه بروز حادثه بالا ببرند؛ این دانش و آگاهی تنها در زمینه محافظت از جان اشخاص نیست بلکه حتی نحوه کمک به آسیب دیدگان و نحوه حفظ اموال و دارایی‌ها را نیز شامل می‌شود و در این مرحله شاید بهترین نقش را تلویزیون بتواند به عهده بگیرد.
وی اضافه کرد: آموزش عملی رسانه‌ها به ویژه تلویزیون و همچنین شبکه‌های اجتماعی در لحظه بروز واقعه کمک شایانی به مردم می‌کنند تا با شبیه‌سازی آنچه مشاهده کرده‌اند از خطر حادثه نجات یابند؛ در این مرحله رادیو و رسانه‌های مکتوب نقش مکملی برای تلویزیون و رسانه‌های اجتماعی دارند.
دانش آموخته مقطع دکترای علوم ارتباطات اظهار داشت: آموزش شامل مراحل «شناساندن بحران و وضعیت آن‌که باعث حساس سازی مردم و نهادها و اتخاذ تدابیر لازم خواهد شد»، «ایجاد آمادگی در بخش‌های سازمان مسئول مواجهه با بحران و یادآوری مرتب موارد مشکل‌دار» و «آموزش چگونگی راه‌های مقابله با بحران یا کمک به آسیب دیدگان احتمالی» است.
«بهرامیان» به شناخت بحران در وضعیت‌های مختلف اشاره کرد و گفت: برای مثال اگر تهران در معرض زلزله قرار دارد و یا امکان سیلاب در شهری وجود دارد، مردم باید با این پدیده‌ها و آثار و عوارض طبیعی آن بر اقتصاد، اجتماع، محیط زندگی و سلامت جسم و روان خودآگاه شوند زیرا شناخت موضوع به مردم کمک می‌کند تا مراحل بعدی آموزش را باانگیزه بیشتری دنبال کنند.
وی بیان کرد: با ایجاد آمادگی در بخش‌های سازمان مسئول، مواجهه با بحران در مرحله پیش از بحران، رسانه‌ها می‌توانند با توجه به آثار و عوارض آن، نقش سازمان‌های مسئول را به‌طور مرتب یادآور شوند و در آنها حساسیت و آمادگی لازم را برای انجام‌وظیفه در شرایط بحرانی ایجاد کنند؛ در این مرحله رسانه‌ها نقش نظارتی و برجسته‌ساز خود را ایفا می‌کنند.
وی به آموزش روش‌های مقابله با فاجعه‌ها و بلایای طبیعی که به شیوه‌های مقابله پیش از وقوع فاجعه، حین وقوع فاجعه و پس‌ازآن تقسیم می‌شود، اشاره کرد و گفت: نوع اول برای آن است که شدت بحران به حداقل ممکن برسد و در این صورت خسارت‌های ناشی از آن کمتر خواهد بود.
وی در ادامه به ذکر یک مثال پرداخت و افزود: اگر آموزش مقاوم‌سازی ساختمان‌ها جدی گرفته شود و مردم آن را به کار ببندند، ضریب ایمنی در مقابل زلزله افزایش می‌یابد یا به هنگام پیش‌بینی سیل، آموزش تخلیه منطقه پیش از بروز حادثه که می‌تواند از وقوع یک فاجعه انسانی جلوگیری کند؛ موجب می‌شود در صورت لزوم، مردم با حداقل لطمه و صدمه از منطقه آسیب‌پذیر خارج شوند.
وی اضافه کرد: نوع دوم، آموزش شیوه‌های مقابله حین بحران و وقوع حادثه است؛ این امر بیشتر شبیه دفاع شخصی در هنگام بروز زلزله است.
وی بیان کرد: نوع سوم آن آموزش برای بعد از وقوع حادثه و بحران است؛ اگر آموزش‌های صحیح و جامعی به مردم داده شود، در هنگامی‌که هیچ نظمی در محل وجود ندارد و تقریباً همه‌چیز از کنترل خارج‌شده است، مردم می‌توانند در سازمان‌دهی و برقراری نظم برای رهایی از مصیبت‌های بیشتر بعد از وقوع حادثه جلوگیری کنند.
** نقش رسانه در لحظه وقوع فاجعه طبیعی
مدرس علوم ارتباطات اجتماعی به نقش رسانه‌ها در هنگام وقوع فاجعه طبیعی اشاره کرد و ادامه داد: عموماً بحران‌ها به دو دسته قابل تقسیم است؛ برخی قابل پیش‌بینی و برخی دیگر مانند زلزله غیرقابل‌پیش‌بینی است؛ از این رو در این مرحله نقش رسانه‌ها به دو گونه متفاوت قابل تقسیم بندی است.
وی اظهار داشت: در بلایای طبیعی قابل پیش‌بینی مانند طوفان و سیل، قدم اول اعلام وضعیت اضطراری، آماده کردن مردم منطقه، مسئولان و در صورت لزوم، مردم سراسر کشور است؛ چنانچه احتمال خطر بسیار بالا باشد، تخلیه هر چه سریع‌تر منطقه نیز در دستور کار قرار می‌گیرد.
