ناتو طرح‌هایی را برای افتتاح دفتر ارتباطی در توکیو تنظیم کرد. این پیشنهاد با اعتراض فرانسوی‌ها و بنا به گزارش‌ها در آخرین لحظه، آلمانی‌ها مسدود شد، اما به چین اجازه داده شد که تصویر ناتو را در حوزه اقیانوس هند و اقیانوس آرام بیشتر تصور کند.
متن عکس: ینس استولتنبرگ؛ نخست وزیر استرالیا، آنتونی آلبانیزی؛ دبیرکل ناتو و فومیو کیشیدا؛ نخست وزیر ژاپن، در نشست ناتو در ویلنیوس
به گزارش جماران؛ نشست اخیر ناتو در ویلنیوس؛ پایتخت لیتوانی از نزدیک برای نتیجه درخواست سوئد جهت عضویت تحت نظر قرار گرفت. ترکیه در آستانه اجلاس موافقت کرد تا از پارلمان خود بخواهد که عضویت سوئد را بررسی کند و پاسخ سربالای ائتلاف به درخواست رسمی اوکراین برای عضویت ناتو ابعاد تازه‌ای به این پیمان نظامی-امنیتی داده است.
ناتو تاکید کرد که اوکراین «در صورت توافق متحدان و برآورده شدن شرایط» بدون تعیین چارچوب زمانی، پس از جنگ، به عضویت آن در می‌آید. این پیام یک روی خوشایند و ملاحظه گرانه نسبت به روسیه داشت. اوکراین تا زمانی که به صلح با روسیه دست نیابد و تنها در صورت خاتمه جنگ و برآورده شدن شرایط می‌تواند به عضویت ناتو درآید.
در آسیا اما جنبه دیگری از این نشست مورد بررسی قرار گرفت. نگاه ناتو رو به شرق است و همه رهبران این پیمان به خوبی می‌دانند که در نهایت ناتو قرار است با گسترش خود در برابر چین، صف‌آرایی کند. به زودی پرچم‌های کوچک اعضای جدید روی میز ناتو می‌نشیند. ناتو در اقیانوس هند و اقیانوس آرام به دنبال محکم کردن ستون‌های امنیتی-نظامی خود است و ژاپن و کره جنوبی قرار است در آینده این پیمان امنیتی نقش مهم و اثر گذاری ایفا کنند.
نشست ناتو در ویلنیوس، ابعاد و زوایای جدید داشت:
نخست، مانند نشست سران ناتو که در مادرید در سال 2022 برگزار شد، ناتو از چهار کشور حوزه اقیانوس آرام شامل: استرالیا، ژاپن، نیوزیلند و کره جنوبی دعوت کرد. کشورهایی که ائتلاف ناتو امروز با آن‌ها توافقاتی برای تعمیق همکاری دارد و دعوت از آن‌ها با هدف تاکید بر پیوندهای ژئواستراتژیک میان اروپا-آتلانتیک و ایندو-پاسیفیک صورت گرفته است.
دوم، بیانیه رهبران شامل زبان شدیدی بود که در مورد چین ابراز نگرانی می‌کرد.
سوم، ناتو طرح‌هایی را برای افتتاح دفتر ارتباطی در توکیو تنظیم کرد. این پیشنهاد با اعتراض فرانسوی‌ها و بنا به گزارش‌ها در آخرین لحظه، آلمانی‌ها مسدود شد، اما به چین اجازه داده شد که تصویر ناتو را در حوزه اقیانوس هند و اقیانوس آرام بیشتر تصور کند.
بیانیه‌ای که از این اجلاس منتشر شد، چین را به عدم شفافیت در مورد استراتژی، اهداف و تقویت نظامی خود متهم کرد، خود ناتو نیز می‌تواند به دلیل عدم شفافیت، مقصر باشد. اعتراض به دفتر ارتباط توکیو بر این اساس که این امر باعث ایجاد سوء تفاهم در مورد تعهد ناتو در اقیانوس هند و اقیانوس آرام می‌شود، که منطقه جغرافیایی مورد صلاحیت این پیمان نیست اما براساس نظر بسیاری از اعضای ناتو از جمله ایالات متحده، هدف اعلام شده ناتو: «حفاظت از آزادی و امنیت همه اعضای خود با ابزارهای سیاسی و نظامی» است و اطمینان از این امر گاهی اوقات شامل «درگیری خارج از ناتو» می‌شود.
