به گزارش جماران، احمد الدبش نویسنده فلسطینی در مقاله ای در الجزیره نوشت:  اسرائیلی ها دریافتند آنچه برای دهه ها به عنوان مصونیت اطلاعاتی و دیوار بازدارندگی مطلق تبلیغ می شد، چیزی جز یک توهم جمعی نبوده است.

مهاجرت از اسرائیل به خارج - یا آنچه در زبان عبری «یردا» (یریדה) نامیده می شود که به معنای واقعی کلمه «نزول» است - یکی از حساس ترین مسائل اجتماعی در جامعه اسرائیل است.

این نامگذاری دارای معانی عمیقی است، زیرا حاکی از سقوط و انحطاط است، در مقابل «عالیا» (عליה) یا «صعود» که نماد مهاجرت به سرزمین موعود است.

از زمان تأسیس دولت در سال 1948، ایده «صعود» به اسرائیل سنگ بنای هویت صهیونیستی را تشکیل داده است، در حالی که مهاجرت معکوس نوعی دست کشیدن از پروژه قومی، فرار یا تلاش برای جاه طلبی های شخصی خودخواهانه در کشورهای غربی تلقی می شود، به جای مشارکت در تلاش جمعی صهیونیستی که در تلاش است تا ماهیت یهودی دولت و آینده آن را تضمین کند.

اسحاق رابین، نخست وزیر اسرائیل، این مهاجران را در جشن های روز استقلال در سال 1976 «سقوط بزدلان»توصیف کرد، توصیفی که هنوز هم بیانگر موضع جمعی نسبت به این گروه تا به امروز است.

اسرائیل - دولتی که اساساً بر مفهوم مهاجرت یهودیان به «سرزمین موعود» بنا شده است - برای اولین بار از زمان تأسیس خود با موج مهاجرت معکوس شتابان مواجه است، به طوری که تعداد خروجی ها در دو سال گذشته از تعداد ورودی ها بیشتر است.

فروپاشی  افسانه «پناهگاه امن»

از سال 1948، وسواس امنیت محور اصلی در ساخت آگاهی جمعی اسرائیل و در گفتمان صهیونیستی بوده است که اسرائیل را به عنوان «وطن امن برای مردم یهود» و «آخرین پناهگاه» برای یهودیان اخراج شده از اروپا معرفی می کند.

با این حال، این افسانه در هفتم اکتبر 2023 با عملیات «طوفان الاقصی» فرو ریخت، عملیاتی که ساختار نهاد امنیتی را متزلزل کرد و احساس جمعی امنیت را در داخل مرزهای دولت از بین برد.

در آن روز، اسرائیلی ها دریافتند آنچه برای دهه ها به عنوان مصونیت اطلاعاتی و دیوار بازدارندگی مطلق تبلیغ می شد، چیزی جز یک توهم جمعی نبوده است. نفوذ مقاومت فلسطین به مرزهای مستحکم و تبدیل نمادهای امنیت به صحنه هایی از ناتوانی و سردرگمی، نه فقط اعتماد بین شهروند اسرائیلی و نهادهای امنیتی آن را از بین برد، بلکه بحران را از یک شرایط نظامی موقت به یک بحران هویت وجودی تبدیل کرد.

بر اساس گزارش موسسه دموکراسی اسرائیل (2024)، بیش از دو سوم شهروندان اظهار داشتند که اعتماد آنها به ارتش پس از این حمله به شدت کاهش یافته است، در حالی که بیش از نیمی از آنها «ترس دائمی از دست دادن امنیت شخصی حتی در شهرهای مرکزی» را ابراز کردند.

از اینجا، ایده «پناهگاه امن» که مهاجران یهودی را از اروپا و جهان جذب می کرد، به موضوع شک و نگرانی و انگیزه ای برای هزاران خانواده برای جستجوی «پناهگاه جایگزین» در خارج از مرزها تبدیل شد. مهاجرت دیگر صرفاً یک گزینه اقتصادی یا شغلی نیست، بلکه به یک مکانیسم بقا در برابر از دست دادن امنیت داخلی تبدیل شده است.

سونامی خروج

اسرائیل - رژیمی که اساساً بر مفهوم مهاجرت یهودیان به  سرزمین موعود  بنا نهاده شده است - برای اولین بار از زمان تأسیس خود، با موج مهاجرت معکوس فزاینده‌ای مواجه است، به طوری که تعداد مهاجران در دو سال گذشته از تعداد واردکنندگان بیشتر بوده است.