وی ادامه داد: اطلاع‌رسانی به مردم درباره وضعیت یا درجه خطر و خسارت‌های ناشی از آن در مرحله بعدی اقدام قرار دارد و ترغیب مردم به کمک‌رسانی نیز از دو جهت وظیفه مدیریت رسانه یا مسئول خبر در دوران بحران است.
بهرامیان اضافه کرد: در این میان نقش مدیریت خبر این است که با استفاده از سابقه اخبار و پوشش خبری واقعه، تصویر پیشآمدهای احتمالی را برای مخاطبان خود مجسم کند؛ سردبیر باید از خود بپرسد که چه اخباری باید منتشر شود یا از چه زاویه‌ای به حوادث پیش‌آمده نگریسته شود که برای برون‌رفت از بحران مؤثر باشد؟
وی بیان کرد: برخی از اساتید رسانه‌ای، نحوه فعالیت و راه‌های برون‌رفت از بحران را تمرکز در حوزه رسانه‌ها از طریق انتشار پیام به روش سوزنی یا تزریقی می‌دانند.
** فرار از بحران‌زدگی در دوران بحران
دانش‌آموخته مقطع دکترای علوم ارتباطات اجتماعی افزود: یکی دیگر از فعالیت‌هایی که رسانه‌ها در حوزه استفاده از خبر برای برون رفت از بحران به کار می‌گیرد، پوشش اخبار بر اساس ارتباط میان سه ضلع بحران، دولت و مخاطبان بی‌طرف است.
بهرامیان افزود: کسی که در این وضعیت خبر را مدیریت می‌کند باید فردی آگاه و دوراندیش باشد تا ضمن قرار داشتن در مدار واقعیت، دچار «بحران‌زدگی» نشود و رسالت اساسی تنظیم و انتشار اخبار یعنی اصل بی‌طرفی را رعایت کند.
** خبرنویسی و تولید محتوا در بحران
این فعال رسانه‌ای گفت: در شرایط بحرانی، تنظیم و انتشار خبر تابع شرایط ویژه تری است که با وضعیت عادی متفاوت خواهد بود.
«بهرامیان» اضافه کرد: ممکن است با چند خبر هم وزن از لحاظ ارزش‌های خبری روبرو باشید؛ در این حالت مدیریت خبر ترجیح می‌دهد خبر را با یک لید کلی و مقدمه مانند شروع و سپس خبر را به سبک تاریخی تنظیم کند.
وی ادامه داد: رسانه‌های خبری شاغل در فضای مجازی و همچنین مکتوب و دیداری و شنیداری لازم است سبک بحران‌زدایی و کشف راه‌حل برون‌رفت از منطقه بحرانی را به‌عنوان چشم‌انداز نوین آگاهی‌رسانی در قالب اخبار، در نظرگیرند.
** راهبری صحیح رسانه شایعات را خنثی کند
بهرامیان بیان کرد: در زمان بحران ایجاب می‌کند که رسانه به انعکاس امکان وقوع حادثه یا بحران، راه‌های جلوگیری یا برون‌رفت از آن و همچنین عواقب آن جهت تهییج افکار عمومی برای جلوگیری از وقوع بحران بپردازد اما یک نکته اساسی باید مورد توجه ویژه قرار گیرد و آن اینکه اخبار به صورت واقعی منتشر شده، اطلاعات مورد نیاز مردم در اختیار آنها قرارگرفته و به شایعات دامن نزنند زیرا پخش اخبار غیر موثق و بر پایه شنیده‌ها یا به وقوع بحران دامن می‌زند یا به تشدید بحران کمک می‌کند.
وی اضافه کرد: برای مثال پیش‌بینی‌ها در خصوص احتمال وقوع زلزله در تهران با اخبار آموزشی، اطلاع‌رسانی و هشدارهای مقاوم‌سازی آغاز شد ولی گاهی برخی رسانه‌ها برای جلب توجه و فروش بیشتر و انگیزه‌های اقتصادی به پخش یا انتشار اخبار ضدونقیض درباره زمان وقوع زلزله اقدام کردند.
وی بیان کرد: این شایعات تا جایی قوت گرفت که بخشی از افکار عمومی به این خیال بود که هر لحظه امکان دارد زلزله رخ دهد؛ در این میان برخی از رسانه‌ها از جمله تلویزیون و رادیو با پخش خبرهایی در خصوص نحوه مقابله با زلزله احتمالی به مدیریت خبر برای جلوگیری از وقوع بحران کاذب اقدام کردند؛ البته مدیریت خبر باید توانایی تفکیک خبر از شایعه را دارا باشد، مدیریت خبر باید با اطلاع کسب کردن ازنظر کارشناسان، نه تنها خبر را از شایعه بازشناسد بلکه با انتشار اخبار واقعی و قابل استناد، شایعات را نزد افکار عمومی بی‌اثر کند.
مدرس رسانه و ارتباطات افزود: محتوای خبری در ساده‌ترین تعریف خود از اعلام حوادث مهم و جالب حکایت دارد و شاخص‌های ارزیابی پیام خبری توسط مدیران رسانه‌ها شامل «دربرگیری و شمولیت»، «تازگی اطلاعات»، «جامعیت»، «بیان صریح و غیرمبهم»، «استفاده از منبع موثق» و «سرعت در انتشار خبر» است.
