تغییر ارز، انتشار اسکناسهای جدید یا متوسل شدن به چاپ پول، تصمیمات مجزایی نیستند، بلکه ابزارهای حاکمیتی دقیقی هستند که به مدیریت ثبات اقتصادی کشور مرتبط میشوند.
به گزارش جماران به نقل از الجزیره، دولت سوریه اخیراً عزم خود را برای انتشار ارز جدید اعلام کرده است، اقدامی که هدف آن جایگزینی ارز فعلی به ارث رسیده از دوران رژیم سابق است و این در چارچوب مسیر گستردهتری برای بازسازی سیاست پولی و ایجاد مرحله اقتصادی جدید صورت میگیرد.
عبدالقادر الحصریه، رئیس بانک مرکزی سوریه، گفت که کشورش از اول ژانویه 2026 روند جایگزینی اسکناسهای در گردش فعلی با اسکناسهای جدید را آغاز خواهد کرد و این در چارچوب یک طرح رسمی برای جایگزینی ارزهای صادر شده در دوره حکومت اسد انجام میشود.
الحصریه در بیانیهای که توسط خبرگزاری سوریه (سانا) منتشر شد، افزود: «با کمال افتخار و مباهات، صدور فرمان شماره 293 سال 2025، مربوط به تولد ارز جدید سوریه را در یک ایستگاه ملی سرنوشتساز که منعکسکننده آغاز مرحله اقتصادی و پولی جدید است، تبریک میگویم».
با توجه به این تحول، مجموعهای از پرسشهای اساسی مطرح میشود، از جمله:
چه دلایلی باعث میشود کشورها ارز خود را تغییر دهند یا جایگزین کنند؟
تفاوت بین انتشار ارز جدید و چاپ ارز محلی در چارچوب نظام پولی موجود چیست؟
برجستهترین کشورهای عربی و اسلامی که تجربیات مشابهی را پشت سر گذاشتهاند، کدامند؟
هزینه انتشار یا چاپ یک ارز جدید چقدر است؟
ارزها در کدام کشورها چاپ میشوند؟
چه دلایلی باعث میشود کشورها ارز خود را تغییر دهند؟
اکثر کشورهای جهان ارز ملی خاص خود را دارند که یکی از نمادهای مهم حاکمیتی و اقتصادی کشور محسوب میشود، اما برخی از کشورها ممکن است در مراحل خاصی مجبور شوند ارز خود را تغییر دهند یا آن را با ارز جدید دیگری به دلایل مختلف جایگزین کنند.
تغییر ارز یک تصمیم شکلی یا یک اقدام فنی با تأثیر محدود نیست، بلکه گامی حاکمیتی عمیق است که اغلب با بحرانهای بزرگ اقتصادی یا تحولات سرنوشتساز در مسیر مالی و پولی کشور مرتبط است. موفقیت این گام منوط به میزان ثبات سیاستهای مالی و پولی همراه آن است، نه صرفاً انتشار ارز جدید.
در زیر برجستهترین دلایلی که یک کشور را به تغییر ارز خود سوق میدهد، بر اساس صندوق بینالمللی پول و آرشیو شهر مونیخ آورده شده است:
تورم بیش از حد و از دست دادن ارزش خرید
هنگامی که قیمتها با سرعت بالایی افزایش مییابد و ارزش ارز محلی به حدی کاهش مییابد که ارقام در زندگی روزمره بزرگ و غیرعملی میشوند، بانکهای مرکزی از طریق کاهش تعداد صفرها یا جایگزینی واحد پولی، اقدام به انتشار مجدد ارز جدید میکنند، همانطور که در ترکمنستان در سال 2008 رخ داد.
بازسازی اقتصاد پس از بحران های بزرگ یا جنگ ها
در موارد انتقال سیاسی یا پس از درگیری ها و جنگ های داخلی، ارز جدید به عنوان نمادی برای آغاز یک مرحله اقتصادی متفاوت و گسست از گذشته استفاده می شود، به ویژه اگر ارز قبلی با یک نظام فروپاشیده مرتبط باشد، همانطور که در حال حاضر در سوریه وجود دارد.
ادغام اقتصادی و پیوستن به اتحادیه پولی
در برخی موارد، نظام ارزی در نتیجه تصمیمات سیاسی و اقتصادی تغییر می کند، مانند پیوستن به یک اتحادیه پولی مشترک، همانطور که در کشورهای منطقه یورو رخ داد.