شیوع بحران‌ها و درگیری‌های فراتر از مرزها می‌تواند این هدف اصلی را با خطر روبرو سازد. بنابراین به عقیده طرفداران گسترش ناتو در حوزه اقیانوس هند، اشتباه است که بگوییم ناتو هیچ تجارت و منافعی فراتر از اروپای آتلانتیک ندارد.
به عقیده «لیل کوک» تحلیل‌گر ارشد مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک (IISS): « این‌که تعامل ناتو در منطقه آسیا-اقیانوسیه و اقیانوس هند محتاطانه باشد بستگی به این دارد که این تعامل چقدر موثر باشد. ناتو فراتر از موضع خود در قبال چین، می‌تواند و باید برای رسیدگی به ناآرامی‌ها در مورد اهداف و مقاصد خود در حوزه اقیانوسی هند-آرام، کارهای بیشتری انجام دهد و بیانیه رهبران ناتو فراتر از مفهوم استراتژیک سال 2022 برای گسترش تعمیق مشارکت استراتژیک بین چین و روسیه بود.»
امروز به فهرست دغدغه‌های ناتو در رابطه با چین اضافه شده است. این کشور به عنوان عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل، نقش سازنده‌ای ایفا می‌کند، چین جنگ تجاوزکارانه روسیه علیه اوکراین را محکوم نکرد و واکنش رهبران غربی را برانگیخت. ناتو در بیانیه خود در نشست ویلنیوس از چین خواست که «مسئولانه عمل کند و از ارائه هرگونه کمک مرگبار به روسیه، خودداری کند.»
به وضوح می‌توان نگرانی‌های امنیتی ناتو نسبت به چین را دریافت. اما چین این بیانیه را مورد تحقیر قرار داد و وزارت امور خارجه این کشور از ناتو خواسته: « از اتهامات بی‌اساس و لفاظی‌های تحریک‌آمیز علیه چین دست برداشته، ذهنیت منسوخ جنگ سرد را کنار گذاشته و از اقدامات نادرست در جستجوی امنیت مطلق دست بردارد.»
منصفانه است که بپرسیم ناتو در پهنه هند و اقیانوس آرام فراتر از سیگنال دهی به چه چیزی دست یافته است؟
کیشور محبوبانی؛ دیپلمات برجسته سابق سنگاپوری که گرایش بسیار نزدیکی به چین دارد در سال 2021 در روزنامه استریتس تایمز نوشت: «اقیانوس آرام هیچ نیازی به فرهنگ نظامی مخرب پیمان آتلانتیک ندارد» و «ناتو یک سازمان ژئوپلیتیک عاقلانه نیست.»
جاکارتا پست، یک روزنامه اندونزیایی، مقاله‌ای را در ماه مه سال جاری منتشر کرد که در آن دستیابی ناتو به حوزه آسیا را «گامی بسیار خطرناک» و «خبر بسیار نگران کننده برای صلح و ثبات منطقه» توصیف کرد.
تفسیر دیگری در مجله دفاع ملی ویتنام، مرتبط با کمیسیون مرکزی نظامی ویتنام و وزارت دفاع ملی، ادعا می‌کند: «گسترش نفوذ ناتو در اقیانوس هند و اقیانوس آرام نگرانی‌هایی را برای کشورهای این منطقه برانگیخته است، چراکه باعث افزایش رقابت میان چین و غرب در حوزه‌ای که به منطقه ژئوپلیتیکی چین نزدیک است، می‌شود.»
بسیاری ناتو را صرفا یک اتحاد نظامی می‌دانند و ابعاد سیاسی آن را فراموش می‌کنند و گسترش آن در اقیانوس هند و اقیانوس آرام را با تصاویری از سربازان و تجهیزات ناتو به تصویر می‌کشد. گسترش ناتو به رهبری ایالات متحده در هند و اقیانوس آرام، چشم‌انداز ژئواستراتژیکی که قبلا پر از مشکلات بود را پیچیده خواهد کرد. تشدید این نگرانی که حتی در کشورهای حوزه هند و اقیانوس آرام که موضع محکمی در برابر تهاجم روسیه به اوکراین اتخاذ کرده‌اند، موجب افزایش حساسیت‌های نظامی در منطقه می‌شود.
در میان کشورهای آسیای جنوب شرقی، سنگاپور شدیدترین موضع را در برابر آنچه «نقض آشکار و فاحش» قوانین بین‌المللی و منشور سازمان ملل از سوی روسیه است را اتخاذ کرد. با وجود این، وزیر امور داخله سنگاپور در مارس 2023 سخنرانی کرد که در آن اظهار داشت که «غرب و ناتو ناظران بی‌دخیلی نیستند که در وضعیت کنونی نقشی نداشته باشند.»