بهرامیان اظهار داشت: باید توجه داشت خبر «آیا با آثار و نتایج موردنظر در جامعه همراه بوده است؟»، «آیا به کاهش ابهامات کمک کرده است؟» و «چه پیامدها یا آثار ناخواسته‌ای را موجب شده است؟»؛ بنابراین، باید توجه داشت که ارزیابی عملکرد پیام‌رسانی رسانه به ارائه پاسخ‌های روشن و شفاف به هر یک از پرسش‌های مطروحه منتهی شود.
وی ادامه داد: در 2 سه سال اخیر ما با حوادث گرانبار و جانکاهی چون آتش‌سوزی پلاسکو، زلزله کرمانشاه، غرق شدن کشتی سانچی، سقوط هواپیمای تهران – یاسوج، سیل گلستان و شیراز و لرستان و خوزستان روبرو بودیم که از دل‌وجان ما را به ماتم و اندوه فروبرد؛ با این حال تکرار واژه‌های گران بار و اندوه‌بار پیش‌گفته جزء ذاتی برای تهیه و توصیف گزارش‌های این نوع حوادث در هر جامعه‌ای به شمار می‌رود؛ به همین دلیل هیچ‌کس نمی‌تواند مدعی پوشش خبری این حوادث تلخ، بدون توصیف وضعیت وحشتناک حاکم براین وضعیت و استفاده از چنین واژه‌هایی شود.
وی اظهار داشت: رسانه در اوج روزنامه‌نگاری بحران و استفاده از واژه‌های آشنای آن باید به «خلق امید» اقدام کرده و این‌گونه بحران طبیعی به وجود آمده را از درون دچار واسازی و استیصال معنایی کند.
وی افزود: به طور طبیعی هر سیل و حادثه طبیعی می‌تواند حاوی ده‌ها و صدها مصادیق گرانبار برای جامعه باشد؛ گویی سوانح طبیعی و ازجمله همین سیل اخیر اتفاق می‌افتد تا حامل پیام خاص اندوه و خسارت‌بار خود برای ما باشد.
وی ادامه داد: نکته اینجاست که نوع برساخت زبانی و تصویری ما از برخی وقایع و رخدادهای درون این سانحه می‌تواند همزمان امیدآفرین و حامل پیامی نو برای جامعه باشد.
بهرامیان افزود: باید با برجسته‌سازی اخبار امیدبخش، دوباره نشاط و امیدواری را برگرداند؛ یکی از این اتفاق های امیدبخش در روزهای سخت، راه افتادن اقشار مختلفی از جوانان خرم‌آبادی در کوهستان‌های سخت گذر برای رساندن مایحتاج مردم پل‌دختر بود، اتفاق دیگر گشاده‌رویی و مهمان‌نوازی مردم شیراز و قرار دادن هتل‌ها و خانه‌هایشان به‌صورت رایگان در اختیار سیل‌زدگان نوروزی بود؛ همچنین به تصویر کشیدن کاروان کمک‌های مردم زلزله‌زده سرپل ذهاب به گلستان و لرستان (درحالی‌که خود هنوز در چادر بسر می‌برند) و تصویر زوج جوانرودی برای بخشیدن هدایای عروسی خود به زلزله‌زدگان پل‌دختر ازجمله این اتفاق‌های امیدبخش، در اوج بحران و ناامیدی بود.
مدرس علوم ارتباطات اجتماعی اظهار داشت: اطرافمان را به نظاره بنشینیم و در شلوغی اخبار ناگوار حادثه به دنبال روایت‌ها، خبرها و عکس‌هایی بگردیم که کورسوهای امید را نیز برای ما زنده نگه می‌دارد؛ کورسوها و روزنه‌هایی که می‌تواند دوباره حس کنشگری را به‌جای تماشاگری (سلفی و عکس گرفتن) در اوج بحران کنونی به ما برگرداند.
** رسانه نگاری توسعه‌گرا
دانش‌آموخته مقطع دکترای علوم ارتباطات اجتماعی به مواردی که مدیریت رسانه خبری را در خدمت اهداف توسعه قرار می‌دهد اشاره کرد و گفت: باید از ارائه اخبار و اطلاعات صرفاً مثبت، تبلیغاتی و یک‌سویه خودداری شود و نقش مشورتی رسانه نگاران و روابط‌عمومی ها در جلسات تصمیم‌گیری مدیران خبر در حل بحران‌ها مورد اهمیت قرار گیرد.
بهرامیان افزود: جلوگیری از بروز شایعات در سطح جامعه و محیط پیرامون از وظایف مدیران سازمان رسانه است و خبرنگاران گروه‌های تحریریه با حضور به‌موقع و مؤثر در عرصه اجتماعی با جمع‌آوری اطلاعات از سطح جامعه و انتقال به مدیران می‌توانند ناکامی‌ها و بحران‌های زیست‌محیطی و اجتماعی را از بین ببرند.