بر اساس داده‌های رسمی منتشر شده توسط مرکز تحقیقات و اطلاعات کنست اسرائیل (Knesset Research and Information Center)، پس از افزایش بی‌سابقه میزان خروج از دهه هفتاد تا کنون، اسرائیل در سال‌های 2023-2024 به «سرزمینی تبدیل شده است که بیشتر از آنکه پذیرای مردم باشد، آنها را صادر می‌کند».

داده‌های منتشر شده توسط اداره مرکزی آمار اسرائیل (Central Bureau of Statistics, 2024) به موازات گزارش‌های بین‌المللی مانند خبرگزاری  آسوشیتدپرس  و روزنامه  تایمز آو اسرائیل  نشان می‌دهد که دوره زمانی از اکتبر 2023 تا اواسط 2025، یکی از بزرگترین موج‌های مهاجرت خارجی از اسرائیل در دو دهه اخیر بوده است.

بر اساس برآوردهای اداره مرکزی آمار، بین 82 هزار تا 85 هزار نفر در سال 2023 اسرائیل را ترک کرده‌اند که بالاترین میزان سالانه از زمان انتفاضه دوم است.

خبرگزاری آسوشیتدپرس اشاره می‌کند که ماه‌های اول سال 2024 شاهد افزایش 59 درصدی در تعداد مهاجران در مقایسه با مدت مشابه در سال قبل بوده است.

اما روزنامه  تایمز آو اسرائیل  در گزارش آماری خود ذکر کرده است که تعداد کسانی که  در نیمه اول سال 2024 به اسرائیل بازگشته اند با کاهش 21 درصدی مواجه شده است که نشان دهنده تغییر آشکاری در ترازوی حرکت جمعیتی بین«خروج» (Yerida) و «بازگشت» (Aliyah) است.

این کاهش در نرخ بازگشت به داخل اسرائیل، نشانگر واضحی از فرسایش جذابیت  پناهگاه امن  در آگاهی جمعی اسرائیلی‌ها است، زیرا تصمیم مهاجرت دیگر صرفاً در چارچوب اقتصادی یا حرفه‌ای تفسیر نمی‌شود، بلکه پاسخی امنیتی به رویدادهای شتابان پس از هفتم اکتبر 2023 نیز محسوب می‌شود.

با گسترش دامنه تنش‌های منطقه‌ای و افزایش احساس ناپایداری، این ارقام شروع به شکل‌گیری یک تحول ساختاری بلندمدت در جمعیت‌شناسی  کرده‌اند، که سؤالاتی را در مورد آینده اجتماعی و اقتصادی آن در طول دهه آینده مطرح می‌کند.

آمارهای ذکر شده نشان می‌دهد که این موج مهاجرت از نظر زمانی یکنواخت نبوده است، بلکه از دو مرحله اصلی عبور کرده است:

مرحله اول (اکتبر 2023 - مارس 2024):

این مرحله «شوک جمعی» است که پس از عملیات «طوفان الاقصی» رخ داد، جایی که ترس امنیتی با بسیج نظامی گسترده و احساس ناپایداری خانواده‌ها همزمان شد.

در این دوره، مهاجرت دارای ماهیت دفاعی موقت بود؛ یعنی «مهاجرت پیشگیرانه» با هدف دور شدن از تنش مستقیم.

مرحله دوم (آوریل 2024 - تابستان 2025):

این مرحله «ثبات نسبی» است، جایی که خروج به یک گزینه استراتژیک در بین برخی گروه‌ها، به ویژه متخصصان و خانواده‌های شهری تبدیل شده است.

در اینجا، سفر دیگر صرفاً فرار از خطر نیست، بلکه جستجوی یک سبک زندگی با ثبات‌تر و فرصت‌های شغلی و تحصیلی در خارج  است.

این داده‌ها نشان‌دهنده یک تحول ساختاری بلندمدت در جمعیت‌شناسی است، به ویژه با افزایش احساس ناپایداری منطقه‌ای و کاهش اعتماد به مؤسسات.

گیلعاد کریو، نماینده کنست، این پدیده را «سونامی از اسرائیلی‌هایی توصیف کرد که تصمیم به ترک فلسطین اشغالی می‌گیرند». این توصیف در گزارش  تایمز آو اسرائیل  با عنوان: (Hidden Cost of War: 125,000 Israelis Emigrated between 2022 and 2024) (Times of Israel, 2025) آمده است.