ادعاهای دریایی گسترده نقض آشکار قوانین بین‌المللی است. برخی کشورهای منطقه محافظه کار مناقشه خود با چین را تنها بخشی از روابط دوجانبه گسترده‌تر می‌دانند که از مزایای واقعی و بالقوه برخوردار است. بر اساس نظرسنجی موسسه «یوسف ایشاک» در سال 2023 از آسیای جنوب شرقی، چین همچنان به عنوان تاثیرگذارترین قدرت اقتصادی در منطقه شناخته می‌شود و تقریباً 60 درصد از پاسخ دهندگان، چین را به جای ایالات متحده انتخاب کردند و چین به عنوان تاثیرگذارترین قدرت سیاسی و استراتژیک در نظر گرفته شده است، به طوری که 41.5 درصد از پاسخ دهندگان، چین و 31.9 درصد ایالات متحده را انتخاب کردند.
با توجه به این موضوع، ناتو اگر بخواهد منطقه هند و اقیانوسیه را برای حمایت از نظم بین‌المللی مبتنی بر قوانین مطلوب خود به طور موثر بسیج کند، باید راه متفاوتی اتخاذ کند. چهار کشور حاضر در ویلنیوس مهم هستند، اما به هیچ وجه کل منطقه نیستند. واقعیتی که در اجلاس سران ناتو مورد تایید قرار نگرفت. آسیای جنوب شرقی، برای مثال، در قلب جغرافیایی هند و اقیانوس آرام قرار دارد و چین در حال پرورش «آسه‌آن» و کشورهای عضو آن است. چین به مدت 14 سال بزرگ‌ترین شریک تجاری آسه آن بوده است، سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی آن در آسیای جنوب شرقی در مسیر صعودی قرار دارد و طرح کمربند و جاده آن به طور بی خطری مورد استقبال برخی از کشورها قرار گرفته است.
به عقیده ناظران بین‌المللی، ناتو باید از شکایت‌های مبهم علیه جاه طلبی‌های اعلام شده چین (تهدید چین یا خطری که رژیم‌های اقتدارگرا برای دموکراسی‌ها ایجاد می‌کنند) اجتناب کند. این کشور باید خود را به شناسایی واضح رفتارهایی که قوانین بین‌المللی در منطقه را زیر پا می‌گذارد، محدود کند. تلاش‌های چین برای ادعای حقوق اقتصادی که بخش اعظم دریای چین جنوبی را در بر می‌گیرد، باید بر اساس یک منطق همگرایی منطقه‌ای متعادل شود. در غیر این صورت ممکن است علت مشترک بیشتری برای تقابل با چین پیدا شود و به نظر میرسد که ناتو منتظر این لحظه است. تایوان، ویتنام، فیلیپین، اندونزی، ژاپن، کره جنوبی، استرالیا، نیوزلند و حتی هند در صورت بروز مشکل و ایجاد چالش بزرگ از سوی چین، دلایل بسیار محکمی برای شراکت و اتحاد با ناتو دارند.
به نفع چین است که تمرکزش بر روی فعالیت‌های کم شدت و مشارکتی باشد که می‌تواند شامل ظرفیت‌سازی مشترک در حوزه دریایی و گفتگو در مورد امنیت هسته‌ای و عدم اشاعه، امنیت سایبری و مبارزه با تروریسم باشد.
گفتگوهای خصوصی در نشست ویلنیوس و مجمعی که در کنار آن برگزار شد، نشان می‌دهد که ممکن است ملاحظاتی برای افزایش اتحاد و گسترش ابعاد سیاسی آن استفاده شود. هنگامی که از وزارت امور خارجه چین در مورد پیشنهاد ایجاد دفتر ناتو در توکیو پرسیده شد، وزارت امور خارجه چین اظهار داشت که «تلاش ناتو برای تهاجم به سمت شرق در آسیا-اقیانوسیه به طور اجتناب ناپذیری صلح و ثبات منطقه‌ای را تضعیف خواهد کرد.»
از دریچه‌ای که چین با آن نگاه می‌کند می‌توان نتیجه گرفت این کشور از گسترش ناتو هراس دارد اما متقابلا اقدامی انجام نمی‌دهد که بتوان بر اساس آن یک نظم امنیتی منطقه‌ای با همسایگان خود و کشورهای حوزه آسیا-اقیانوسیه ایجاد کرد و شاید پاشنه آشیل کشورهای اقتدارگرا (هرچند توسعه یافته) در همین موضوع نهفته باشد.