وی اظهار داشت: امروزه «رسانه» کارآمدترین و مهم‌ترین ابزار انتقال و استفاده از اطلاعات و تأمین نیازها و خواسته‌های افکار عمومی محسوب می‌شود و شناخت ماهیت، جایگاه و ظرفیت‌های رسانه‌ای و بهره‌برداری آگاهانه و صحیح از رسانه‌ها برای رسیدن به‌مواجهه مناسب با بحران یکی از نیازها و ضرورت‌های اساسی است.
وی افزود: اشتباه در عملکردهای گروه‌های خبر تحریریه به‌دلیل عدم درک استفاده صحیح رویدادها، عامل تضعیف مشروعیت سازمان می‌شود؛ بحرانی که توسط سازمان رسانه به‌خوبی و از طریق ارتباطات اطلاعات اداره شود به‌جای لطمه واردکردن بر حسن شهرت سازمان، موجب ارتقای اعتبار آن می‌شود.
وی بیان کرد: سازمان رسانه تحت تأثیر عوامل درونی و بیرونی با اختلال‌ها و بحران‌هایی در فرآیند تولید پیام روبرو می‌شود؛ شرایطی که ممکن است در هرزمانی اتفاق بیافتد و با این حال می‌توان برای مقابله با آن برنامه‌ریزی کرد.
وی ادامه داد: نقاط آسیب‌پذیر رسانه باید موردبررسی قرار گیرد و برای کاهش خطرهای احتمالی، اقدامات پیگیرانه انجام داد؛ بنابراین مدیران رسانه باید کلیه بحران‌های احتمالی را شناسایی کنند حتی اگر احتمال بروز آنها بسیار ناچیز باشد.
وی تصریح کرد: با توجه به آنچه گفته شد به خوبی قابل درک است که مدیریت بحران در عین حال که برای هر جامعه یک نیاز اساسی محسوب می‌شود از پیچیدگی‌های خاصی نیز برخوردار است.
وی اضافه کرد: شاید در دوره‌ای نه‌چندان دور، شیوه‌هایی نظیر تطمیع، تهدید لفظی و مقابله فیزیکی برای مقابله با بحران‌ها جوابگو بود اما در جامعه اطلاعاتی بهترین شیوه برای مقابله با بحران، توضیح نکات مبهم و امتناع عوامل بحران‌ساز است.
وی بیان کرد: ازآنجاکه ثبات و امنیت ملی، تابع مستقیمی از رویکرد افکار عمومی و رضایت و نارضایتی مردم و واکنش آنها در مواقع بحرانی است، رسانه‌ها از جایگاه ویژه‌ای در این زمینه برخوردار است.
به گزارش ایرنا، رسانه به مثابه موتور محرکه باورهای مردم، نقش مهمی در رویکرد افکار عمومی دارد؛ این نقش به پیدایش تصویرهای اولیه منجر می‌شود و باگذشت زمان در قالب رفتار جمعی و فردی ظاهر می شود.
بنابراین رسانه با اتکا به این قدرت خود، نقش مهمی در پیشگیری از بحران دارد چنانچه نهادها قدرت پیش‌بینی بحران را داشته باشند، با استفاده از رسانه می‌توانند از بروز آن جلوگیری کنند.
چنانچه رویکرد پیشگیرانه بر واکنش‌های انفعالی مقدم گرفته شود، می‌توان از بروز بسیاری از بحران‌ها پیشگیری کرد خلاصه اینکه کلید حل بحران را می‌توان در آمادگی، قدرت پیش‌بینی، برنامه‌ریزی و ایجاد زیرساخت‌های اطلاع‌رسانی دانست.
8135/3072
انتهای پیام وی بیان کرد: بحران‌ها از لحاظ ماهیت، بزرگی و شدت متفاوت است اما تمام آنها عواقبی به بار می‌آورد که می‌تواند به طور جدی، توانایی کارکردی یک سازمان یا حتی یک نظام را مختل کند.
وی با بیان اینکه بحران به طور معمول با ارزش‌ترین دارایی‌ها را از میان می‌برد، افزود: لزوم تصمیم‌گیری سریع، وجود راه‌حل‌های محدود، برخورد با گروه‌هایی با اهداف متضاد، نامطلوب بودن عواقب، لزوم واکنش سریع، وخیم بودن عواقب تصمیم‌های غلط در اغلب بحران‌ها مشترک است.
این استاد ارتباطات بیان کرد: از یک منظر نظری رسانه از حساس‌ترین نقاط راهبردی در هنگام بروز بحران می‌باشد بنابراین اولین نکته در این بحث، مسأله مدیریت ارتباطی بحران است که بر عهده رسانه‌هاست؛ زیرا از این منظر رسانه اولین نهادی محسوب می‌شود که داده‌ها و خبرهای آن مورد بازبینی و ارزیابی قرار می‌گیرد.
وی با بیان این سؤال که به دلیل اهمیت و حساسیت رسانه‌ها در شرایط بحرانی چگونه می‌توان با برنامه‌ریزی و سازوکارهای مناسب رسانه‌ها را به سمت رسالت اصلی خود یعنی حل بحران و نه تشدید بحران سوق داد؟ گفت: به اعتقاد اکثر کارشناسان و تحلیل گران، عملکرد رسانه در مواقع بحرانی نیاز به سازوکار ویژه مبتنی بر شرایط محلی و منطقه‌ای دارد.