چه کسانی در حال مهاجرت هستند؟

داده‌های منتشر شده توسط اداره مرکزی آمار اسرائیل (CBS, 2024) نشان می‌دهد که بیش از 80 هزار اسرائیلی در یک سال فلسطین اشغالی را ترک کرده‌اند که بیشتر آنها در رده سنی 25 تا 40 سال قرار دارند، یعنی دسته‌ای که ستون فقرات نیروی کار در بخش‌های تولیدی و فناوری را تشکیل می‌دهند.

اندرو شاین (Andrew Schein) در مطالعه خود که در مجله   امور اسرائیل  (Israel Affairs) منتشر شده است، معتقد است که این مهاجرت نشان دهنده یک فرار مغزهای اقتصادی خطرناک است، زیرا منجر به کاهش پایگاه مالیاتی و افزایش هزینه‌های نیروی کار محلی می‌شود (https://doi.org/10.1080/13537121.2024.2422157).

در گزارشی که وب‌سایت «تایمز سارایوو» در 15 اکتبر 2024 با عنوان «ترک اسرائیل توسط اسرائیلی‌ها در تعداد زیاد: مهاجرت بی‌سابقه، و بیشتر آنها از افراد در سن خدمت سربازی هستند» منتشر کرد، اشاره شده است که اسرائیل شاهد موج فزاینده‌ای از مهاجرت در بین گروه‌های جوان و مولد است.

این گزارش نشان داد که میانگین سنی مهاجران مرد 31.6 سال و برای زنان 32.5 سال بوده است، و توضیح داد که افراد در دهه 20 و 30 سالگی حدود 40 درصد از کل مهاجران را تشکیل می‌دهند، اگرچه نسبت جمعیتی آنها از 27 درصد فراتر نمی‌رود.

به گفته تحلیل آماری، این ارقام نشان می‌دهد که اسرائیل بخش مرکزی از نیروی کار ماهر را از دست می‌دهد که در سن تحصیلات دانشگاهی، مشارکت حرفه‌ای و خدمت سربازی قرار دارند، که این امر پیامدهای اقتصادی و انسانی بلندمدتی را به دنبال خواهد داشت.

همچنین در این گزارش آمده است که 48 درصد از مردان و 45 درصد از زنان مهاجر مجرد هستند، در حالی که 41 درصد با شریک زندگی خود نقل مکان کرده‌اند، که نشان می‌دهد بخش بزرگی از این افراد به طور دائم مهاجرت می‌کنند نه موقت.

از نظر مبدأ، 59 درصد از مهاجران در خارج متولد شده‌اند، در حالی که 41 درصد آنها در داخل اسرائیل متولد شده‌اند. 80 درصد از متولدین خارج و از اروپا آمده‌اند که اکثریت قریب به اتفاق آنها (72 درصد) از کشورهای اتحاد جماهیر شوروی سابق هستند، یعنی دسته‌ای که قبلاً از حمایت‌های گسترده دولتی شامل مسکن یارانه‌ای و وام‌های مسکن برخوردار بودند، قبل از اینکه سود حاصل از فروش آن املاک را در خارج  سرمایه‌گذاری مجدد کنند (Sarajevo Times, 2024).

این ارقام نشان می‌دهد که اسرائیل نخبگان جوان، مولد و تحصیل‌کرده خود را از دست می‌دهد، یعنی دسته‌ای که اساس نیروی کار، آموزش و خدمت سربازی را تشکیل می‌دهند؛ که این امر پیامدهای انسانی و اقتصادی طولانی‌مدتی را به دنبال خواهد داشت.

جوانان در اسرائیل دیگر دولت را یک پروژه جمعی ملی با چشم‌انداز نمی‌بینند، بلکه مکانی پر از تهدید می‌دانند که «اسیر واقعیت درگیری مداوم» است.

فرار مغزها

در سال‌های اخیر، روند موازی با مهاجرت جوانان پدیدار شده است که عبارت است از خروج فزاینده دانشگاهیان و شاغلان در زمینه‌های فناوری، پزشکی و مهندسی.