فروپاشی نظام ارزی یا ضعف نظام مالی
مشکلات مزمن در نظام مالی، مانند فروپاشی نرخ ارز یا گسترش وسیع یک ارز خارجی در اقتصاد داخلی، ممکن است منجر به بازنگری نظام پولی یا اتخاذ یک ارز جدید برای تقویت ثبات شود.
مبارزه با جعل و تقویت امنیت پولی
با توسعه روش های جعل، برخی از کشورها ارزهای جدیدی را با فناوری های امنیتی پیشرفته برای محافظت از نظام پولی و تقویت اعتماد به ارز، اتخاذ می کنند.
تفاوت بین انتشار ارز جدید و چاپ ارز محلی چیست؟
انتشار یک ارز ملی جدید به معنای جایگزینی ارز موجود یا ایجاد یک تغییر اساسی در آن است، که ممکن است شامل تغییر نام ارز یا شکل و طراحی و واحد اصلی آن، یا حتی انتقال به یک نظام پولی کاملاً جدید متفاوت از نظام رایج قبلی باشد.
به گفته صندوق بین المللی پول، فرآیند معرفی یک ارز ملی جدید از 4 مرحله اصلی مرتبط به هم می گذرد:
در دسترس بودن پیش نیازها
شامل وجود سیاست های اقتصاد کلان سالم، همراه با یک چارچوب قانونی و نهادی قوی برای بخش مالی، یا تلاش برای ایجاد این شرایط قبل از شروع اصلاحات پولی.
آماده سازی و برنامه ریزی دقیق
این امر مستلزم تدوین سیاست ها و رویه های لازم برای اصلاحات پولی، همراه با تهیه بودجه تفصیلی است که تمام مراحل عملیات، از جمله هزینه های چاپ و ضرب ارز جدید را پوشش می دهد.
مرحله تولید ارز جدید
شامل طراحی و چاپ و ضرب اسکناس های جدید مطابق با بالاترین استانداردهای کیفیت و ایمنی است.
مرحله اجرا
این پیچیده ترین مرحله است، زیرا شامل عرضه ارز جدید برای گردش، و خارج کردن تدریجی ارز قدیمی، و اطمینان از انتقال هموار بدون ایجاد اختلال در بازارها، یا آسیب رساندن به اعتماد معامله گران است.
اما فرآیند چاپ یک ارز محلی در چارچوب نظام پولی موجود، کمتر پیچیده است، و ممکن است شامل صدور یک اسکناس جدید یا به روز رسانی طراحی یک اسکناس موجود با هدف مبارزه با جعل باشد، همانطور که ایالات متحده زمانی که اسکناس 100 دلاری را با طراحی امنیتی به روز شده (سری 2013) صادر کرد، انجام داد، در حالی که دلار آمریکا و نظام پولی موجود بدون تغییر باقی ماندند.
در موارد دیگر، کشورها ممکن است به چاپ پول در چارچوب آنچه به عنوان «تسهیل کمی» شناخته می شود، متوسل شوند، که یک سیاست پولی است که به معنای تزریق مستقیم اسکناس های جدید به بازارها نیست، بلکه متکی بر این است که بانک های مرکزی دارایی های مالی، اغلب اوراق قرضه دولتی، را از بانک ها و سایر مؤسسات مالی، مانند صندوق های بازنشستگی، خریداری می کنند.
انتظار میرود که این نقدینگی اضافی بانکها را تشویق به افزایش وامدهی کند، که به طور مثبت بر فعالیت اقتصادی تأثیر میگذارد.
مهمترین کشورهای عربی و اسلامی که ارزهای خود را تغییر داده یا جایگزین کردهاند کدامند؟
بسیاری از کشورهای عربی و اسلامی در طول تاریخ اصلاحات پولی را تجربه کردهاند، به ویژه در دورههای استقلال یا بازسازی اقتصادی، چه از طریق جایگزینی ارزهای خارجی یا داخلی قدیمی با ارزهای ملی مدرن، یا از طریق ارزیابی مجدد ارزهای موجود. از جمله برجستهترین این تجربیات عبارتند از:
عراق: پس از اشغال عراق در سال 2003 و سقوط رژیم صدام حسین، اداره ائتلاف موقت ارز جدیدی را با نام دینار عراقی جدید صادر کرد تا جایگزین دینار قدیمی معروف به دینار سوئیسی شود.