وی ادامه داد: در این مورد نه تنها باید ملزومات سخت‌افزاری مدیریت، مثل برنامه‌ریزی مدون رسانه‌ای، تشکیل تیم بحران و سازمان‌های پشتیبان رسانه را پیش‌بینی کرد، بلکه تأثیر رسانه بر افکار عمومی در مواقع بحرانی، عملکرد رسانه‌ها در موقعیت‌های مختلف بحران، آسیب‌ها و مزیت‌های توجه رسانه‌ها به بحران پیش، در طول و پس از بحران نیز به عنوان نیازمندی‌های نرم‌افزاری مدیریت باید مورد توجه قرار گیرد.
** سه گام رسانه برای کنترل بحران
وی با بیان اینکه نقش اطلاع رسانی رسانه‌ها در مدیریت و کنترل بلایای طبیعی شامل سه مرحله است، گفت: پیش از وقوع بحران مرحله آموزش، در طول بحران مرحله مواجهه و پس از وقوع بحران مرحله پشتیبانی و اصلاح است.
بهرامیان ادامه داد: در مرحله نخست همه رسانه‌ها می‌توانند به ایفای نقش بپردازند و در محیط اجتماعی، آمادگی لازم برای مقابله و مواجهه با بلایا و حوادث طبیعی و بحران‌های ناشی از آن را ایجاد کنند.
وی افزود: همچنین در این مرحله که مرحله آموزش است، همه رسانه‌ها از راه‌های مختلف باید اطلاعات کافی درباره بلایا را به مخاطبان خود ارائه دهند و توانایی و دانایی آنان را برای مواجهه با لحظه بروز حادثه بالا ببرند؛ این دانش و آگاهی تنها در زمینه محافظت از جان اشخاص نیست بلکه حتی نحوه کمک به آسیب دیدگان و نحوه حفظ اموال و دارایی‌ها را نیز شامل می‌شود و در این مرحله شاید بهترین نقش را تلویزیون بتواند به عهده بگیرد.
وی اضافه کرد: آموزش عملی رسانه‌ها به ویژه تلویزیون و همچنین شبکه‌های اجتماعی در لحظه بروز واقعه کمک شایانی به مردم می‌کنند تا با شبیه‌سازی آنچه مشاهده کرده‌اند از خطر حادثه نجات یابند؛ در این مرحله رادیو و رسانه‌های مکتوب نقش مکملی برای تلویزیون و رسانه‌های اجتماعی دارند.
دانش آموخته مقطع دکترای علوم ارتباطات اظهار داشت: آموزش شامل مراحل «شناساندن بحران و وضعیت آن‌که باعث حساس سازی مردم و نهادها و اتخاذ تدابیر لازم خواهد شد»، «ایجاد آمادگی در بخش‌های سازمان مسئول مواجهه با بحران و یادآوری مرتب موارد مشکل‌دار» و «آموزش چگونگی راه‌های مقابله با بحران یا کمک به آسیب دیدگان احتمالی» است.
«بهرامیان» به شناخت بحران در وضعیت‌های مختلف اشاره کرد و گفت: برای مثال اگر تهران در معرض زلزله قرار دارد و یا امکان سیلاب در شهری وجود دارد، مردم باید با این پدیده‌ها و آثار و عوارض طبیعی آن بر اقتصاد، اجتماع، محیط زندگی و سلامت جسم و روان خودآگاه شوند زیرا شناخت موضوع به مردم کمک می‌کند تا مراحل بعدی آموزش را باانگیزه بیشتری دنبال کنند.
وی بیان کرد: با ایجاد آمادگی در بخش‌های سازمان مسئول، مواجهه با بحران در مرحله پیش از بحران، رسانه‌ها می‌توانند با توجه به آثار و عوارض آن، نقش سازمان‌های مسئول را به‌طور مرتب یادآور شوند و در آنها حساسیت و آمادگی لازم را برای انجام‌وظیفه در شرایط بحرانی ایجاد کنند؛ در این مرحله رسانه‌ها نقش نظارتی و برجسته‌ساز خود را ایفا می‌کنند.
وی به آموزش روش‌های مقابله با فاجعه‌ها و بلایای طبیعی که به شیوه‌های مقابله پیش از وقوع فاجعه، حین وقوع فاجعه و پس‌ازآن تقسیم می‌شود، اشاره کرد و گفت: نوع اول برای آن است که شدت بحران به حداقل ممکن برسد و در این صورت خسارت‌های ناشی از آن کمتر خواهد بود.
وی در ادامه به ذکر یک مثال پرداخت و افزود: اگر آموزش مقاوم‌سازی ساختمان‌ها جدی گرفته شود و مردم آن را به کار ببندند، ضریب ایمنی در مقابل زلزله افزایش می‌یابد یا به هنگام پیش‌بینی سیل، آموزش تخلیه منطقه پیش از بروز حادثه که می‌تواند از وقوع یک فاجعه انسانی جلوگیری کند؛ موجب می‌شود در صورت لزوم، مردم با حداقل لطمه و صدمه از منطقه آسیب‌پذیر خارج شوند.