بر اساس جلسه ویژه‌ای که کمیته مهاجرت و جذب در کنست در ماه مه 2024 برگزار کرد، مرکز تحقیقات و اطلاعات کنست (Knesset Research and Information Center, 2024) اشاره کرد که هنوز داده‌های رسمی دقیقی در دسترس نیست، اما برآوردهای اولیه نشان می‌دهد که حدود 12 درصد از مهاجران در سال 2024 دارای مدارک تحصیلی پیشرفته (کارشناسی ارشد یا دکترا) بوده‌اند، که نشان دهنده فرار شدید سرمایه انسانی واجد شرایط در داخل اسرائیل است (Knesset Press Release, 2025).

از سوی دیگر، سازمان ScienceAbroad - که یک شبکه بین‌المللی است که محققان اسرائیلی شاغل در خارج  را به هم متصل می‌کند - در گزارش سالانه 2024 خود فاش کرد که بیش از 3500 دانشمند و محقق اسرائیلی از زمان آغاز جنگ غزه به دانشگاه‌های اروپا و آمریکای شمالی نقل مکان کرده‌اند، در مقایسه با حدود دو هزار محقق فقط در دو سال قبل، که نشان‌دهنده دو برابر شدن سرعت «مهاجرت مغزها» در پی درگیری نظامی و سیاسی است (ScienceAbroad Annual Report, 2024).

در همین زمینه، یاگیل لوی، محقق دانشگاه آزاد اسرائیل، تأکید می‌کند که این پدیده نوعی «فرسایش دانش» است که زیرساخت اقتصاد اسرائیل را که مبتنی بر نوآوری و تحقیق علمی است، تهدید می‌کند. او هشدار می‌دهد که ادامه از دست دادن شایستگی‌های آکادمیک و فناوری، شکافی را ایجاد می‌کند که جبران آن در میان‌مدت و بلندمدت دشوار خواهد بود (گزارش هاآرتص، ۲۰۲۵).

در پایان، این شاخص‌های جمعیت‌شناختی کنونی نشان می‌دهند که اسرائیل در آستانه یک مرحله تحول ساختاری عمیق و طولانی‌مدت قرار دارد.

مهاجرت فزاینده جوانان و افراد تحصیل‌کرده صرفاً یک پدیده جمعیتی گذرا نیست، بلکه جوهر جامعه اسرائیل و ترکیب سنی و حرفه‌ای آن را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

ادامه این فرسایش انسانی منجر به عدم تعادل فزاینده در هرم سنی نیروی کار و کاهش در بخش‌های حیاتی مانند فناوری و تحقیق علمی می‌شود که برای دهه‌ها قلب تپنده اقتصاد اسرائیل مدرن بوده است.

پیامدهای این پدیده فراتر از بعد اقتصادی است و بافت اجتماعی و سیاسی اسرائیل  را نیز در بر می‌گیرد. مهاجران نه تنها به دنبال فرصت‌های بهتر می‌روند، بلکه به دنبال احساس امنیت و ثباتی هستند که از دست داده‌اند، در حالی که کسانی که در داخل می‌مانند، وجود خود را با انگیزه‌های مذهبی یا ملی‌گرایانه خیالی به این سرزمین گره می‌زنند.

بدین ترتیب، شکاف بین کسانی که ماندن را یک وظیفه ملی می‌دانند و کسانی که رفتن را رهایی انسانی مشروع می‌دانند، عمیق‌تر می‌شود.

در درازمدت، به نظر می‌رسد که این مسیر ممکن است منجر به کاهش رشد جمعیت و بهره‌وری و بازتعریف هویت خود اسرائیل شود. الگوی صهیونیستی که بر ایده «پناهگاه امن» استوار بود، امروز با یک آزمون وجودی روبرو است. نمادهای آن در برابر واقعیت جدیدی که در آن اعتماد به نهادها کاهش می‌یابد و توانایی اطمینان دادن به نسل‌های آینده از بین می‌رود، در حال فرسایش است.

در سایه این تحول، مفهوم «علیا» - که روزی مترادف با رویای جمعی صعود به «سرزمین موعود» بود - ممکن است به خاطره‌ای نمادین از گذشته‌ای سپری‌شده تبدیل شود.

«احمد الدبش» نویسنده این مقاله، نویسنده و پژوهشگر فلسطینی در حوزه تاریخ باستان است که تحقیقاتش در تجزیه تاریخ توراتی مناقشات بسیاری را برانگیخته است. او چندین کتاب در تاریخ باستان و جغرافیای کتاب مقدس دارد.