سودان: دینار سودان در سال 2007 طبق توافقنامه صلح جامع امضا شده در سال 2005 با سودان جنوبی، با پوند سودان جایگزین شد.
یمن: دینار در یمن جنوبی و ریال در یمن شمالی قبل از اتحاد کشور در سال 1990 استفاده میشد و بعداً ریال یمن به ارز ملی یکپارچه تبدیل شد.
عربستان سعودی: پادشاهی از استفاده از سکههای خارجی و داخلی به یک ارز کاغذی ملی به نام ریال سعودی روی آورد که در مراحل مختلف در دهههای پنجاه و شصت قرن گذشته عرضه شد و معاملات رسمی با اسکناس در سال 1961 آغاز شد.
کویت: در اول آوریل 1961، و پس از کمتر از 6 ماه از استقلال، دینار کویت با ارزش معادل 2.48828 گرم طلای خالص صادر شد تا در ماه مه همان سال به تنها ارز قانونی کشور تبدیل شود.
ترکیه: لیره ترکیه در سال 2005 مورد ارزیابی مجدد قرار گرفت و در آن ارز بسیار متورم با یک لیره جدید در برابر یک میلیون لیره قدیمی جایگزین شد.
هزینه چاپ یک ارز جدید چقدر است و کجا چاپ میشود؟
تولید و توزیع اسکناس از مسئولیتهای حاکمیتی است که بانکهای مرکزی بر عهده دارند. طبق گفته پلتفرم «ناسداک»، حجم هزینههای جهانی برای چاپ اسکناس در سال 2018 حدود 9.7 میلیارد دلار بوده و در سال 2023 به حدود 11.1 میلیارد دلار افزایش یافته است.
کشورهایی مانند ایالات متحده آمریکا موظف هستند طبق قانون اسکناسهای خود را در داخل خاک خود چاپ کنند، در حالی که کشورهای دیگر چاپخانههای خصوصی ندارند و این امر آنها را مجبور میکند از طرفهای خارجی کمک بگیرند. ایالات متحده سالانه حدود 7 میلیارد اسکناس برای تأمین نیازهای معاملات و جایگزینی اسکناسهای آسیب دیده چاپ میکند.
بر اساس دادههای هیئت مدیره فدرال رزرو آمریکا (بانک مرکزی)، هزینه چاپ یک اسکناس 10 دلاری حدود 6.8 سنت است و برای اسکناس 20 دلاری به 7.3 سنت افزایش مییابد و برای اسکناس 100 دلاری به حدود 11.3 سنت میرسد، زیرا شامل ویژگیهای امنیتی پیشرفتهای است.
در منطقه یورو، اسکناسها به طور مشترک توسط بانکهای مرکزی کشورهای عضو منطقه یورو تولید میشوند، به طوری که هر بانک مرکزی مسئولیت تولید بخشی از اسکناسها را مطابق با توزیعی که توسط بانک مرکزی اروپا تعیین میشود، بر عهده دارد.
در منطقه عربی، چندین کشور چاپخانههای خاص خود را دارند که توسط بانکهای مرکزی یا دولت اداره میشوند. به عنوان مثال، بانک مرکزی مصر از سال 1967 چاپخانه خود را اداره میکند، در حالی که مؤسسه پول عربستان سعودی (ساما) از دهه پنجاه قرن گذشته از امتیاز انحصاری چاپ و ضرب ارز ملی برخوردار بوده است. پادشاهی مغرب نیز در سال 1987 خانه ضرب ارز ملی «دار السکه» را تأسیس کرد و از آن زمان تاکنون درهم در این مؤسسه چاپ و ضرب میشود.
و در پایان
تغییر ارز، انتشار اسکناسهای جدید یا متوسل شدن به چاپ پول، تصمیمات مجزایی نیستند، بلکه ابزارهای حاکمیتی دقیقی هستند که به مدیریت ثبات اقتصادی کشور مرتبط میشوند.
موفقیت هر گام پولی منوط به استحکام سیاستهای مالی و پولی، وضوح چارچوبهای قانونی و توانایی نهادها در اجرا است، زیرا ارز، صرف نظر از شکل یا نامش، در اصل منعکس کننده قدرت اقتصادی است که پشتوانه آن است.