وی اضافه کرد: نوع دوم، آموزش شیوه‌های مقابله حین بحران و وقوع حادثه است؛ این امر بیشتر شبیه دفاع شخصی در هنگام بروز زلزله است.
وی بیان کرد: نوع سوم آن آموزش برای بعد از وقوع حادثه و بحران است؛ اگر آموزش‌های صحیح و جامعی به مردم داده شود، در هنگامی‌که هیچ نظمی در محل وجود ندارد و تقریباً همه‌چیز از کنترل خارج‌شده است، مردم می‌توانند در سازمان‌دهی و برقراری نظم برای رهایی از مصیبت‌های بیشتر بعد از وقوع حادثه جلوگیری کنند.
** نقش رسانه در لحظه وقوع فاجعه طبیعی
مدرس علوم ارتباطات اجتماعی به نقش رسانه‌ها در هنگام وقوع فاجعه طبیعی اشاره کرد و ادامه داد: عموماً بحران‌ها به دو دسته قابل تقسیم است؛ برخی قابل پیش‌بینی و برخی دیگر مانند زلزله غیرقابل‌پیش‌بینی است؛ از این رو در این مرحله نقش رسانه‌ها به دو گونه متفاوت قابل تقسیم بندی است.
وی اظهار داشت: در بلایای طبیعی قابل پیش‌بینی مانند طوفان و سیل، قدم اول اعلام وضعیت اضطراری، آماده کردن مردم منطقه، مسئولان و در صورت لزوم، مردم سراسر کشور است؛ چنانچه احتمال خطر بسیار بالا باشد، تخلیه هر چه سریع‌تر منطقه نیز در دستور کار قرار می‌گیرد.
وی ادامه داد: اطلاع‌رسانی به مردم درباره وضعیت یا درجه خطر و خسارت‌های ناشی از آن در مرحله بعدی اقدام قرار دارد و ترغیب مردم به کمک‌رسانی نیز از دو جهت وظیفه مدیریت رسانه یا مسئول خبر در دوران بحران است.
بهرامیان اضافه کرد: در این میان نقش مدیریت خبر این است که با استفاده از سابقه اخبار و پوشش خبری واقعه، تصویر پیشآمدهای احتمالی را برای مخاطبان خود مجسم کند؛ سردبیر باید از خود بپرسد که چه اخباری باید منتشر شود یا از چه زاویه‌ای به حوادث پیش‌آمده نگریسته شود که برای برون‌رفت از بحران مؤثر باشد؟
وی بیان کرد: برخی از اساتید رسانه‌ای، نحوه فعالیت و راه‌های برون‌رفت از بحران را تمرکز در حوزه رسانه‌ها از طریق انتشار پیام به روش سوزنی یا تزریقی می‌دانند.
** فرار از بحران‌زدگی در دوران بحران
دانش‌آموخته مقطع دکترای علوم ارتباطات اجتماعی افزود: یکی دیگر از فعالیت‌هایی که رسانه‌ها در حوزه استفاده از خبر برای برون رفت از بحران به کار می‌گیرد، پوشش اخبار بر اساس ارتباط میان سه ضلع بحران، دولت و مخاطبان بی‌طرف است.
بهرامیان افزود: کسی که در این وضعیت خبر را مدیریت می‌کند باید فردی آگاه و دوراندیش باشد تا ضمن قرار داشتن در مدار واقعیت، دچار «بحران‌زدگی» نشود و رسالت اساسی تنظیم و انتشار اخبار یعنی اصل بی‌طرفی را رعایت کند.
** خبرنویسی و تولید محتوا در بحران
این فعال رسانه‌ای گفت: در شرایط بحرانی، تنظیم و انتشار خبر تابع شرایط ویژه تری است که با وضعیت عادی متفاوت خواهد بود.
«بهرامیان» اضافه کرد: ممکن است با چند خبر هم وزن از لحاظ ارزش‌های خبری روبرو باشید؛ در این حالت مدیریت خبر ترجیح می‌دهد خبر را با یک لید کلی و مقدمه مانند شروع و سپس خبر را به سبک تاریخی تنظیم کند.
وی ادامه داد: رسانه‌های خبری شاغل در فضای مجازی و همچنین مکتوب و دیداری و شنیداری لازم است سبک بحران‌زدایی و کشف راه‌حل برون‌رفت از منطقه بحرانی را به‌عنوان چشم‌انداز نوین آگاهی‌رسانی در قالب اخبار، در نظرگیرند.
** راهبری صحیح رسانه شایعات را خنثی کند
بهرامیان بیان کرد: در زمان بحران ایجاب می‌کند که رسانه به انعکاس امکان وقوع حادثه یا بحران، راه‌های جلوگیری یا برون‌رفت از آن و همچنین عواقب آن جهت تهییج افکار عمومی برای جلوگیری از وقوع بحران بپردازد اما یک نکته اساسی باید مورد توجه ویژه قرار گیرد و آن اینکه اخبار به صورت واقعی منتشر شده، اطلاعات مورد نیاز مردم در اختیار آنها قرارگرفته و به شایعات دامن نزنند زیرا پخش اخبار غیر موثق و بر پایه شنیده‌ها یا به وقوع بحران دامن می‌زند یا به تشدید بحران کمک می‌کند.
وی اضافه کرد: برای مثال پیش‌بینی‌ها در خصوص احتمال وقوع زلزله در تهران با اخبار آموزشی، اطلاع‌رسانی و هشدارهای مقاوم‌سازی آغاز شد ولی گاهی برخی رسانه‌ها برای جلب توجه و فروش بیشتر و انگیزه‌های اقتصادی به پخش یا انتشار اخبار ضدونقیض درباره زمان وقوع زلزله اقدام کردند.
وی بیان کرد: این شایعات تا جایی قوت گرفت که بخشی از افکار عمومی به این خیال بود که هر لحظه امکان دارد زلزله رخ دهد؛ در این میان برخی از رسانه‌ها از جمله تلویزیون و رادیو با پخش خبرهایی در خصوص نحوه مقابله با زلزله احتمالی به مدیریت خبر برای جلوگیری از وقوع بحران کاذب اقدام کردند؛ البته مدیریت خبر باید توانایی تفکیک خبر از شایعه را دارا باشد، مدیریت خبر باید با اطلاع کسب کردن ازنظر کارشناسان، نه تنها خبر را از شایعه بازشناسد بلکه با انتشار اخبار واقعی و قابل استناد، شایعات را نزد افکار عمومی بی‌اثر کند.
مدرس رسانه و ارتباطات افزود: محتوای خبری در ساده‌ترین تعریف خود از اعلام حوادث مهم و جالب حکایت دارد و شاخص‌های ارزیابی پیام خبری توسط مدیران رسانه‌ها شامل «دربرگیری و شمولیت»، «تازگی اطلاعات»، «جامعیت»، «بیان صریح و غیرمبهم»، «استفاده از منبع موثق» و «سرعت در انتشار خبر» است.
بهرامیان اظهار داشت: باید توجه داشت خبر «آیا با آثار و نتایج موردنظر در جامعه همراه بوده است؟»، «آیا به کاهش ابهامات کمک کرده است؟» و «چه پیامدها یا آثار ناخواسته‌ای را موجب شده است؟»؛ بنابراین، باید توجه داشت که ارزیابی عملکرد پیام‌رسانی رسانه به ارائه پاسخ‌های روشن و شفاف به هر یک از پرسش‌های مطروحه منتهی شود.
وی ادامه داد: در 2 سه سال اخیر ما با حوادث گرانبار و جانکاهی چون آتش‌سوزی پلاسکو، زلزله کرمانشاه، غرق شدن کشتی سانچی، سقوط هواپیمای تهران – یاسوج، سیل گلستان و شیراز و لرستان و خوزستان روبرو بودیم که از دل‌وجان ما را به ماتم و اندوه فروبرد؛ با این حال تکرار واژه‌های گران بار و اندوه‌بار پیش‌گفته جزء ذاتی برای تهیه و توصیف گزارش‌های این نوع حوادث در هر جامعه‌ای به شمار می‌رود؛ به همین دلیل هیچ‌کس نمی‌تواند مدعی پوشش خبری این حوادث تلخ، بدون توصیف وضعیت وحشتناک حاکم براین وضعیت و استفاده از چنین واژه‌هایی شود.
وی اظهار داشت: رسانه در اوج روزنامه‌نگاری بحران و استفاده از واژه‌های آشنای آن باید به «خلق امید» اقدام کرده و این‌گونه بحران طبیعی به وجود آمده را از درون دچار واسازی و استیصال معنایی کند.
وی افزود: به طور طبیعی هر سیل و حادثه طبیعی می‌تواند حاوی ده‌ها و صدها مصادیق گرانبار برای جامعه باشد؛ گویی سوانح طبیعی و ازجمله همین سیل اخیر اتفاق می‌افتد تا حامل پیام خاص اندوه و خسارت‌بار خود برای ما باشد.
وی ادامه داد: نکته اینجاست که نوع برساخت زبانی و تصویری ما از برخی وقایع و رخدادهای درون این سانحه می‌تواند همزمان امیدآفرین و حامل پیامی نو برای جامعه باشد.
بهرامیان افزود: باید با برجسته‌سازی اخبار امیدبخش، دوباره نشاط و امیدواری را برگرداند؛ یکی از این اتفاق های امیدبخش در روزهای سخت، راه افتادن اقشار مختلفی از جوانان خرم‌آبادی در کوهستان‌های سخت گذر برای رساندن مایحتاج مردم پل‌دختر بود، اتفاق دیگر گشاده‌رویی و مهمان‌نوازی مردم شیراز و قرار دادن هتل‌ها و خانه‌هایشان به‌صورت رایگان در اختیار سیل‌زدگان نوروزی بود؛ همچنین به تصویر کشیدن کاروان کمک‌های مردم زلزله‌زده سرپل ذهاب به گلستان و لرستان (درحالی‌که خود هنوز در چادر بسر می‌برند) و تصویر زوج جوانرودی برای بخشیدن هدایای عروسی خود به زلزله‌زدگان پل‌دختر ازجمله این اتفاق‌های امیدبخش، در اوج بحران و ناامیدی بود.
مدرس علوم ارتباطات اجتماعی اظهار داشت: اطرافمان را به نظاره بنشینیم و در شلوغی اخبار ناگوار حادثه به دنبال روایت‌ها، خبرها و عکس‌هایی بگردیم که کورسوهای امید را نیز برای ما زنده نگه می‌دارد؛ کورسوها و روزنه‌هایی که می‌تواند دوباره حس کنشگری را به‌جای تماشاگری (سلفی و عکس گرفتن) در اوج بحران کنونی به ما برگرداند.
** رسانه نگاری توسعه‌گرا
دانش‌آموخته مقطع دکترای علوم ارتباطات اجتماعی به مواردی که مدیریت رسانه خبری را در خدمت اهداف توسعه قرار می‌دهد اشاره کرد و گفت: باید از ارائه اخبار و اطلاعات صرفاً مثبت، تبلیغاتی و یک‌سویه خودداری شود و نقش مشورتی رسانه نگاران و روابط‌عمومی ها در جلسات تصمیم‌گیری مدیران خبر در حل بحران‌ها مورد اهمیت قرار گیرد.
بهرامیان افزود: جلوگیری از بروز شایعات در سطح جامعه و محیط پیرامون از وظایف مدیران سازمان رسانه است و خبرنگاران گروه‌های تحریریه با حضور به‌موقع و مؤثر در عرصه اجتماعی با جمع‌آوری اطلاعات از سطح جامعه و انتقال به مدیران می‌توانند ناکامی‌ها و بحران‌های زیست‌محیطی و اجتماعی را از بین ببرند.
وی اظهار داشت: امروزه «رسانه» کارآمدترین و مهم‌ترین ابزار انتقال و استفاده از اطلاعات و تأمین نیازها و خواسته‌های افکار عمومی محسوب می‌شود و شناخت ماهیت، جایگاه و ظرفیت‌های رسانه‌ای و بهره‌برداری آگاهانه و صحیح از رسانه‌ها برای رسیدن به‌مواجهه مناسب با بحران یکی از نیازها و ضرورت‌های اساسی است.
وی افزود: اشتباه در عملکردهای گروه‌های خبر تحریریه به‌دلیل عدم درک استفاده صحیح رویدادها، عامل تضعیف مشروعیت سازمان می‌شود؛ بحرانی که توسط سازمان رسانه به‌خوبی و از طریق ارتباطات اطلاعات اداره شود به‌جای لطمه واردکردن بر حسن شهرت سازمان، موجب ارتقای اعتبار آن می‌شود.
وی بیان کرد: سازمان رسانه تحت تأثیر عوامل درونی و بیرونی با اختلال‌ها و بحران‌هایی در فرآیند تولید پیام روبرو می‌شود؛ شرایطی که ممکن است در هرزمانی اتفاق بیافتد و با این حال می‌توان برای مقابله با آن برنامه‌ریزی کرد.
وی ادامه داد: نقاط آسیب‌پذیر رسانه باید موردبررسی قرار گیرد و برای کاهش خطرهای احتمالی، اقدامات پیگیرانه انجام داد؛ بنابراین مدیران رسانه باید کلیه بحران‌های احتمالی را شناسایی کنند حتی اگر احتمال بروز آنها بسیار ناچیز باشد.
وی تصریح کرد: با توجه به آنچه گفته شد به خوبی قابل درک است که مدیریت بحران در عین حال که برای هر جامعه یک نیاز اساسی محسوب می‌شود از پیچیدگی‌های خاصی نیز برخوردار است.
وی اضافه کرد: شاید در دوره‌ای نه‌چندان دور، شیوه‌هایی نظیر تطمیع، تهدید لفظی و مقابله فیزیکی برای مقابله با بحران‌ها جوابگو بود اما در جامعه اطلاعاتی بهترین شیوه برای مقابله با بحران، توضیح نکات مبهم و امتناع عوامل بحران‌ساز است.
وی بیان کرد: ازآنجاکه ثبات و امنیت ملی، تابع مستقیمی از رویکرد افکار عمومی و رضایت و نارضایتی مردم و واکنش آنها در مواقع بحرانی است، رسانه‌ها از جایگاه ویژه‌ای در این زمینه برخوردار است.
به گزارش ایرنا، رسانه به مثابه موتور محرکه باورهای مردم، نقش مهمی در رویکرد افکار عمومی دارد؛ این نقش به پیدایش تصویرهای اولیه منجر می‌شود و باگذشت زمان در قالب رفتار جمعی و فردی ظاهر می شود.
بنابراین رسانه با اتکا به این قدرت خود، نقش مهمی در پیشگیری از بحران دارد چنانچه نهادها قدرت پیش‌بینی بحران را داشته باشند، با استفاده از رسانه می‌توانند از بروز آن جلوگیری کنند.
چنانچه رویکرد پیشگیرانه بر واکنش‌های انفعالی مقدم گرفته شود، می‌توان از بروز بسیاری از بحران‌ها پیشگیری کرد خلاصه اینکه کلید حل بحران را می‌توان در آمادگی، قدرت پیش‌بینی، برنامه‌ریزی و ایجاد زیرساخت‌های اطلاع‌رسانی دانست.
8135/3072
کپی شد
